Dagblaðið Vísir - DV - 12.03.1983, Qupperneq 10

Dagblaðið Vísir - DV - 12.03.1983, Qupperneq 10
10 DV. LAUGARDAGUR12. MARS1983. Móðir náttúra, 1906. Einar Jónsson í vinnu- stofu sinni i Kaup- mannahöfn skömmu eftir aidamót. Til vinstri er myndin Forniistin. Útiagar, 1898-1900. Aldaaldanna, 1894—1905. Ýmir og A uðhumla, 1907—1909. Einar Jónsson nivndaskáld Honum kipfrir í kymð til forfeðrtmna „Verk Einars Jónssonar veröa ekki skýrö meö því aö bera þau sam- an viö eldri íslenska líkanssmíð, því. aö hún er engin til. Þau verða eigi heldur rakin til erlendrar nútíöarlist- ar, því aö þeim viröist ekki kippa í kyn til hennar. Þau rísa ein sér, eins og fjallaþyrping á sléttum öræfum, og bera fangamark einkennilegs anda, sem fariö hefur sinna feröa. Sálufélag mundi Einar helst eiga meö fomum assýrskum, egypskum og grískum myndasmiöum, er geröu dýramyndir með mannsandlitum, guöalíkneskjur meö dýrahöföum, sfinxirnar, kentárana, Pan, vængj- aöa sigurgyðju og svo framvegis. En beinast sver hann sig í ætt drótt- kvæðaskáldanna íslensku, er drápurnar kváðu, meö kenningum þeirra og klofastef jum, enda er hann af því bergi brotinn.” Svo segir í upphafi ritgeröar eftir dr. Guömund Finnbogason lands- bókavörö um Einar Jónsson mynd- höggvara. Ritgerö þessa er Lista- safn Einars Jónssonar aö gefa út, en 'hún birtist fyrst í bókinni Einar Jóns- son — Myndir, er kom út í Kaup- mannahöfn árið 1925.1 útgáfu Lista- safnsins nefnist hún Einar Jónsson — Myndskáld. Við höfum fengið leyfi til aö birta brot úr títtnefndri ritgerð. „Myndir hans erutákn" „Einar Jónsson er kenningaskáld- iö meöal myndasmiða. Ekki fyrir þá sök, að dróttkvæöin hafi haft áhrif á hann, því aö hann þekkir þau lítið eöa ekki. Hann hefir ekki heldur sótt yrkisefni sín þangað. Eitt af því sem einkennilegt er í fari hans, er þaö, aö hann nálega aldrei tekur verkefni sín úr bókmenntum, íslenskum né er- lendum. Or goöafræöi vorri hefir hann aðeins tekiö „Ými og Auö- humlu”. Hin tvíhverfa mynd af jötn- inum og Auðhumlu, sem var „æðst kúa”, freistaði hans. Þar semnöfnin á sumum verkum Einars minna á ís- lensk efni, svo sem „Otilegumaöur- inn”, „Vökumaðurinn”, þá eru sögumar, er myndirnar fela í sér, engu aö síður skáldskapur Einars sjálfs. „Otilegumaður” hans er ekki úr íslenskum þjóösögum. „Vöku- maöurinn” ekki úr íslenskri þjóötrú um „Vökumann” í kirkjugarði. Verk hans eru langoftast skáldleg, heim- spekileg eöa dulspök hugtök um mannlífið og tilveruna, mótuð í leir- inn. Hann yrkir í líkjum og línum. Myndir hans eru tákn. Skyldleikinn viö fomskáldin birtist i meðfæddu eðli hans, í hugsjóninni, í hugsunar- hættinum. Þetta mun veröa ljósara, er vér lítum á nokkur verk Einars og reynum aö ráöa í rúnir hans.” „Alda aldanna " er alda kynslóðanna " Þessu næst fjallar Guömundur Finnbogason um nokkur verk Ein- ars. Við skulum grípa niður þar sem hann fjallar um þá frægu mynd „Öldualdanna”: „Myndin sýnir ljóslega, hvaða fyrirbrigði náttúrunnar skáldið hefir í huga. Þaö er skýstrokkurinn, ald- an, sem sogast í hvirfing úr djúpinu, dregst til himins, eins og hún væri seidd af sogandi þrá.,jSog” og „súg- ur” eru forn sjávarheiti og tákna eitt oghiðsama. „Vogur”ereittogtákn- ar þaö, sem vegur sig upp, lyftist. Aö skáldin hafa fundið líf með öldunni, sanna nöfn Ægisdætra og allt, sem um þær er kveðið. Og þegar Ármóður segir: Hrönn var fyr Humru minni háleit, þar er vér beittum, þá bregöur fyrir í leiftri orðsins ein- mitt þeirri stellingu, er aldan hefir í mynd Einars. Hann er því í fullu samræmi við skáldin, er hann sýnir ölduna í konugervi. En snilldin er einmitt í því fólgin, hvernig hann samþýöir vaxtarlag og hreyfingu hafsveipsins og konunnar, svo aö lík- ami hennar er lifandi ímynd löngun- arinnar aö hefjast hærra og verður því íturskapaðri sem ofar kemur í loftið og ljósið. Og um leiö fær mynd- in dýpri merkingu. Hún veröur ímynd mannkynsins, er dregst eins Og í dvalaleiöslu upp á við í áttina aö æöra marki. Líf einstaklinganna verður sem gárar í faldi meginbár- unnar, en allt sogast af sama afli. Aöeins sá, sem hæst er kominn og næst hjarta öldunnar, er vakandi og kallar til hinna fyrir neðan. I honum er löngunin orðin vitandi vits. Þessi mynd er gott dæmi þess, hvemig andi og hendur Einars starfa. Hann klæöir náttúruviðburö í lífgervi, les úr formi hans lifandi mynd, er felur í sér skáldlega hugs- un. Þaö er sama og dróttkvæðaskáld- in geröu. Þarna er öldukenning mótuö í leirinn. Og aö vísu er oröa- leikur kenningarinnar í nafni mynd- arinnar. „Alda aldanna” er raunar alda kynslóöanna.” „Einar sver sigíætt fornskálda vorra" Eftir að fjallaö hefur veriö um verkin eitt af ööru, segir Guömund- ur: „En skilningur á aöalhugsun lista- verks er aöeins einn þáttur skilnings á verkinu í heild sinni. Enginn skilur listaverk nema sá er gerir sér það svo innlíft, aö þaö tali sjálft því máli, er ekki verður þýtt á tungumál, held- ur aöeins skynjaö, fundiö, grunaö. Til þess eru myndir, að segja þaö, sem ekki verður meö orðum lýst, hiö sérstæöa og sjálfstaka, bera oss blæ andans, sem ekki veröur höndlaður og þó er oss nær en þaö, sem þreifað veröur á. Þaö er einkenni góðs lista- verks, að þaö er sem sístreymandi lind, er aldrei verður aö öilu tæmd í mæliker orðanna. Einar Jónsson er svo mikill sjálf- gervingur í list sinni, aö þeir sem skýra list með því aö rekja hana til áhrifa umhverfisins, ríða varla feit- um hesti frá honum. Eg hefi bent á, hvernig hann tekur yrkisefni sín hjá sjálfum sér, þó að íslenskra lands- lagsáhrifa kenni í sumum myndum hans. Af erlendri list hefur Einar séö mikiö víðsvegar, en áhrifa hennar á list hans mundi vera aö leita í gagn- stæöa átt viö eftirlíkingu. Svo rík í eðli hans er óbeitin á því aö ganga í annarra spor, að ef hann þykist verða þess var, aö þaö, sem hann er aö skapa, líkist einhverju, sem áöur hefir verið gert, þá hættir hann viö það. En þessi óbeit á því aö endur- taka aðra menn, er sprottin af þeirri ráðvendni, er vill gefa þaö eitt, er sjálfaflaö er, og ekki skreyta sig með annarra fjöörum. Og aö vísu er ekk- ert betri skóli frumleikans en þaö aö reyna ávallt aö bjargast af eigin efn- um. Verk Einars sýna og, aö hann forðast eftir mætti jafnt aö endur- taka sjálfan sig og aöra. Þess vegna eru þau svo margvísleg, þótt ættar- svipur sé meö þeim, svo eölilegt er umafkvæmi sama anda. Ég hefi reynt aö sýna, aö andi Ein- ars sverji sig í ætt fornskálda vorra, er dróttkvæöin kváöu og kenningarn- ar mótuöu, hugmyndafar hans sé svipað og þeirra. En sjálfstæði hans, einræni og landnámshugsun er og sömu ættar. Honum kippir í kyniö til forfeöranna, sem vér erum svo hreyknir af, einmitt vegna þess, aö þeir fóru hver sinnar leiðar — voru landnámsmenn og sjálfseignar- menn.” -KÞ tók saman.

x

Dagblaðið Vísir - DV

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Dagblaðið Vísir - DV
https://timarit.is/publication/255

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.