Dagblaðið Vísir - DV - 17.03.1983, Blaðsíða 15

DV. FIMMTUDAGUR17. MARS1983.
15
Menning Menning Menning , Menning
Er fræöimaðurinn oröinn of
ráöríkur við rithöfundinn?
Ágúst Sigurðsson:
FORN FRÆGÐARSETUR
Bókaútgáfan örn og örlygur 1982.
Árið 1976 hóf séra Ágúst Sigurðsson
aö senda frá sér í bókum sögur af
íslenskum merkisbýlum undir sam-
heitinu „Fom frægðarsetur” og eru nú
komin út f jögur bindi. I þessum fjórum
bindum hefur hann fjallað um 20
kirkjustaði „í ljósi liðinnar sögu” en
ekki önnur frægöarsetur landsins. Ég
réð það af nafninu í öndverðu, að
höfundur mundi ætla sér stærri hring
og einskorða sig ekki við kirkjuskriflin
ein sem mörg hver eiga sér nöturlega
frægð og óskemmtilega til upprifjunar.
Ég ætlaði að hann mundi hafa annan
kvarða til þess að velja frægðarsetrin
og fara meir eftir gildi í mannlifs- og
þjóðarsögu. Einkum var ég að vona aö
í þessa sögu slæddust með einhver
„setur” sem höfðu það helst sér til
frægðar aö þar hafi alþýða manna
hjarað af allar landsins og valdsins
plágur, jafnvel þótt ekki væri kirkju-
hróf í túni, og stundum orðið forðabúr
sveita í svelti. Þá frægð íslenskra setra
tel ég satt aö segja mesta í ljósi
liðinnartíðar.
Nú er líklega ekki mjög um þetta að
sakast þótt ákjósanlegra hefði verið að
draga ekki kirkjustaðina með þessum
hætti út úr samfélagi íslenskraábýla,
og saga kirkjusetra er auðvitaö þess
virði að hún sé sögö af góöum sögu-
höfundi, en nafniö heföi þá átt að vera
Fom kirkjusetur, eða jafnvel Forn og
fræg, enda getur höfundur þess í for-
mála að þessu fjórða bindi að nafnið
hafi verið valið af nokkurri skyndingu
og án mikillar yfirvegunar.
Þá bendir og flest til þess að
höfundur hafi ætlað sér að komast yfir
fleiri bæi en orðið er og gerast ekki
langorður um of því að í fyrsta bindi
Kjúklingar 96,00 kr. kg
Nautahakk 10 kg 110,00 kr. kg
Ærskrokkar
niðursagaðir 27,50 kr. kg
Lambaskrokkar 66,50 kr. kg
Kindahakk aðeins 48,50 kr. kg
Unghænur 48,00 kr. kg
Hangikjöt eldra verðið
London Lamb 152,00 kr. kg
Bacon sneitt 119,00 kr. kg
Daglega ný egg 55,00 kr. kg
Veríö ve/kom/n
m
&
Laugalæk 2 simi 3 50 20, 86511
var saman hóað nær tugi setra, eða
litlu færri en í þremur hinum síöari.
Þetta bendir til ákveöinnar þróunar.
Verkið og afköstin hafa vaxið mjög í
höndum höfundar, hann hefur fallið æ
meira í freistni sagnfræðingsins, ekki
haft fulla stjórn á söfnunamáttúru
sinni né heldur frásagnarlöngun.
Þættirnir í þessari bók bera því miklu
meira svipbragð presta- og kirkjusögu
staðanna og yfiriitsfræðslu en t.a.m. í
fyrsta bindi þar sem meira kapp virtist
mér lagt á liðlega og læsilega frásögn í
ætt við ágæt og bráðskemmtileg út-
varpserindi höfundar fyrr á tíð.
I þessu fjórða bindi Fomra frægðar-
setra er getið tveggja stórstaða, og þó í
fyrra tilvikinu fremur klasa, Kross-
þinga í Landeyjum, en eins frægðar-
seturs, og svo Borgar á Mýrum. Segja
má að þama komi viö sögu einhverjir
mestu og sögufrægustu staðir á
landinu, heimavé Njálu og Eglu, og
ekki að undra þótt rúmfrekir séu. Við
er svo bætt Þönglabakka í Þorgeirs-
firði og er hann frægðarsetur af öðm
tagi en satt að segja mér allmiklu hug-
stæöari og lífstrúrri.
Þótt ekkert skorti á mikinn fræða-
afla og fræðimannleg skil í löngu og
ítarlegu máli í köflunum um Krossþing
og Borg drepur það líf frásagnarinnar
að nokkm í dróma. Ég hefði til aö
mynda talið það mikilvægari miðlun
þessa efnis að frá söguríkustu og svip-
mestu atburðum í söguríki þessara
setra væri sagt með tilþrifum, orð-
kynngi og nokkru skáldlegu flugi, sem
séra Ágúst hefur á valdi sínu, en
tíundað væri allt það prestaregistur,
máldagar, kúgildi og kirkjufé sem
þarna er fram reitt af fræðimannlegri
elju.
Svo bregður líka viö að þriðja
„frægðarsetriö” sem þarna er frá
sagt, Þönglabakki í Þorgeirsfirði,
birtist okkur í allt annarri birtu. Þar er
FORN
FRÆGÐAR
SETUR
Andrés Kristjánsson telur að nafnið
Fom kirkjusetur, eða jafnvel Fora og
fræg, hefði átt betur við en Fora
frægðarsetur, þar eð eingöngu sé um
sögu kirkjustaða að ræða.
í raun sögð miklu meiri og stórbrotnari
lífssaga og þar birtist kirkja og klerk-
ur ekki á hefðartindi heldur sem hald-
reipi í baráttu fólks upp á líf og dauöa,
og ég verð að játa að sú saga stendur
mér miklu nær hjarta. Og ég sé ekki
Bókmenntir
Andrés Kristjánsson
betur en svo sé um höfundinn líka því
að ég þykist finna hjarta slá miklu
fastar á þeim stað en suður á Borg eða
Krossi, og það hvessir mál hans, yljar
mannkærleika hans og ljær frásögn-
inni þá vængi sem hvílast stundum
heldur um of í hinum þáttunum.
Lífið á Þönglabakka í Fjörðum var
Unnulaust lífsstríð á ystu nöf, og túnið
var svo þýft að köttur fótbrotnaði þar
aö sögn í Þingeyjarþingi. Þar gerðist
mörg átakanleg harmsagan, og séra
Ágústi bregst ekki að segja þær af
þeirri næmu samúð sem hugtekur les-
andann.
En saga Krossþinga og Borgar sem
séra Ágúst segir í þessari bók er engan
veginn nein lognmoUa. Hún rís og
hnígur og þar dregur oft til nokkurra
tíðinda. Ég hefði kosið að höfundur
gerði sér tíðræddara um þau en sleppti
í staðinn ýmsu því sem telst tU grúsks
eða kirkjusögu einvöröungu. Þarna
uröu aUmikil tUþrif og hefði mátt setja
Krossreiðina frægu betur á svið, og
hefði það orðið læsileg frásögn í
höndum þessa höfundar' en hún veröur
þarna að nokkru undir kirkjulegri
fræðimennsku. Mörgu nýju og for-
vitnilegu skýtur upp og má nefna
ástæður þess að NjáU lét brenna sig
inni á Bergþórshvoli en þar endursegir
Ágúst skýrar og athygUsverðar
röksemdir séra Jóns Skagans, áður
prests á Bergþórshvoli, og bætir
nokkruvið.
I Borgarsögu sinni leiðir hann Einar
skálaglam Helgason skýrt fram og
færir Ukur að því að hann sé í raun
höfundur Eglu þótt hann hafi kannski
ekki ritað hana, heldur Snorri. Þar er
ýmislegt skarplega athugaö og er
gaman að ganga þá götu meö höfundi.
Fjöldi mynda er í bókinni og er
einkum fengur að góðum teikningum
til skýringar. En einnig eru þar
gamlar myndir sem ekki koma stöðun-
um viö heldur eru almennar lýsi-
myndir tíðar og þjóðhátta. Þær eiga
vafasamara erindi í þessa bók.
Forn frægðarsetur er — þegar á allt
er litið — mjög gimUegt fróðleiksrit
manns sem er í senn aflamikiU og ötuU
fræöimaður og ágætur rithöfundur en
þessi síöasta bók ber þess merki, að
hann helgar sig æ meira kirkjusögunni
og þjónustu viö hana og það bindur að
nokkru hendur hans við að skila
lesandanum rismikUU og innblásinni
frásögn eins og honum hefur áður best
tekist. Til þess yrði hann aö víkja
fræðimanninum örlítið tU hliðar — en
má þó ekki reka hann úr vistinni.
Séra Ágúst er ritsnjaU maður og
þessar bækur bera því gott vitni. Jafn-
framt er þarna saman kominn mUcUl
og gagnlegur fróðleUiur sem bæði er
gaman að lesa og gott aö eiga á vísum
stað. Þetta ritverk er aUt mikUlar
gerðar og safn til stórbrotinnar sögu.
Þar er ekkert hálfverk á ferð, heldur
öllu fylgt vel eftir og eljan ekki spöruð.
Af hendi útgefenda er einnig myndar-
lega að verki verið.
Andrés Kristjánsson.
Lill SUÐUREYRI
óskar eftir umboðsmanni á Suðureyri. Upp/ýsingar gefur
Helga Hólm í síma 94-6173 og afgreiðslan i sima 27022.
860blaðsíðna glæsilegur
vor- ogsumarlisti!
I þessum vandaða pöntunarlista frá Grattan International er
aö finna á 860 blaðsíðum næstum allt sem hugurinn girnist, og
margt á frábæru veröi.
HRAÐPÖNTUNARÞJONUSTA: Afgreiðslufrestur pantana er
aðeins 3 vikur.
* Glœsilegur tískufatnaður * barnafatnaður * dömu- og herra-
fatnaður * skór * búsáhöld * vefnaðarvörur * sportvörur * hús-
gögn, heimilistœki, * úr, klukkur og skartgripir * hljóm-
flutningstœki og hljóðfœri * teppi og dúkar * tjöld, viðlegubún-
aður, garðáhöld og margt, margt fleira.
llar vörur á einumstad og á gódu verdi!
A| 1 AR HRCimm ppmimnAD þrirllsf.
HLLHn nnciraui CnlilllVuMn ^82205