Dagblaðið Vísir - DV - 21.03.1983, Blaðsíða 10

10'
DV. MÁNUDAGUR21. MARS1983.
Útlönd Útlönd Útlönd Útlönd
Njósnarinn sem
sagði Rússunum
það allt saman
Donald Maclean Ijóstraði upp allri vitneskju
Vesturveldanna
þau flúðu til Sovétrikjanna. Hún yfirgaf hann síðar fyrir Kim Philby en
snerisvo með dóttur sinni aftur til Bandaríkjanna.
„Guð einn og KGB vita núna
hversu mörg mannslíf Donald
Maclean hefur á samviskunni,”
sagöi einn af njósnasérfræðingum
Breta þegar tilkynningin barst í
hinni vikunni frá Moskvu um andlát
Macleans.
Nafn Macleans var á forsíðum
blaða um allan heim fyrir þrjátíu og
tveim árum, þegar hann flúöi frá
Bretlandi um leið og netið tók að
þrengjast að honum og meðnjósnara
hans, Guy Burgess, sem fylgdi hon-
um til Sovétríkjanna. — Burgess lést
þar fy rir tuttugu árum.
Þessi flótti var endirinn á ein-
hverju mesta njósna- og hneykslis-
máli Breta fyrr og síðar. Þegar þá-
verandi utanríkisráðherra Banda-
rikjanna, Dean Acheson, heyrði
fréttimar af flóttanum gat hann ekki
oröa bundist og sagði: „Drottinn
minn! Þessimaðurveitallahluti.”
og ættartengslum á meöan heimur-
inn rambaði á fjórða áratugnum á
barmi kreppu og atvinnuleysis þar
sem fasisminn fékk byr í seglin.
Maclean taldi, eins og margir aðr-
ir, að kommúnisminn væri eina
vopnið sem biti gegn fasismanum.
Um leið hélt hann þar að finna
félagslega sanngimislausn fyrir
mannkynið. Hann einsetti sér að
ganga í þjónustu kommúnismans og
haga námi sínu svo að hann yröi
kennari í Sovétríkjunum.
Kynvilla og
drykkjuhneigð
En jafnframt þreifst einnig kyn-
villa í Cambridge. Philby tældi
Maclean til lags við sig og notaði það
leyndarmál síðar blygðunarlaust til
þess að þvinga Maclean inn á njósna-
brautina.
Á ytra boröinu hafði Maclean því
sinnaskipti hvað viðkom kommún-
ismanum. Hann kvæntist Melindu*
frá Bandaríkjunum og stofnaði
heimili. Hann fetaði framabrautina í
utanríkisþjónustunni sem hann tók
að þurrausa öllum mikilvægari tíð-
indum. Sendi hann þau áfram til
Sovétríkjanna.
Samtímis þessu ágerðist drykkjan.
Annaö veifið var Maclean lagður inn
á hæli til afvötnunar en féll jafnharð-
an aftur. ölvuninni fylgdu áflog og
aðrar uppákomur. Hann var í raun-
inni stórhættulegur KGB og njósna-
hringnum. Það var þó ekki fyrr en á
sjötta áratugnum sem grunur tók að
beinast að honum og Burgess. Smám
saman rann upp fyrir mönnum aö
þeir tveir voru upplýsingabrunnam-
ir sem Sovétmenn jusu af leyndar-
málum Vesturveldanna.
Veiki hlekkurinn
Kim Philby haföi pata af þessu og
vissi að Maclean var ekki sterkur á
svellinu. Gerði hann sér ljóst að
Maclean mundi brotna undir yfir-
heyrslum. Það reið á að smygla hon-
um leynileiðina í gegnum Evrópu til
Moskvu áður en Maclean ljóstraði
upp um aðra njósnara KGB.
Flótti var undirbúinn í skyndi.
Þegar lögregluna bar að heimilum
þeirra Macleans og Burgess voru
fuglarnir flognir. Allt komst í
uppnám. Fyrsta stórhneykslið í
njósnamálum Breta komst í heims-
pressuna og síðan hefur eitt elt ann-
aö. Virðist raunar enginn endir ætla
að verðaþará.
Svik
En þá hefði alla vega verið of seint
í rassinn gripiö. Leyndarmál Breta
og Bandaríkjanna úr síðari heims-
styrjöldinni, svo sem eins og leyni-
áætlanir um skiptingu Evrópu og
kjarnorkuleyndarmálin.voru þá fyrir
löngu komin í hendurSovétmönnum.
Svik Macleans voru hin afdrifarík-
ustu og skiptu sköpum fyrir Sovét-
Rússland. Með þeim tókst Sovét-
mönnum á einu bretti að vinna upp
forskot Bandaríkjamanna í
kjamorkumálum. — MacArthur hers-
höfðingi, yfirmaður herafla Banda-
ríkjamanna í Kóreu, var alla daga
handviss um að njósnir þeirra
Macleans og Burgess hefðu haft úr-1
slitaþýðingu fyrir óvinina í Kóreu-
stríöinu. Að hans mati hafa þær legiö
til grundvallar því að Rauða-Kína
virtist sjá fyrir allar ráðageröir
hinna vestrænu bandamanna, við-
brögð þeirra og hernaðaráætlanir.
Þriðji maöurinn í hinum fræga
Cambridge-njósnahring, Kim
Philby, starfaði í leyniþjónustu hers-
ins. Það var hann sem varaði þessa
tvo stómjósnara við. Lét hann þá
vita þegar jörðin var farin að brenna
undir fótum þeim og síðustu forvöð
að sleppa til Moskvu.
Lengi var mönnum það hulin gáta
hver hnippt heföi í tvímenningana
aöeins tveim dögum áður en átti að
handtaka þá. Philby flúði sjálfur
síðar til Sovétríkjanna þegar hring-
urinn tók að þrengjast að honum.
Þar er hann enn í dag og er sá eini
eftirlifandi af þrenningunni.
Einstæðingur
Það var Philby sem staöiö hafði í
kynvillusambandi við Maclean og
notaði það síðan til þess að þvinga
hann inn á njósnabrautina. Síðar —
eftir að þau voru öll flutt til Moskvu,
— stal hann konunni frá Maclean.
Hún er nú fyrir löngu flutt til Banda-
rikjanna ásamt dóttur Macleans.
Synirnir tveir, Donald og Fergus,
eru í Bretlandi. Þeir ólust upp í
Moskvu en kusu að flytja aftur til
Bretlands þegar þeim bauðst það.
Bnginn
sjá sig.
gttingjanna var vlð jarðarför Macleans. Philby lát ekki heldur
Ekkert bamanna var nærstatt
þegar Donald Maclean skildi við, né
heldur eiginkonan, Melinda. Þau
voru ekki heldur við jaröarförina.
Ekki einu sinni Philby fylgdi honum
til grafar. Donald Maclean kvaddi
þennan heim sem alger einstæðing-
ur.
Þeir tveir félagamir sáust ekki í
fjölda ára eftir að Melinda flutti til
Philbys.
Alan, bróðir Macleans, sem starf-
ar við bókaútgáfu í London, var sá
síðasti í fjölskyldunni sem heimsótti
Donald Maclean. Það var í janúar í
vetur. Þeir höfðu ekki sést í þrjátíu
og tvö ár. Þetta var hinsta kveðjan.
Þá var orðið ljóst að Maclean gekk
með ólæknandi krabbamein. Auk
þess hafði gegndarlaus áfengis-
neysla gert hann hálf ruglaðan seinni
árin. Þaö bar æ sjaldnar við að hann
væri kallaður til starfa við eina af
hagstofnunum Moskvu þar sem hann
var á launum sem sérfræðingur í
breskum málefnum.
Síðustu árin vann Donald eitthvað
að þýðingum og skrifaði greinar und-
ir sínu nýja nafni: Mark Petrovich
Fraser.
Fleygur í
samstarfið
Mest gagn hafði KGB af Maclean
þegar hann stýrði amerísku deildinni
Guy Burgmss vann að þvl mmð
Maclean að útvega Rússum
leyndarmál Vesturveldanna og
flúði með honum austur yfir.
í utanríkisþjónustu Breta og þegar
hann gegndi trúnaöarstarfi í breska
sendiráöinu í Washington. I þá daga
hafði hann aðgang að öllum bréfa-
skiptum Churchills og Bandaríkja-
forseta. Fylgdist hann glöggt með
þróun fyrstu atómsprengjunnar.
Uppljóstranir þeirra Burgess og
Macleans vom örlagaríkar, eins og
allir vita, og aldrei hefur síöan náðst
aftur sami trúnaöurinn sem áöur
ríkti milli þessara tveggja banda-
manna, Breta og Bandaríkjamanna.
Fleiri njósnahneyksli hafa síðan
tröllriðið bresku leyniþjónustunni og
hafa þau flest átt rætur að rekja til
Cambridge-klíkunnar, sem þeir þrí-
menningar spruttu úr. Hefur Banda-
ríkjamönnum þótt sem Bretum væri
ddd treystandi fyrir leyndarmálum.
Það var mikill þröskuldur, eins og
þegar Bretar vildu byggja upp eigin
kjarnorkuafla og þurftu þá aö leita
liðveislu Bandaríkjanna.
Hin rétta
trú tekin
Maclean var sonur frjálslynds
bresks ráðherra og ólst upp á vel efn-
uðu heimili. Viö honum blasti glæst
framtíö og hvaða staða sem honum
lék hugur á í embættismannakerf-
inu. Hann var maöur ljóngáfaður og
Kim Philby þvlngaði Maclean inn
á njósnabrautina, stal konunni frá
honum og hefur alla tið verið
hans mesti örlagavaldur. Hann er
síðastur lifs þessara þremenn-
inga.
myndarlegur á velli.
Leið hans eins og annarra heldri
manna sona, lá til náms í Cambridge
þar sem hann mætti örlögum sínum.
Kommúnistar áttu mikil ítök meöal
stúdenta í þá daga og fundu góðan
hljómgrunn í Maclean. Stúdentinn
ungi fann til þess hvernig allt var
lagt upp í hendur honum með erfðum