Dagblaðið Vísir - DV - 23.03.1983, Page 18

18
DV. MIÐVEKUDAGUR 23. MARS1983.
TIL
FERMINGARGJAFA
Úrval afrúmum
Hjá okkur er úrval af rúmum og svefnbekkjum til
fermingargjafa. Rúmið á mgndinni er til í þremur
stœrðum og í þremur litum, beyki, hvítmálað og
bœsaðri eik. / rúminu er útvarp með vekjaraklukku,
lesljós og rúmfatageymsla.
Verð á rúmunum er frá kr. 8.500,-
ERVIBEKKIR
Vinsœlir svefnbekkir með hillum.
Unglingarnir hafa verið mjög hrifnir af Ervi bekkn-
um, enda hannaður fyrir þá.
Ervi bekkur er tilvalin fermingargjöf, bœði fyrir
stelpur og stráka.
Fáanlegir í Ijósri eik og brúnbœsaðri furu.
Verðkr. 8.000,-
SKRIFBORÐ
Viö bjódum upp á
þessa glœsilegu skrif-
borðssamstœðu með
hillum.
Hœgt er að hœkka upp
skrifborðsplötuna.
Verð aðeins kr. 3.200,-
OPIÐ FRAM AÐ PÁSKUM:
Föstudag
laugardag
sunnudag
miðvikudag
aðra daga
kl. 9—19
kl. 10—16
kl. 14—17
kl. 9—22
kl. 9—18
Lokað frá og með skírdegi — annars í
páskum.
-*^Hpeiðpið
fí~ '-jfSrrjío <o[ Smidjuvegi 10
^ KÓfXaOOí)l h* Kópavogi.
W7Wa
Menning Menning Menninc
Undirstöðurit
um merkan þátt
íslandssögunnar
Jaröabók Árna Magnússonar og Póls Vídalíns.
Fjórða bindi. Borgarfjarðar- og Mýrauýsla.
Ljósprentað í Reykjavik 1982.
Jarðabók Árna Magnússonar og
Páls Vídalíns er eitt af merkustu
heimildaritum íslenskrar sögu á seinni
öldum. Komin eru út áður þrjú bindi
bókarinnar ljósprentuð og er hér á
ferðinni það fjórða og inniheldur
Borgarfjarðar- og Mýrasýslu og var
saman tekin á árunum 1706—1709.
Þessar tvær sýslur eiga mikla sérstöðu
í byggða- og búnaðarsögu landsins,
sökum einkenna fomra í jarðeigna- og
skattsögu landsins. Annað skipulag
ríkti þar í tíundarmálum viðkomandi
kirkjunni, jarðeignum hennar og skatt-
fríðindum almennt og er ekki vitað
hver orsök þess var en líklegt er að það
eigi rætur sinar aö rekja til skipulags
höfðingja 12. og 13. aldar í Borgar-
fjarðarhéraðinu.
Bogi Th. Melsted gaf jarðabókina út
í Kaupmannahöfn á vegum Hins ís-
lenska fræðafélags á árunum 1912—
1943 í ellefu bindum. Nú eru komin út
fjögur bindi ljósprentuð og von er að
þau verði 12, það síðasta inniheldur
Múlasýslu. Hann ritaði jarðabók í
Múlasýslu 1712. Frá honum eru miklar
gáfuættir. Hann var þaulkunnugur í
Mýrasýslu því að hann var frá Jörfa í
Haukadal. Jarðabókin úr Borgar-
Bókmenntir
Jón Gíslason
fjarðarhéraðinu er því að öllu leyti hið
traustasta verk og ber af öðrum. Þetta
er því merkara, aö skipulag fornt og
traust var fyrir hendi í héraðinu og
verður nú vikið að því.
Breytt félagsskipun
í Borgarfirði
Fjórðungaskiptin fomu voru í miðju
héraðinu, um Hvítá, og klauf það að
endilöngu. Vitað er að á dögum Snorra
rituð og skóp festu og jafnvægi i jarða-
verði í héraðinu. Nýbýlasjónarmið
stórhöfðingja, framfaramanna á 17.
öld eins og Árna Oddssonar lögmanns
á Leirá og Brynjólfs biskups Sveins-
sonar í Skálhoiti, em líka í ritun jarða-
bókarinnar fest og styrkt af framsýni
þeirra og trúnni á landkosti héraðsins
á komandi tímum. Raunin er þar rík til
sönnunar. Eins og þegar er getið skipt-
ist Borgarfjarðarhéraðið miili Sunn-
lendinga- og Vestfirðingafjórðungs á
þjóðveldisöld. Með sýsluskipuninni á
síðari helmingi 13. aldar urðu mörkin
önnur og óljós í vissum greinum.
Mörkin milli Kjósar- og Borgar-
fjarðarsýslu urðu um Botnsá, en ekki
hin fornu landnámsmörk Ingólfs
Amarsonar um Múlafjall og vatnaskil
til fjalls. Með þessum skilum lentu
jarðeignimar Stóri og Litli Botn utan
marka Borgarfjarðarsýslu, en áttu
samt sem áður lögskil og greiðslu fá-
tækratíundar eftir fornum skiptum
hreppa í Borgarfirði og Hvalfirði og
þingstað í Saurbæ á Hvalfjarðar-
strönd. En hins vegar áttu þeir önnur
skil og kirkjusókn að Reynivöllum i
Kápu Jarðabókar Árna Magnússonar og Páls Vídalíns — Borgarfjarðar- og Mýrarsýsla — f jórða bindi — prýðir
eftirmynd af tslandskorti Þórðar Þorlákssonar, Nova eit accurata Islandiæ delineatio 1670 (ÁM 379 b,fol.).
skjöl og fleiri atriði snertandi þetta
mikla og merka verk. Jarðabókin er
ekki varðveitt úr Múla- og Skaftafells-
sýslum en nokkur skjöl frá hendi Áma
Magnússonar em varðveitt þaðan og
sýna að jaröabókin hefur verið rituö úr
þessumsýslum.
Jarðabókin úr Borgar-
fjarðarhéraðinu
á mikla sérstöðu
Þegar Árni Magnússon var við
jarðabókastörfin hér á landi í byrjun
18. aldar var hann mjög upptekinn við
margháttuð störf og gat því ekki alltaf
verið við gerð bókarinnar. Svo var það
í Borgarfjarðarhéraðinu. En hann fékk
til starfsins kunnuga og reynda menn í
Borgarfjaröarsýslu, Þórð lögréttu-
mann Pétursson á Innra Hólmi og Þor-
stein Olafsson lögréttumann á Odds-
stöðum í Lundarreykjadal, en hann
mun hafa andast úr stórubólu 1707,
eftir 30. júní, og eftir þaö lýkur Páll
lögmaður Vídalín ritun bókarinnar úr
Borgarfjarðarsýslu. En Páll réði þá í
þjónustu sína Þorstein Sigurðsson,
síðar sýslumann í nyrsta hluta
Sturlusonar í Reykholti vora þessi skil
ekki virt aö fullu og jafnframt að borg-
firskir höfðingjar fóru ekki eftir lögum
kirkjunnar á 13. öld um kirkjueignir.
Allt til nýrrar skipunar á tíunda- og
skattalögum landsins var sérstaða í
Borgarfjarðarhéraðinu um þessi mál,
prestar guldu tíund eins og aðrir, gagn-
stætt því sem var víðast hvar annars
staðar. Kirkjujarðir, hjáleigur og
jarðapartar vora metin sjálfstætt og
jafnvel staðir eins og Reykholt í Reyk-
holtsdal. Ein tíund var goldin af
sumum kirkjujörðum og hálfkirkju-
stöðum og skattur af þeim virðist
aldrei hafa veriö lagður undir biskups-
stólinn eins og varð víða um land.
Höfuöbólin fornu héldu sérstöðu sinni
óskertri í Borgarfirði, þar á ég við þær
jarðir sem vora metnar á 60 hundrað
forn. En þær einar voru höfuðból að
fomum skilningi og nutu sérstaks
réttar. Slíkar jarðir era nokkrar í
Borgarfirði og voru í raun réttri
kjölfestan í jarðeignaskipulagi héraðs-
ins. Umboðsvald konungsjarða var
einnig sjálfstætt, svokallaðar Borgar-
fjarðarjarðir, þegar jarðabókin var
Kjós. Þetta kemur greinilega fram í
upphafi jarðabókarinnar í Borgar-
fjarðarsýslu og jafnframt að landa-
merki jarðanna í Botnsdal og Brynju-
dal era hin fomu landnámsmörk
Ingólfs undir Múlafjalli og eftir því
endilöngu allt til vatnaskila Árnes-
sýslu. Um þessi atriði væri hægt að rita
langt mál svo forvitnilegt er það. Það
verður að bíða betri tíma.
Höfuðbólarétturinn
var þýðingarmikill
En fleira er í máli. Staðurinn í Hítar-
dal og Helgastaðir vora til sveitaskila,
hvað snerti hreppstjóra og fátækra-
tíund í Kaldárbakkaþinghá í Hnappa-
dalssýslu, en til lögþingskila og þegn-
skyldu til Lækjarbugsþinga í Mýra-
sýslu. Þessi atriði era óskýrð en eiga
sér f orna og merka sögu.
Hítardalur var einn af rikari stöðum
landsins og kemur mjög við staöamál.
Hann er eini staöurinn í landinu sem á
heila jarðeign tíundaða höfuðbólstíund
sem er bújörð án fulls búskapar. Það
eru 60 hundrað að fornu mati. En það
era Hvalseyjar undan Mýram og era