Dagblaðið Vísir - DV - 28.03.1983, Blaðsíða 18
18
DV. MÁNUDAGUR 28. MARS1983.
Menning Menning Menning Menning
ÞAÐ VAR AUÐVITAD BOLU
Leikfélag Reykjavíkur:
GUÐRÚN
Sjónleikur byggður á Laxdæla sögu
Höfundur og leikstjóri: Þórunn Sigurðardóttir
Tónlist: Jón Ásgeirsson
Leikmynd og búningar: Messíana Tómasdóttir
Lýsing: David Walters
Satt er það, að Laxdæla saga lýsir
kurteisi og höfðingsskap. En ekki er
allt jafnmikilmannlegt sem fólk tekur
sér fyrir héndur í sögunni. Það er í þvi
að stela og spilla hvert fyrir öðru bæði
vopnum og klæðum. Þegar Kjartani
hetju ofbýður missir sinna góöu gripa
hefnir hann þessa hnekkis meö því að.
„dreita inni” þá fjandvini sína að
Laugumí Sælingsdal.
I Guðrúnu, leikgerð Þórunnar
Sigurðardóttur eftir sögunni, verður
reyndar fleira til tíðinda í umsátrinu
að Laugum. Guðrún sleppur út úr
bænum og fer til fundar við Kjartan
niöri við laug. Eftir nokkrar hrind-
ingar fara þau að gera hitt inni í tjaldi.
Auðvitað þarf Bolli aö reka nef í þetta
og hefur þá líka komist út úr bænum.
Það má skilja svo aö þetta atvik verði
honum hugstæðast þegar hann um
síðir vegur að fóstbróður sínum og
rekurhanná hol.
Efnið í leikgerðinni er eins og vænta
mátti aðallega hin fræga ástarsaga
Kjartans, Guðrúnar, Bolla. Og þá
atburðarás skýrir Þórunn Sigurðar-
dóttir í aðalatriðum kynferðislegri
skýringu. Kjartani vex þaö í augum,
þegar ástin stofnast með þeim
Guðrúnu, hvað hann er miklu óreynd-
ari í rekkjusökum en konuefnið. Ætla
má aö það sé einkum þessvegna að
hann tekur svo þvert fyrir að leyfa
henni meö sér á konungsfund: Guðrún
á að vita sinn stað. Sjálfur framast
hann til jafns við hana í utanförinni,
ekki bara viö hirð Ölafs Tryggvasonar
heldur einnig og ekki síður í dyngju
Ingibjargar konungssystur. Þegar
Laugamenn hafa veriö dreittir inni
hyggur hann gott til glóðarinnar að
gera Guðrúnu að frillu sinni á laun og
hefna svo á kynferðislegu sviði ófar-
anna fyrir Bolla í tryggöamálunum.
En Guðrún ðsvífursdóttir er ekki að
slægjast eftir einum saman kynlífs-
kappa. Hún vill eiga ástmann sinn
heilan og óskiptan eins og hún er sjálf
fús að gefast honum með sömu skil-
málum. Hún vill halda til jafns viö
hann í öllu. Það eru ekki bara óheilindi
og tryggðarof Kjartans í utanförinni,
hvaö þá yfirgangur eftir heimkomuna,
sem hún þarf aö hefna: umfram allt er
það sú lítilsvirðing sem hún finnur á
sér brenna á fundi þeirra við laugina.
Og það eru ekki einar saman brýn-
ingar Guðrúnar sem knýja Bolla til að
vega að fóstbróður sínum um síðir:
hann þarf að sínu leyti að hefna sinna
kynferðislegu ófara fyrir honum, eftir-
bátur Kjartans í öllu sem gerir mann
aö hetju. Þeir eru vaskir menn og vel
- Leiklist
ÓlafurJónsson
greindir fóstbræður, eins og einhvers-
staðar segir í leiknum. Þaö dugir bara
svo skammt: kvenfólkið skapar þeim
örlög, og þeir því. örlögum sínum
ræður enginn sjálfur.
I Guðrúnu leikur heldur enginn vafi
á víðfrægum lokaorðum bæði sögu og
leiks: þeim var ég verst er ég unni
mest. Það var auðvitaö Bolli! Bolli
sem unni Guðrúnu af heilum hug, virti
hana til jafns við sjálfan sig, vildi
hennar vilja í öllu. En þetta skilur góða
frú Guörún ekki fyrr en undir ævilokin,
orðin bæði blind og kristin. Hitt skýrir
leikurinn hreint ekki af hverju hinn
vaski drengur og væni jafnréttissinni
er svona miklu ófýsilegri ástmaður en
Kjartan karlrembuhetja. Þá er ekki
annaö til ráða en skella skuld á örlögin.
Ekki lítið
fyrirtæki
Það er ekki Iítið fyrirtæki sem
Þórunn Sigurðardóttir tekur sér fyrir
hendur í Guðrúnu. Það væri auðvitað
fásinna í meira lagi að taka hér til við
að jafna saman leiknum og sögunni og
ætlast þar með til þess af Þórunni að
hún kæmi fram á sviðinu jafnoka sjón-
leik við Laxdæla sögu sjálfa. Þórunn er
að vísu ekki að yrkja nýja Laxdælu.
Hún freistar þess sem algengt er í leik-
húsum í seinni tíð: að koma saman í
nothæfri leikgerð nokkrum aðal-
atriðum efnisins í sögunni. Þetta tekst
sumpart allvel og sumpart miður eins
og gengur og gerist í leikgerðum skáld-
sagna þótt yngri séu en Laxdæla saga.
Þannig finnst mér Þórunni hafa
tekist furðu vel að semja sér málfar
viö hæfi, eðlilegt nútiðarmál í aðal-
atriöum en fer þó furðu nærri orðfæri
sögunnar sjálfrar, sumar setningar
orðréttar, aðrar orðaðar upp á nýtt að
efninu óbreyttu, og sum veigamestu
atriðin frumsamin frá rótum. Sumt
sem stingur í eyru á sýningunni kann
að vera leikenda sök — sem fá sig ekki
til að segja höfuðbani, mannfundir, til
dæmis, heldur þarf það endilega að
verða höfuðsbani, mannafundir og
annað í þessum dúr. En svona nokkuð
á auðvitað leikstjórinn að passa.
Einnig að öðru leyti sem meira
skiptir finnst mér að Þórunn höfundur
leikgerðar hafi búið efnið betur í
hendur leikenda en Þórunn leikstjóri
megnar aö koma því fram á sviðinu,
þótt örðugt sé aö styðja það með
dæmum eftir að sjá sýninguna einu
sinni. En leiktextinn er einatt knappur,
leikatriðin stutt, og veltur mikið á
ýtrustu nákvæmni í skiptingum, lýs-
ingu og annarri sviðstækni, og umfram
allt valdi leikenda á textanum og þar
með efnivið frásagnar og mannlýsinga
sem undir býr. Eins og gerist í leik-
gerðum fer þetta misjafnlega úr hendi,
einkum framan af sýningunni þar sem
efnið verður yfirgripsmest.
Þaö hygg ég að leikhúsgestir megi
hafa Laxdælu sína fasta í minni ef
þeim eiga að notast frásagnarefnin af
Þuríði Ölafsdóttur og Geirmundi gný,
til dæmis, eða viðskipti þeirra seið-
skratta Kotkels og Grímu og Þórðar
Ingunnarsonar, eöa nautið Harri í
draumi Olafs pá. Og amböguleg
verður rekistefna Kjartans út af
motrinum góða, til dæmis, af því
hann þarf í leiknum að takast á hendur
bæði sitt eigiö hlutverk og Þorgerðar
móður sinnar í sögunni. Og svo mætti
sjálfsagt lengur telja.
En að vísu kemst til muna meiri
festa og skipan á frásögnina á sviðinu
þegar liður á leikinn og hann einbeinist
að viðskiptum þeirra fóstbræðra og
Guðrúnar, seinni hluti hans, eftir hlé,
mun fastari í formi og eftir því áhrifa-
meiri en hinn fyrri sem fer meira og
minna á dreif. Og bar ekki á öðru en
áhorfandinn fylgdist af áhuga og vax-
andi ánægju með sýningunni eftir því
sem á hana leiö.
Eins og aörar leikgerðir felur
Guörún auövitað í sér bæði beina og
óbeina „túlkun” á efnivið sögunnar
sem á sviðið er sett. Það sem Þórunn
Sigurðardóttir hefur til þeirra mála að
leggja er einkum þrennt: sálskýring
fóstbræðra og Guðrúnar sem fyrr var
lýst, áhersla sem í sýningunni fellur á
hlut annarra kvenna á sögunni, kristi-
legt efni sem Þórunn eykur viö eða
leggur út af efni sögunnar.
Brugðið upp myndum af
afdrifum annarra kvenna
Til hliðsjónar við sögu Guörúnar er
brugðið upp myndum af afdrifum
annarra kvenna I sögunni, undir-
seldum forræði feðra, bænda, bræöra
sinna eins og hún, og skapa þeim þá
væntanlega örlög eins og Guðrún fóst-
bræðrum. Þetta á við Þuríöi systur
Kjartans, Auði konu Þóröar
Ingunnarssonar, Ingibjörgu konungs-
systur, Hrefnu Ásgeirsdóttur, allt
samkvæmt sögunni með hennar riku-
lega athygli á ýmiskonar kvennaefni.
En bágar á ég með að skilja kristin-
fræði Þórunnar Sigurðardóttur. Ekki
gott að skilja það af sýningunni af
hverju Kjartani þykir guö koma til sín
í og með kynnum þeirra Ingibjargar í
Noregi. Né heldur af hverju hann
afsegir guð sinn, rífur af sér kross
þegar útistöður hefjast með þeim
Guðrúnu og Bolla eftir heimkomu til
Islands. Krossinn tekur Bolli til
handargagns og hengir upp á nýtt á
Kjartan dauöan. Og Guðrún er
samkvæmt sögunni orðin sannkristin
kona að sögulokum þegar hún loks er
tekin að botna eitthvað í örlögum
sínum.
Af áherslu sem á þessi efnisatriði
falla í leiknum finnst mér líklegt að
Þórunn Sigurðardóttir vildi eitthvað
sagt hafa með þeim umfram það sem
hún kemur í raun fram á sviðinu. Þar
eru það hins vegar hinar kynferðislegu
skýringar efnisins sem eftir standa. Af
þessum ástæðum verður líka hlutverk
Kjartans býsna óskýrt í leiknum —
eflaust á hann að hafa fleira til brunns
að bera en karlrembu, sjálfselsku sína.
Þótt Jóhann Sigurðarson sé gervilegur
maður megnaði hann ekki að auka því
sem til þurfti við efni hlutverksins.
Ragnheiður Arnardóttir, Harald G.
Haraldsson gerðu á hinn bóginn sínum
hlutverkum, Guðrúnar og Bolla, elsk-
endanna sem aldrei ná saman, falleg
og sannfærandi skil. Um Harald mátti
vel vita það fyrir aö hann er mikil-
hæfur leikari, en Bolli hygg ég að sé
með hans veigamestu verkum. Ragn-
heiður sýndi það svo skýrt sem á varð
kosið og hugboð vaknaði um á Fröken
Júlíu á dögunum, aö þar er komin efni-
leg leikkona.
Það er ekki því að neita að leikhópur
Leikfélags Reyk javíkur er misvel á sig
kominn í Guörúnu, leikendur misvel til
þess fallnir sem á þá er lagt í sýning-
unni. Verður að segjast eins og er að
Jón Júlíusson, Jón Hjartarson eru
ekki til þess lagaöir að halda
uppi, sérkenna mörg litil hlut-
verk í leiknum. Jón
Hjartarson lýsti að vísu
Olafi konungi skilmerkilega. En
furðu mikið bakkabræðralag var á
ýmsum sögufrægum höfðingjum í
Dölum í sýningunni, Gesti Oddleifs-
syni, Olafi pá, Osvífri spaka. Frekar
var að Aðalsteini Bergdal tækist að
sérkenna að minnsta kosti sum af
sínum hlutverkum, mörgum og smám.
Undarlegur misskilningur aö skipa
Valgerði Dan í hlutverk Hrefnu sem
Kjartan átti og sprakk um síðir af
stríði, segir sagan, en bar þó harm sinn
af kurteisi. Aftur á móti sýndu Soffía
Jakobsdóttir, Hanna María Karls-
dóttir skýrt til hvers er að vinna í hlut-
verkum leiksins þegar vel tekst.
Sem er að endingu lof um leikinn og
sýninguna. Þrátt fyrir misfellur sem á
henni eru tekst í aðalatriðum að semja
virka leikgerð hinnar fomfrægu sögu,
setja nokkur aöalatriöi hennar fyrir
sjónir manns á leiksviði. Sviðiö í Iðnó
er þröngt til þessara nota, en leikmynd
Messíönu Tómasdóttur var svipmikið
verk og hæfilega einfalt. I svip er ég
efasamari um búninga hennar, en finn
jafnharðan að mér þóttu þeir sístir þar
sem mest molbúalag varð á leiknum.
Allt bendir þetta til þess aö það sé í
raun og vem gerlegt sem Þórunn
Sigurðardóttir tekur sér hér fýrir
hendur: að semja upp úr fomsögu
sjónleik við hæfi nútíðar, sem áhorf-
endur em til með að láta sig varða.
Enda var Guðrúnu vel og hlýlega tekiö
á frumsýningu og ætti eins og aðrar
leikgerðir að geta átt velgengni fram-
undan. Ogá það skilið.
Þaðermargt
semmá
ekki alatast!
I útibúi okkar aö Suðurlandsbraut 30 bjóöum við öllum
viðskiptavinum okkar upp á margar gerðir eldtraustra
geymsluhólfa gegn vægu gjaldi.
Hvort sem um er að ræða verðmæta skartgripi, verðbréf,
afsöl, fágæta bók, persónulegt bréf eða annað sem er bér mikils
virði og má ekki glatast, bá er geymsluhólfið örugg
og ódýr lausn.
Pú barft aðeins að sækja um hólf við þitt hæfi, útfyila
tilheyrandi pappíra og bú hefur eignast trausta hirsiu
sem enginn hefur aðgang að, - nema bú.
Kynntu þér þessa þjónustu
hún er einmitt fyrir þig
Munið næturhólfin
þau eru nauðsynleg öryggisþjónusta líka
Alþýóubankínn hf.
Laugavegi 3t-sími 28700 - Útibú Suðurlandsbraut 30 - sími 82911