Dagblaðið Vísir - DV - 10.09.1983, Síða 4

.4
rBV .vIAU»AHÐACU«J0..SEF1'I5MBííR 1983.
Þar daf naði eitt sinn blémlegasta athaf nalíf
landsins og vélar mölnðu gnll
Djúpuvík er lítiö kauptún sem stendur
innarlega í Reykjarfirdi á Ströndum. Þar
er nú enginn búsettur. Má stadurinn þess
vegna heita eini draugabœrinn á landinu
sem rís undir því nafni.
Ödruvísi mönnum áður brá. Á fyrri hluta
þessarar aldar og allt fram til 1950 var
blómlegt athafnalíf á Djúpuvík. Þar störf-
uðu hundruð Islendinga yfir sumartímann
við síldarsöltun og vinnslu. Vélar möluðu
gull. Síldarspekúlantar græddu á tá og
fingri. Og Djúpuvík var þá bœr sem allir
þekktu. Bjartsýnin bjó þar.
Nú er hann nœsta gleymdur. Síldarœvin-
týrið úti. íbúar staðarins eru burtflúnir
fyrir margt löngu. Ægistór mannvirki
standa þar í niðurníðslu. Bryggjur eru að
hrynja eða hrundar. Vélar og tœki og stór-
eflis grútargeymar ryðga þar og tœrast upp
í sjávarbarningnum. Og heyra má drauga-
leg ískur í húshjöllum og reisulegum býlum
þar sem vindur fer um fyrrum dvalarstaði
fólksins sem á Djúpuvík bjó.
Texti: Sigminidur Ernir Riínarsson
Myndir: Þengill Valdimarsson
og fleiri
Saga Djúpuvíkur og byggöar þar
skiptist í rauninni í tvö tímabil. Annað
þeirra spannar árin milli 1917 og 1919
þegar EUas Stefánsson útgerðarmaður
kom þar upp síldarsöltunarstöð með
allmiklum mannvirkjum. Hann hafði
tugi manna í vinnu hjá sér. En fyrir-
tæki Elíasar á Djúpuvík varð skamm-
líft eins og ártölin hér að framan sýna
og byggð lá lengi niöri á staðnum.
Það var ekki fyrr en árið 1935 að
farið var að vinna aftur síld á Djúpu-
vík. Þá var annaö fyrirtæki komið til
sögunnar og búið að kaupa vinnslutæk-
in sem fyrir voru í víkinni. Þetta var
Djúpavík hf., og var gengi þess meö
þvílíkum ágætum lengi framan af að
gróöinn skipti mörgum hundruðum
þúsunda árlega. En svo dalaði síld-
veiðin á Húnaflóa, þegar nærri dró lok-
um fimmta áratugarins, og ekki var
lengur arðbært að sinna þeim fáu
tittum sem úr sjó komu. Síðasta árið
sem Djúpavík hf. vann sUd á staðnum
var 1950. Eftir það fækkaöi íbúum
Djúpuvíkur jafnt og þétt þar til hún fór
í eyöi á siðasta áratug.
Faöir Djúpuvíkur
Elías Stefánsson útgerðarmann,
sem áður er nefndur, má kalla föður
Djúpuvikur. Hann var ættaður frá
Eyrarbakka, ómenntaður maður, en
fór út í útgerð og lánaðist sú starfsemi
það vel að eftir fá ár var hann taUnn
meöal auöugustu manna á Islandi. Á
fyrri stríðsárunum var velgengni hans
mest en sú velgengni endaði þó meö
gjaldþroti þegar verðfaU varö á sUd-
inni seinni hluta sumars 1919.'
Elías þótti merkilegur maður fyrir
margra hluta sakir, ekki þó vegna
þess, að hann væri greindur umfram
aöra menn eða fjölhæfari, en það var
eins og gæfan héldi fast í höndina á
honum. Hann vátryggði til dæmis
aldrei skip sín og átti þó sex eða sjö. En
ekkert óhapp henti sem oUi honum
fjárhagstjóni fyrr en hrun það er áður
um getur geröi hann févana.
Elías var alla ævi ókvæntur og barn-
laus og hélt ekki heimUi heldur borðaði
á matsölu, jafnan með vinnumönnum
sínum.
Þaö var á árinu 1916 er Húnaflói var
fuUur af silfri hafsins aö Elías fór aö
líta í kringum sig eftir heppUegum stað
til aö vinna aö síldarsöltun. Honum var
bent á Djúpuvík í Reykjarfirði en þar
hafði ekkert verið um að vera svo elstu
menn mundu eftir. Og þar var óbyggt.
En víkin er skjólsæl og vel gerö sem
skipalægi frá náttúrunnar hendi. Og
staðhættir þar eru líka mjög hagfeUdir
fyrir sUdarsöltun því mjög skuggsælt
er í Djúpuvík á sumrum og þess vegna
svalt.
Þaö var því margt sem mælti með
því að Elías leigði sér lóðir og aðstöðu í
Djúpuvík á þessum tíma. Sem hann
svo gerði vorið 1917.
Þar lét hann byggja hús og bryggjur,
íbúðarhús handa sddarsöltunarstúlk-
um og ööru starfsfóUíi og einnig hús
fyrir verslun. Þessar byggingar voru
báðar úr timbri og eru ennþá uppi-
standandi. Þriöja húsið í Djúpuvík var
svo reist vorið 1918 og þá strax leigt
Oskari HaUdórssyni er þá hóf sUdar-
söltun á staðnum um leið og EUas.
Mannlíf ið á staðnum
Þarna á Djúpuvík var geysimikiU
rekstur mUU áranna 1917 og 1919. Veiði
var ágæt á þessum tímum. Það var
ekki óalgengt að síldarskipm sem
lögðu á hinum ýmsu tímum sólar-
hringsins kæmu inn með fuUfermi eftir
eitt dægur eöa jafnvel skemmri tíma.
Stúlkurnar sem unnu á stööinni hjá
EUasi voru venjulega fimmtíu til sex-
tíu og svo var margt karlmanna sem
unnu beykisstörf og annaö það sem
með þurfti. Svo aö segja allt verkafóUc-
iö varaðkomiö.
Ymsir kunna að álíta að þar sem svo
margt fólk var saman komið hafi oft
veriö glatt á hjaUa. En svo var þó ekki
segja þeir sem minnast þessara stunda
á Djúpuvík. Magnús Magnússon er
einn þeirra og starfaði hann sem
síldarmatsmaður hjá EUasi. Segist
honum svo frá mannUfinu á staðnum
þau þr jú ár sem hann vann þar:
— Eg man ekki eftir neinu baUi
eUegar öðrum mannfagnaði sem viö
starfsmennirnir vorum þátttakendur í.
Það var svo mikið að gera og enginn
munur hversdags og helgistundar.
Síldin var tvímælalaust áhugaverðasti
aðUinn í þeirri lífsmynd sem þama var
dregin.
Fyrir utan veiðiskip Elíasar komu
þar oft togarar frá öðrum útgerðarfé-
lögum og lögðu upp afla. Þar sem vinn-
an var svona feiknamikU varö þénusta
fólksins góö. Kaupiö var að vísu lágt en
fólkið lifði ódýrt.
Já, Ufið þarna var ákaflega siðsam-
legt. Það er þó kannski stundum erfitt
að draga mörkin miUi þess siösamlega
og ósiðsamlega. En þaö var ósköp Utiö
um að vera, tU dæmis því nær enginn
samdráttur miUi karls og konu. Nú,
ekki var drykkjuskapurinn. Þetta var
á bannárunum og því ekki víða fanga
aö leita. Helst gátum viö kreist ein-
hverja lögg út úr blessuöum lækninum.
Hann var hjálpsamur ætti hann eitt-
hvað til. En það voru margar þyrstar
sáUr. —
En síldarævintýrið í þetta sinnið var
úti í sumarlok 1919. Verðfall varð á
silfri hafsins á erlendum mörkuðum,
og því fór sem fór meöal sUdarspekúl-
i J' v--*- -iaMHnr ■ r* A
Vinnuflokkur við byggingu síldarverksmiðju Djúpuvikur hf. Sixpenssri og pokabuxur (sjé iengst Aflaskipið Garðar fré Hafnarflrði við löndunarkranann é DJÚpuvik. Þessi löndunarkrani var
til hssgri) timasatja myndlna betur an margt annað. fyrstur sinnar tegundar sem settur var upp hérlendis.