Dagblaðið Vísir - DV - 18.04.1984, Blaðsíða 13

DV. MÍÐVÍKUDÁGURÍ8. APRÍL1984.
frA jóni þorlákssyni
HL DAVfDS ODDSSONAR
Davíð Oddsson hefur verið
borgarstjóri í tvö ár og þegar getiö
sér gott orð fyrir skörungsskap,
stjórnsemi og þá glöggskyggni, sem
greinir umsvifalaust kjamann frá
hisminu í hverju máli. Það iætur að
líkum, að borgarstjórinn er mjög
vinsæll í hópi sjálfstæöismanna og
reyndar meö öllum frjálslyndum
mönnum. Eg hef þó orðið var við
það, að hann hefur sætt einhverri
gagnrýni síðustu mánuöina fyrir
tvennt: efasemdir hans um kvóta-
kerfiö og þá ákvöröun aö stofna
hlutafélagiö Isfilm ásamt þremur
fjölmiðlafyrirtækjum og Sambandi
íslenskra samvinnufélaga. Engum
kemur á óvart, að deilt sé á borgar-
stjórann — það er eöli starfs hans.
En hitt kemur mér mjög á óvart, að
hann er gagnrýndur fyrir þetta
tvennt í nafni frjálshyggjunnar og
sjálfstæðisstefnunnar. Slík gagnrýni
Jón Þorláksson.
er til marks um mikinn misskilning,
sögulegan og röklegan í senn.
Orð Jóns Þorlákssonar
1935
Mig langar til þess af þessu tilefni
aö rifja upp fræga ræðu, sem Jón
Þorláksson, fyrsti formaður Sjálf-
stæðisflokksins og borgarstjóri í
Reykjavík, hélt í bæjarstjóm
Reykjavíkur 7. mars 1935. Þá hafði
vinstri stjórn Hermanns Jónassonar
nýlega komið á einokun mjólkursölu
til Reykvíkinga. Jón hnykkti á því í
ræðunni, að þetta væri ekki gert til
þess að tryggja hagsmuni kaupenda
mjólkurinnar og ekki heldur hags-
muni allra seljenda hennar, heldur
aöeins hagsmuni sumra seljenda —
þeirra, sem bjuggu fjarri Reykjavík.
(Mjólkursölulögunum alræmdu var
ekki síst stefnt gegn Thor Jensen,
sem rak þá stórbú á Korpúlfsstöðum
Davið Oddsson.
og gat vegna lægri flutnings- og
geymslukostnaðar boðið Reykvík-
ingum betri og ódýrari mjólk en
aðrir.) Jón benti á það, að þetta væri
hættulegt fordæmi: „Eg veit ekki,
hvað næst við tekur, en ég veit, að
það verður haldið áfram og reynt að
skera niöur alla þá einkaframleiðslu
í bænum, sem okkar kæru nágrannar
hér í sveitunum og sýslunum í kring
álita, aö þeir geti tekiö að sér fyrir
okkur.”
Jón gerði tvær tillögur í málinu.
önnur var, að skorað yrði á Alþingi
að veita bændum í nágrenninu að
fullnægðum heilbrigðiskröfum heim-
ild til beinnar og milliliðalausr-
ar mjólkursölu, þ.e. til að keppa
viö Mjólkursamsöluna. Hina tillög-
una geröi hann til vara: „Ef þessari
sanngjörnu kröfu ekki fæst fram-
gengt og haldið verður við því
ástandi, sem er og verið er að reyna
að koma á, að mjólkurverslunin í
bænum sé einokunarstofnun í hönd-
um manna, sem að minnsta kosti
ekki reka einokunina með hagsmuni
bæjarins sérstaklega fyrir augum —
svo að vægilega sé talað — þá vil ég
heldur, að málinu sé snúiö á þá
braut, að bæjarstjórnin sjálf hefjist
handa um mjólkurframleiðslu handa
bæjarbúum.” Jón var eindreginn
einkarekstursmaður. En hann skildi
aö einokun var af hinu illa og að
sveitarfélagiö kynni að veröa að taka
að sér rekstur til þess að tryggja
samkeppni, ef ríkiö reyndi að koma á
einokun.
Verk Davíðs Oddssonar
1984
Jón lést skömmu eftir þetta og
haföi því ekki tækifæri tU aö fylgja
orðum sínum eftir. En fimmtiú árum
síðar hefur Davíð Oddsson fetað í fót-
spor hans, breytt orðum hans í verk,
þótt í öðrum málum sé. Við skulum
líta á fyrra máliö. Kvótakerfiö getur
verið skynsamlegt, ef kvótamir eru
seljanlegir, þ.e. ef markaður getur
myndast fyrir þá. Þess vegna er
heldur óhyggilegt aö snúast gegn
því. En Davíð var ekki aö snúast
gegn því. Hann var aö snúast
snarplega gegn þeirri hugmynd HaU-
dórs Asgrímssonar, að Reykvíkingar
yrðu aö fá minni kvóta en þeim bæri,
með því að þeir væru aflögufærari en
aðrir landsmenn. Hann var að snúast
gegn þeirri hugmynd HaUdórs, sem
Jón Þorláksson hafði séð fyrir og
varaö við í ræðu sinni—að reynt yrði
að „skera niöur alla þá einkafram-
leiðslu í bænum, sem okkar kæru
nágrannar hér í sveitunum og
sýslunum í kring áUta, aö þeir geti
tekið að sér fyrir okkur”.
En hvað er aö segja um síöara
málið? Er ekki vikið frá stefnu Sjálf-
stæðisflokksins, ef sveitarfélagið er
aðUi að hlutafélagi eins og IsfUm?
Síður en svo. Þetta er úrræðið, sem
Jón Þorláksson benti á — sveitar-
félagiö yrði að taka að sér rekstur,
þegar ríkið meinaði íbúum þess að
stunda.hann. Samhyggjumenn aUra
flokka hafa reynt að hafa vit fyrir
okkur í fimmtíu ár, engum leyft aö
útvarpa öörum en útvöldum. Nú er
með stofnun IsfUm hf. verið að reyna
Ótímabærar
athugasemdir
HANNES H.
GISSURARSON
CAND. MAG.
að létta þessari einokun af, því að
þetta er að sjálfsögðu ekkert annaö
en vísir aö sjálfstæðri sjónvarpsstöð.
Davíð gerði það, sem var rétt og Jón
Þorláksson hefði gert, þótt munurinn
sé sá, aö hann geti fengið einkafyrir-
tæki og samvinnufélög til Uðs við sig.
Einkarekstursstefnan er ágæt, en
hún má ekki verða aö umhugsunar-
lausri kreddu. Kjami málsins er,
hvort um sé aö ræða samkeppni eða
einokun, og beint að þessum kjarna
rataði Davíö.
Hitt er annaö mál, aö borgin á aö
mínum dómi að selja sinn hlut í
félaginu, þegar einokuninni hefur
verið létt af: aðUd hennar er U1 nauð-
syn, en ekki dyggð.
Davíð Oddsson getur því gert
lokaorð hins mikla foringja SjáU-
stæðisflokksins í umræðunum um
mjólkurmáUö aö sínum: „Meðan ég
er borgarstjóri í Reykjavík tel ég það
skyldu mína að standa á verði fyrir
réttmætum hagsmunum Reykvík-
inga eftir fremsta megni. Og þaö
mun ég gera án nokkurs tUUts tU
þess, hvort einhverjum mönnum
Ukar betur eða verr. ”
ViðuMög við brotum á bfl-
beltalögum eru óumdeilanleg
3. apríl síðastUðinn birtist grein í DV
eftir Stefán Má Stefánsson lagapró-
fessor um frumvarp um lögleiðingu
refsiviöurlaga viö brotum á lögum
um bílbelti.
I grein SMS segir að „eftir tU-
tölulega stutt reynslutímabU (tæplega
ár) virðist ætlunin að gefast upp og
grípa til heföbundinna úrræða, lög-
regluvalds, dómsvalds og refsiviður-
laga.”
Þriðjungi lægri tölur
Svo virðist sem SMS vUji gera Uf og
heUsu samborgara sinna aö tUrauna-
efni því aö á meðan reynt er hvort
upplýsinga- og fræðsluaðferðin megi
ekki gefast betur er það víst að fólk
mun slasast og látast í umferðar-
slysum og hluta þess væri unnt að
koma í veg fyrir með notkun bUbelta. Á
þehn þremur árum sem liðin er frá
setningu laga um bUbelti hafa nær 1600
manns slasast í umferöarslysum, sam-
kvæmt skýrslum Umferðarráös, og
um 50 látist. Hefði notkun bílbelta
verið hér almenn á þessu tímabih væru
þessar tölur a.m.k. þriðjungi lægri, ef
marka má rannsóknir sem gerðar hafa
verið víða erlendis. Það er þetta sem
knýr menn tU að leita fljótvirkustu og
áhrifaríkustu leiöarinnar tU að fá
menn til að nota bUbelti.
Efling lög- og dómgæslu
SMS telur að lögleiöing refsiviður-
laga muni leiða tU þess að stórefla
þurfi lög og dómgæslu.
Svo enn sé vitnað til reynslu er-
lendra þjóða þá voru ÁstraUr einna
fyrsth- tU að taka upp skyldunotkun
bUbelta. Að því er'skýrslur herma er
bUbeltanotkun þar í álfu um 85% en tU-
kynningar eða dómar fyrir brot á bU-
beltalögum á bUinu frá 0,06% til 8% af
tilkynntum umferðarlagabrotum eöa
dómum fyrir sömu brot. Þetta getur
tæpast borið því vitni að lög- og dóm-
gæslu hafi orðið að stórefla. Og ef litiö
er tU nágranna okkar á Noröurlöndum
þá er þar ekkert sérstakt eöa reglulegt
eftirlit umfram það sem gengur og
gerist þegar um önnur umferðarlaga-
brot er aö ræða. ISvíþjóð tUkynnir lög-
reglan um hér um bU 20 þús. brot á bU-
bekalögum á ári. Miðað við íbúaf jölda
sýnist mér það svara tU um 600 tU-
kynninga árlega hér á Islandi. Til
samanburðar má geta þess að árlega
eru um 2500 ökumenn kærðir hér fyrir
ölvun við akstur.
Engin smábrot
I grein sinni segir SMS að „eftirlits-
og refsiaðgerðir í tUefni af smá-
brotum” valdi því að lögregluaðgerðir
aukist almennt og að „víðtæk refsi-
viöurlög í tilefni smábrota” séu al-
mennt faUin tU aö veikja viröingu
borgarans fyrir lögum.
Brot á lögum um notkun bílbelta eru
bara engin „smábrot”. BUbelti eru
engu síðri öryggistæki en ökuljós og
vanræksla á notkun þeirra ekki frekar
smábrot en það aö aka um ljóslaus á
lögboönum ljósatíma, eða yfh- lögleg-
um hámarkshraöa. Þó engin finnist
refsiviðurlögin eru ákvæði laganna þó
skýr. Okumönnum og farþegum í
framsæti ber að nota bUbelti.
Rannsóknir og órök-
studdar fullyrðingar
Síðan heldur SMS áfram: „Að áliti
flestra dregur notkun bílbelta oftast úr
tíðni slysa og afleiðingum þeirra.
Margir telja þó einnig aö notkun
bílbelta geti verið skaðleg í sumum til-
TRYGGVI
JAKOBSSON
STARFSM. UMFERÐARRÁÐS
notkun bílbelta verði af þeim sökum
ekki rökstudd eins og önnur umferðar-
lagabrot. Þaö mætti vitna tU fjöl-
margra rannsókna frá Finnlandi, Sví-
þjóö, Þýskalandi, Frakklandi, Eng-
landi, Bandaríkjunum, Japan og
AstraUu um notagUdi beltanna, svo ekki
sé minnst á fjölmargar rannsóknir á
gagnsemi öryggisbelta í flugvélum. Ef
SMS getur hins vegar bent mér á eina
rannsókn sem sýnir að notkun belt-
anna sé beinlínis skaðleg þá biö ég
hann hér meö að gera það. Auðvitaö
verða þau tilvik aö menn hljóta
Ukamsmeiðsl af völdum beltanna, bæði
beinbrot og líffæraskemmdir, en það
er bara vísbending um það sem gerst
hefði ef beltin hefðu ekki tekið hrausUega
ámóti.
Aftur á móti má benda á að
rannsóknir sýna að nær þriðjungur
þeirra sem farast í bUslysum látast
• „Hvað snertir „frelsi einstaklingins” í
þessum málum, þá snýst það ef til vill um
frelsi til að veija sér dauðdaga, eða frelsi til
að fá að sitja í hjólastól það sem eftir er
ævinnar — og hvaða frelsi er það?”
vikum. Af þessum sökum verða lög um
skyldunotkun bUbelta ekki rökstudd
með sama hætti og önnur umferðar-
lagabrot...”
Það er leitt til þess aö vita að laga-
prófessor skuli faUa í þá gryfju að
leggja aö jöfnu niðurstöðu fjölmargra
rannsókna víöa um lönd og órökstudd-
ar fuUyrðingar þeirra sem andsnúnir
eru notkun bUbelta og kóróna svo aUt
saman með því að fuUyrða að skyldu-
við það aö kastast út úr bílnum. Það
gUdir því almennt, undir öUum kring-
umstæðum, að betra er að vera fast-
spenntur í sæti sínu, uns bUUnn hefur
stöðvast, heldur en að kastast um laus,
því að það eykur verulega Ukur á að
halda óskertri meðvitund.
Setjum frelsið
í samhengi
Síðasta atriðiö, sem ég vU gera
athugasemd við grein SMS, er sú
staðhæfing að fækkun slysa vegna
notkunar belta réttlæti ekki aö tekin
verði upp refsiviðurlög. Slíkt verði að
gera með hUðsjón af mun fleiri at-
riðum.
En það er einmitt það sem verið er
að gera þegar gripiö er til einföldustu
og fljótvirkustu aðferöarmnar til að fá
fólk til að spenna á sig bílbelti. Tökum
kostnaöinn. SMS minnist ekki einu oröi
á þær gífurlegu fjárhæðir sem munu
sparast á sviöi heilsugæslu ef bílbelta-
notkun verður hér almenn. Umferðar-
slys eru heilbrigöisvandamál. Um það
sem sparast vísa ég tU reynslu
annarra þjóða (t.d. Breta) og kostnað-
arútreikninga Davíðs A. Gunnars-
sonar, forstjóra ríkisspítalanna, á af-
leiðingum umferðarslysa hér á landi.
Hvað snertir „frelsi ein-
stakUngsins” í þessum málum þá
snýst það ef tU vUl um frelsi til að velja
sér dauödaga eða frelsi tU að fá að
sitja í hjólastól það sem eftir er
ævinnar — og hvaða frelsi er það? Eg
er andsnúinn frelsi sem gerir þaö að
einkamáli hvers og eins hvort hann
notar bdbelti eða ekki. Það er með
öðrum orðum frelsi tU aö eyða fjár-
munum skattborgaranna vegna af-
leiðinga slyss sem hægt heföi verið að
koma í veg fyrir með tUtækum öryggis-
ráðstöfunum.
Refsiviðurlög vegna vanrækslu á
notkun bUbelta eru ekki umdeilanleg,
ekki frekar en refsiviðurlög við of
hröðum akstri eða ölvunarakstri.
Þegar þessum áfanga verður náð
verður hiklaust stefnt að hinum næsta
— lögleiðingu notkunar bilbelta og
viðurkenndra barnabílstóla í aftur-
sætum bifreiða.