Dagblaðið Vísir - DV - 12.05.1984, Blaðsíða 9

DV. LAUGARDAGUR12. MAÍ1984.
9
Upplýsinga■
öldin
heldur
innreiö
Laugardags-
pistlll
Ellert B. Schram
Síöar í þessum mánuöi lýkur þing-
störfum. Að vísu getur síðasta lotan
orðið drjúg í afgreiðslu og afköstum,
en allar likur benda til að þinghaldiö
í vetur verði ekki hátt skrifað í sög-
unni. Endalausar umræður um
nánast ekki neitt hafa sett svip sinn á
þingið. Dagar og vikur hafa liðið án
tiöinda, og sannleikurinn er sá, að al-
þingi skipar ekki lengur þann sess í
hugum fólks, sem það gerði á árum
áður.
Menn hafa tilhneigingu til að
skammast út í þingmenn og saka þá
um sleifarlag og snakk. Þeim er
kennt um hrakandi virðingu þingsins
og vaxandi áhrifaleysi.
En þegar betur er að gáð, eru þing-
mennirnir ekki einir um þá sök. Þeir
eru miklu fremur fórnarlömb
þeirrar þróunar, að völd og áhrif eru
að færast til í þjóðfélaginu. Of mikið
er sagt að þeir séu nátttröll, en þing-
menn og alþingi gjalda þeirra
almennu breytinga, sem gætir alls
staðar í þjóðfélagi nútímans.
Það sama má segja um stjóm-
málaflokkana. Þeir eru flestir tíma-
skekkja. Bæöi vegna þess, að sumir
þeirra hafa týnt hlutverkum sinum
og aðrir vegna þess, að þeir eru hluti
af rígskorðuðu flokkakerfi og ein-
blína á gamlar hugsjónir og klisjur,
sem ekki höfða til hins daglega lífs.
Þeir eru einfaldlega ekki í takt við
lífshætti nútimans.
Brotist úr flokkskví
Við sjáum brestina blasa við ein-
mitt þessa dagana. Sjálfstæðis-
flokkurinn er með buxumar á hælun-
um, svo vitnað sé til ummæla vara-
formanns flokksins, vegna þess, að
þar stangast á stefna og fram-
kvæmd. I vaxandi mæli fara ráð-
herrar, þingmenn og sveitar-
stjómarmenn flokksins sínar eigin
leiðir, virða ekki flokksbönd. Þessi
þróun er mjög áberandi og á við um
alla flokka, þótt í mismunandi mæli
sé. Dagar hinna sterku flokks-
foringja eru liðnir, hvort sem okkur
líkar betur eöa verr. Aginn er
horfinn vegna þess að stjórnmála-
maðurinn telur sig ekki þurfa að
hlýða flokki, heldur fólki. Hann
skynjar að valdið er ekki í flokknum
og fundasamþykktum, heldur í
hinum iðandi straumi fólksins og
fjöldans.
Alþýðubandalagið hefur lent upp á
kant við forystu verkalýðs-
hreyfingarinnar, af því að hún er
ekki hlýðin og þæg eins og áður. Hin
sterku og órjúfanlegu bönd milli
Alþýöubandalagsins og verkalýðs-
félaganna em sundur skorin og
verða ekki hnýtt saman aftur.
Verkalýðshreyfingin er ekki band-
ingi eins eða neins, nema fólksins,
sem myndar hana. Aftur þarna hefur
fólkið fundið fótfestu og brotist úr
.flokkskví. Sú þróun mun halda
áfram.
Aiþýðuflokkurinn er einnig verka-
lýðsflokkur, sem hefur orðið viðskila
við samfélagið. Ekki vegna þess að
flokkurinn hafi brugöið út af línunni,
heldur vegna þess aö gömlu hugsjón-
irnar eru að flestu leyti komnar í
höfn. Flokkurinn líkist helst sjúkum
gamlingja, sem lifir sjálfan sig.
Hann man ekki lengur hvers vegna
hann er til og hvernig á þá fólkið,
nýjar kynslóðir, að muna þaö eða
vita?
Afsprengi
Jafnvel Framsóknarflokkurinn,
sem er í eðli sínu rótfastur og trúr
sinni einhæfu stefnu, hefur lent í
ölduróti. Þar hafa menn kannske
ekki verið með uppsteyt gegn flokks-
forystu, og þar virðist formaðurinn
hinn sterki maður. En Framsóknar-
flokkurinn hefur einnig gjörsamlega
misst af nútímanum og hefur tekið
aö sér varðstöðu um stofnanir og
stefnur, sem tilheyra liðnum tíma,
fortíðinni.
Rætur þessara fjögurra flokka liggja
í fortíðinni og tilvera þeirra og verk-
svið byggist á sögulegri hefð.
Stefnur þeirra skarast, skoðanir
ganga sundur og saman og oft ef
meira bil á milli sjónarmiöa innan
fiokka heldur en milli flokka.
Sjaldnast deila menn um markmið,
en því meir um áherslur og út-
færslur.
Tvö lítil flokksbrot eiga fuUtrúa á
þingi á þessu kjörtímabUi, Bandalag
jafnaöarmanna og KvennaUstinn.
Bæði eru þau afsprengi þeirrar
þróunar sem hér er gerð aö umtals-
efni. Hópar kjósenda hafa leitað út
fyrir hina hefðbundnu flokka, stofha
sín eigin samtök, vegna þess að þeim
finnst málefnum sínum betur borgið
meö því að brjótast frá stöðnuðum
stjórnmálaflokkum. Eða hvers
vegna skyldi málefnum kvenna ekki
vera sinnt innan gömlu flokkanna,
þannig að kvenfólk vilji frekar
berjast fyrir jafnrétti kynjanna með
sérframboöi? Eða hvers vegna tekur
ungt fólk sig saman og binst
samtökum um hagsmuni húsbyggj-
enda, þvert á alla flokka?
Og hvers vegna talar verkalýös-
forystan um sjálfstæða f jölmiðlabar-
áttu og eigin málafylgju?
Hvers vegna halda menn aö
Neytendasamtökum vaxi fiskur um
hrygg og hvernig í veröldinni
stendur á því, aö færri og færri hafa
áhuga á að ganga í stjórnmálaflokka
eða gefa sig upp flokkspólitískt?
Svariö við þessum spurningum er
aðeins eitt: Flokkamir svara hvorki
kalli breyttra viðhorfa né nýrra lífs-
hátta.
Upplýsingaöld
Þjóðfélagsgeröin er að breytast,
ekki aðeins á hinum pólitíska vett-
vangi, heldur í öllu sem lýtur að
mannlegum samskiptum. Upp-
lýsingaöldin hefur haldið innreið
sína, börnin ganga inn i allt annan
heim en viö, þessi eldri, ólumst upp
við. Tæknivæöingin, sjónvarp,
myndbönd, tölvur, rafeindatæki,
gervihnettir og sjálfvirk vélvæðing
hafa breytt og bylt allri umgerð og
innihaldi hins daglega lifs. Og mun
gera hröðum skrefum á allra næstu
árum. Flæði upplýsinga, frá einum
stað til annars, frá einum manni til
annars er jafn auðvelt og sjálfsagt
og vatnið sem við drekkum. Barátt-
an fyrir mannsæmandi lífskjörum
hefur breyst í baráttu fyrir bættum
lífsþægindum. Viö viljum ekki aðeins
bíl, heldur betri bíl, við viljum ekki
aðeins þvottavél, ísskáp og ryksugu.
Við viljum myndband, uppþvottavél
og tölvu inn á heimilið. Ekki er nóg að
reistur sé spítali. Við viljum að hann
sé sérhæfður til að sinna hvaöa sjúk-
dómi sem er. Ekki er nóg að fram-
leiða eina tegund af þvottalegi, við
viljum geta keypt þá tegund sem
hentar okkur best. Við látum ekki
bjóða okkur eitt blað og eina túlkun.
Við viljum sjá allar hliðar málsins,
meta sjálfir hvað er rétt og hvað er
rangt. Við lútum ekki lengur for-
skrift pólitískrarjiarðlínu.
Almenn menntun, upplýsingaflæði,
þægindi og sjálfsögð lífsgæði hafa
lyft tilverunni á annað stig, þar sem
þjóðfélagiö verður æ meir að taka
tillit til sérþarfa, sérvisku og sjálf-
stæðra einstaklinga, sem vita hvað
þeir vilja, af því aö þeir vita hvað er
á boðstólum. Stjómvöld, stofnanir,
flokkar, flokkspólitísk málgögn, ótti
hins ofurselda lítilmagna ræður ekki
lengur ferðinni. I krafti efnahags,
menntunar, sjálfstrausts og þó
síðast en ekki síst í krafti upplýsinga-
streymis og tæknivæðingar hefur al-
menningur bolmagn og vilja til að
ráða sínu eigin lífi, óháð boði, banni
eöa valdi ofanfrá!
Þessi umskipti hafa auðvitað veru-
leg áhrif á hugsunarhátt og lífsmat
hvers og eins og okkar allra. For-
dómar eyðast, gildismat breytist,
valdið dreifist.
Megatrend
I afar fróðlegri og stórskemmti-
legri amerískri bók, Megatrend eftir
John Naisbitt, sem ég hef verið að
glugga í að undanförnu, dregur
höfundur upp skýra mynd af þeirri
þróun, sem hér er gerð aö umtals-
efni.
Of langt mál er að rekja innihald
þessarar bókar, en hún fæst í bóka-
búðum hér á landi og hefur verið al-
gjör metsölubók vestra. I stuttu máli
fær höfundur lesandann til að líta
veröldina allt öðrum augum í ljósi
þeirrar upplýsingabyltingar, sem er
óðum að breyta þjóðfélagsgerðinni
og skapa nýjan heim. Efnið er ógn-
vekjandi með hliðsjón af þeim
áhrifum sem hin háþróaöa tækni
hefur í för með sér, en það er einnig
uppörvandi meö hliðsjón af þeim
möguleikum, sem við höfum til að
nýta tæknina og stjóma henni. Þrátt
fyrir tortryggni og andstöðu íhalds-
samrar kynslóðar, ótta verkalýðs-
félaga um að tæknin leysi manns-
höndina af hólmi og skapi atvinnu-
leysi og þrátt fyrir fjarstýringu og
furður þessarar tæknibyltingar,
telur Naisbitt, að frelsi og framtíð
mannkynsins sé ekki ógnað, þvert á
móti létti hún erfiðinu af verkamann-
inum, streitunni af verslunar-
manninum og fáfræðinni af fjöldan-
um. Frítími eykst, mannleg sam-
skipti og fjölbreytni í lífsháttum. Og
hvort sem okkur líkar betur eöa
verr, þá veröur þróuninni ekki snúiö
við og samfélagið verður aö læra að
laga sig að nútímanum, segir Nais-
bitt.
Það sem hann telur þó mest virði er
að valdiö og frelsið færist til einstakl-
inganna, okkar sjálfra. Kerfið,
stofnanirnar, hið ópersónulega yfir-
vald verður að þoka f yrir ákvarðana-
töku hvers og eins. Fólk sér að eng-
in ákvöröun er einhlít, ekkert
stjórnvald hefur tök á þvi að ráðsk-
ast meö hagi manna, enginn flokkur
er fær um að leiða samfélagið til
eilífrarsælu.
Spilaborgin er að hrynja
Með mörgum dæmum rekur
höfundur hvemig þessar breytingar
eru aögerjast í amerísku þjóölífi. Og
hann bendir á, sem rétt er, að það sem
gerist í Bandaríkjunum muni einnig
breiðast út til annarra landa.
Þess sjást merki hér á landi. Af
eðlilegri fastheldni og gömlum vana,
reynum við að loka augunum fyrir
því sem er í aðsigi. Menn ríghalda í
viðteknar skoðanir og stefnur í
stjórnmálum, atvinnumálum,
markaðsmálum, skólamálum, lög-
gjöf og lífsmáta.
Stjórnmálaflokkamir hafa
stjómað íslensku samfélagi. Eru
meö puttana í öllu, skipan embættis-
manna, viðhaldi valdastofnana,
verkalýðshreyfingu, skólum, fjár-
veitingum, f jölmiðlum. Þessi tök eru
smám saman að bresta, þótt
flokkamir haldi dauöahaldi. Það
væri sök sér, ef flokkaskipan á Is-
landi og innviðir flokkanna væm
gæddir lífsneista í takt við þá
uppstokkun og endurhæfingu sem nú
er aö eiga sér stað. Því miður virðist
því ekki vera aö heilsa. Þess vegna
verða þeir viðskila við sjálfa sig og
hlutverk sín og þess vegna fer vegur
alþingis dvínandi.
Ellert B. Schram.