Dagblaðið Vísir - DV - 07.11.1984, Blaðsíða 14

14
DV. MIÐVIKUDAGUR 7. NOVEMBER1984.
Menning Menning Menning Menning
BURÐARÁS í HÚSIÍSLENSKRAR
ÞJÓÐMENNINGAR OG ÞJÓÐFRELSIS
LúðvRt Kristjánsson: íslenskir sjávarhrattir.
ÞHÖJa bindi. Manningarsjóður 1983.
Samvinna og samkveiking alþýö-
legrar fræðimennsku og skólalærðra
visinda í sögulegum fræðum og
sagnaritum þjóðarinnar fyrr og síð-
ar er meöal helstu aöalsmerkja ís-
lenskrar menningar og á sér vart
jafngilda hliðstæöu í nálægum þjóð-
löndum, a.m.k. ekki á síöustu
tímum. Eg hygg að stórvirkið
Islenskir sjávarhættir eftir Lúðvik
Kristjánsson sé einhver skilrikasti
vitnisburður um þetta á þessari öld.
Að því hnígur ekki aðeins sú stað-
reynd að höfundurínn er hvorki lang-
skólalærður sagnfræðingur né doktor
í vísindagreininni heldur alþýðlegur
fræðimaður og ríthöfundur í bestu
merkingu þeirra orða, en einnig hitt
að í verki hans eiga skýrar og miklar
heimildir af vörum glöggskyggnra
alþýðumanna hvaöanæva af landinu
óvenjulega fasta og samvirka leið
með bóklegum fræðum heyjuöum
jafnt úr frásögum bóka sem vísinda-
rítum. Þessi yfirgrípsmikla og sam-
tvinnaöa efnisöflun lyftir verkinu
beinlinis í annað veldi, af því aö
höfundurinn er jafnvígur til fanga á
báðar hendur, og þar á ófan ritfær i
besta lagi. Þess vegna höfum við nú í
höndum óbrotgjamt sagnfræðirit-
verk um annan gildasta þátt
lifsannarsögu íslenskrar þjóðar frá
öndverðu til okkar daga. Þetta er
auðvitað ekki sjósóknarsagan sjálf
heldur stuölar hennar og höfuðstafir,
hverjum þeim til fulltingis sem vill
segja þær sögur með heilindum.
Islenskir sjávarhættir eru lika eitt-
hvert gagnvandaðasta útgáfuverk
síðustu ára að myndefni, lýsi-
teikningum og frágangi öllum, enda
hafa þar margir góðir verkamenn

Lúðvfk Krístjánsson.
komið til liðs við Lúðvik, og oddvitar
Menningarsjóðs fátt til sparaö. Lík-
lega er hlutur Bjama Jónssonar
teiknara veigamestur svo þarfar og
nákvæmar sem skýringarmyndir
hans eru. En margir aðrir eiga þar
augsýnilega góð verk af mörgu tagi.
Helst held ég að finna mætti að þvi
hve ódrjúglega er farið með stórar
og margar síður i bókarhönnun, og
ég held að eins vel eöa betur hefði
mátt koma efni fyrir án svo margra
auöra siðna af vænum pappír í risa-
broti.
Þriðja bindið
Þriðja bindi þessa öndvegisverks
kom út á sl. hausti og var hvorki
viðaminna né efnisrýrara en hin
fyrri, og þó virðist sjóður Lúöviks
fráleitt tæmdur enn. Þótt hann hafi
Bókmenntir
Andrés Kristjánsson
þegar róið langa vertíð væri vafa-
laust enn eitthvað að reita ef á sjó
gæfi á ævihausti. I þessu bindi er
Lúðvík lítt á fljótandi f jölum en hug-
ar því betur að gögnum útgerðarinn-
ar í landi, tekur fram skinnklæönað
og skjólföt, hugar að hrófi og nausti,
reiknar út skyldur, kvaðir og upp-
sátursgjöld, hyggur að veðri, sjólagi
og vindum í öUum landsf jórðungum.
Glöggvar sig á fiskimiðum og glugg-
ar í þjóðsögur, rifjar upp bænir,
gælir ofurlitið við flyðruna og hákarl-
inn og fjallar um veiðarfærí. Allt er
þetta mikill fróðleikur máls og
muna, og myndlýsingin meö ágæt-
um. Hér er þó hvorki ráð né rúm til
að segja glögglega til kosta hvað þá
lasta, en af viðamiklum heimilda-
skrám og fangamörkum þess mann-
fjölda sem höfundur hefur farið á
f jörumar við má sjá að hann hefur
hvorki látið deigan síga né kastaö
höndum til verksins. öllu er til skila
haldið með alúð og vísindalegri ná-
kvæmni svo að hvergi er lausatök að
finna, né gripiö til efnisfanga af laus-
ung. Hér er auðvitaö ekki færí á aö
leika sagnaskemmtun af fingrum
fram, en list er það hvemig Lúðvík
tekst að leysa harðdræg fræðin úr
þurrum viðjum og gæða þau ilmi sög-
unnar án þess aö slaka á visinda-
klónni, jafnvel strengja á henni með
þeim hætti. I því skyni nýtir höf-
undur stundum gamlan skáldskap
eöa þjóðsögur sem veröur jafnt til
skilnings og skemmtunar.
Er eitthvað eftv?
Fyrsta bindi Islenskra sjávarhátta
kom út 1980 og hófst með því að Lúð-
vík gekk í fjöru og fræddi um fjöm-
nytjar og strandjurtir, matreka og
viðargagn, selalátur og selsnytjar og
sitthvaðfleira.
I öðm bindi, sem út kom 1982, var
verstöðvatal i fjórðungum, íslenski
árabáturinn i allri sinni galdragerð,
lýstur ófáum teikningum. Þar var
lika vikið að vermannaleiðum og
vertíðum, verbúðum, mötu sjó-
manna og vergögnum. Bæði bindin
voru samanlagt um þúsund blaösíð-
ur i stórkonulíki, sen satt að segja
heldur ódrjúglega faríð með pappír.
Meö þriöja bindinu, sem framar
er getið, er útgáfuverkiö oröið um
1500 bls. og einhverjum kynni að
verða sú spuming á vör, hvort nokk-
uð sé þá eftir. Er ekki allt uppurið á
þessum miðum.
Svo mun seint veröa, og skutur
Lúöviks fráleitt tæmdur enn og
mundi seint verða. Ætlunin mun líka
vera sú að vinna ofurlitið betur aö
aflanum og lyfta nokkrum klyfjum
til klakks í fjóröa bindi að minnsta
kosti. Þar mun verða sagt frá ver-
búöalífi, skreiðarferðum, fiskifangi
mörgu, hvalskurði, róðrum og síðast
en ekki síst hagnýtingu aflans á lið-
inni tíð. Vafalaust verður þar fleira
semhérerótalið.
Lfklega má telja, að Islenskir
sjávarhættir séu og verði aðalævi-
verk Lúðviks Kristjánssonar, þótt
margt hafi hann ritað annað íöilgott
og lagt gjörva hönd að mörgu öðm
verki.
islensklr sjávarhættir em og
verða lengi burðarás í því söguhúsi
sem við hljótum að vinna að og
byggja dag hvem ár og aldir til þess
aö hýsa og vemda islenska þjóð-
menningu og þjóðfrelsi. Þegar við
skoðum þetta ritverk hrýs okkur
hugur við, hversu vanviðað þetta hús
væri án þess, og okkur verður hugsað
til annarra lífsþátta Islendinga á
liðnum öldum, svo sem landbúnaðar
og heimilisiðju. Þótt margt hafi veríö
vel rítað um þau efni er það dreift
um allar jaröir, og þurfa aö koma til
menn á borð við Lúðvík Kristjánsson
aö safna saman og smíða úr því aðra
máttarviði islenska þjóðarhússins.
Þau verkefni kalla hátt á dugandi
menn í þessum fræðum til þess að
hlíta fordæmi Lúðviks Kristjánsson-
ar.
Andrés Kríst jánsson.
Tekjuskatt og útsvar
— eða vilja menn söluskatt á matvæli?
I kjaradeilunum í haust hafa
skattalækkunarleiðir verið mikiö
ræddar sem aðferö til aö auka kaup-
mátt launa, sem sagt fjölga krónum í
launaumslögum án þess að hækka
kaupiö.
Þetta eru hreinar mútur og er
reyndar veríð að fara aftan aö fólki
með því að lofa því betri tíð með
blóm i haga. Það er hrein skamm-
sýni að samþykkja þetta, ekki síst
vegna þess aö þetta er bein árás á
velferöarkerfið. Meö skatta-
lækkunum á fyrirtækjum á þessu ári
hafa menn kynnst smjörþefnum, þ.e.
stórhækkuðu verði á lyfjum.
Fólk sem núna borgar ekki
tekjuskatt en e.t.v. lágt útsvar til
sveitarfélaga vegna þess að ómegð
þess er mikil eða launin lág (nema
hvort tveggja sé) græðir ekkert á
skattalækkunarleiðinni. Það tapar á
henni því að ríkið má engar tekjur
missa fremur en sveitarfélögin.
Sjúklingaskatturinn féll aö vísu í
slæman jarðveg svo að sennilega
verður það söluskattur á matvæli
sem verður tekinn upp að nýju. Allir
sjá hverjir munu mest blæða vegna'
þess.
Til varnar tekjuskatti
Stighækkandi tekjuskattur er rétt-
látur skattur til tekjudreifingar.
Hann leggst þyngst á breiðustu
bökin. Utsvar mætti svo gjama vera
stighækkandi líka.
Ein heistu rök launafólks eru þau
að svo margir sviki undan skatti að
tekjuskatturinn sé bara launa-
mannaskattur. Þess ber aö minnast
aö í þjóöfélagi þar sem svindl og
gróðabrask er mest metið er enginn
skattur heidur gagnvart svindli. Þeir
sem nú sleppa við aö greiða skatta til
samfélagsins munu halda áfram að
sleppa eftir löglegum leiðum, t.d. af-
skriftum og ólöglegum. Of margir
hafa aðstöðu til aö svikja undan
skatti og leiöirnar til að fela eru of
auðfamar og raunar miklu fleiri og
fullkomnari heldur en ég get lýst þvi
aö ég er ekki fyrirtækiseigandi og hef
ekki sett mig inn i þessar leiðir.
Bjargráðin
Hvaða leiðir eru færar til að bæta
fjárhag ríkisins og ná til „breiöu
bakanna”? Hér verður því ekki svar-
að nema að litlu leyti. Það er alveg
ljóst að kauphækkunum má með
engu móti velta út í verðlagið,
alveg sama þótt tiikostnaður fyrir-
tækjanna hækki. Gildir einu hvort
það er vegna hærri launagreiðslna
eöa erlendra hækkana. Bann við
verðtryggingu launa er hrein glæpa-
starfsemi gagnvart launafólki og það
vita lika þeir einkaatvinnurekendur
sem nú yfirborga fólk.
Þessu til viðbótar má auðvitað
benda á að það hefði verið betra aö
hafa 100% veröbólgu sl. ár og óskert-
an kaupmétt. Þannig er það enginn
„árangur” aö ná niður verðbólgu
INGÓLFUR Á.
JÓHANNESSON
SAGNFRÆÐINGUR OG KENNARI
enda var þaö ekki og er ekki mark-
mið ríkisstjómarinnar, heldur að
auka gróða fyrirtækjanna.
Hækka á aftur skatta á fyrir-
tækjum og þrengja að afskrífta-
reglum. Nauösynlegt er aö skatt-
leggja offjárfestingar, t.d. í húsum,
sem sumar hverjar eru beinlínis í
þeim tilgangi geröar að koma gróða
undan réttlátri skattlagningu.
Aukinn veltuskattur myndi kannski
bjarga hér einhverju. Vilji til þessa
er allt sem þarf, reglurnar koma þá
af sjálfusér.
Hér má auðvitað benda líka á flug-
stööina en ekki siður á vafasama
gróöastarfsemi og tollafrelsi is-
lenskra fyrirtækja á Keflavíkurflug-
velli. Það er líka s jálfsagt að benda á
rafmagnsgjöfina til ísals í Straums-
vík. Þetta hvort tveggja eru að vísu
bara dropar móts viö óréttlæti
kerfisins í heild en allstórir.
Réttlætistilfinning mín segir mér
líka að það sé réttlátara að skatt-
leggja feröamannagjaldeyri en
hækka verð á lyf jum til s júklinga.
Ingólfur Á. Jóhannesson.