Dagblaðið Vísir - DV - 21.11.1984, Blaðsíða 13

DV. MIÐVIKUDAGUR 21. NOVEMBER1984.
13
Kjallarinn
SVEINN JONSSON
VARAÞINGMAÐUR
ALÞÝÐUBANDALAGSINS
ÁAUSTURLANDI
Hald/ausar aðgerðir
Forsætisráöherra státar sig enn af
því að hafa heft verðbólguna. Aðgerðir
til að treysta afkomu atvinnuveganna
og launþega hafa þó reynst haldlausar.
Þær hafa auk þess komiö harkalega
niður á þeim er minnst mega sín.
Ríkisstjórnin er nú stefnulaust rekald
og forsætisráðherra hefur neyðst til
þess að fresta umræðu um stefnu ríkis-
stjórnar sinnar. Framlögö stefnuræða
hans í Alþingi reyndist ekki innihalda
umræðuhæfan grundvöll.
Þessi ríkisstjóm má ekki sitja öllu
lengur. Afskipti framsóknarflokksins
af stjómveli þjóðarskútunnar hafa
öðru fremur leitt til þess ófarnaðar
sem við íslensku atvinnulífi blasir. Það
tjáir lítið fyrir forsætisráðherra að
koma fram fyrir alþjóð í fjölmiðlum
eins og nýþveginn af allri ábyrgð á lið-
inni tíð, talandi við þjóðina eins og hún
muni ekki stundinni lengur hvað skeð
hefur.
Alþýöubandalagið mun af alefli
beita sér fyrir því að binda enda á 13
ára ríkisstjómartíð Framsóknar-
flokksins.
Sveinn Jónsson.
Erþörfá nýju sjónvarpi?
Mér finnst yfrið nóg fyrir okkur Is-
lendinga aö hafa eitt sjónvarp. Sjón-
varpið hefur nefnilega líka sína
ókosti. Eðlilegt fjölskyldulíf heimil-
anna hefur raskazt, vegna þess að
fullorðnir, unglingar og jafnvel börn
sitja sex kvöld vikunnar, frá klukkan
átta til tólf, — ef ekki lengur — og
glápa á hvað sem er í sjónvarpi. Beri
gest að garði, er ekki talað við hann;
hann sezt líka við „imbakassann” og
glápir heimilisfólkinu til samlætis.
Yfir tekur þó með tilkomu kapla-
sjónvarpsins og, ,vídeósins”. Meö til-
komu þessa hefur ómenningunni
vaxið fiskur um hrygg. Eg skal játa
það, að ég hef ekki nema einu sinni
horft á „vídeó”. Þá sá ég það, sem
ekki sést i íslenzka sjónvarpinu,
klámmynd.
Ég tel, að starfsfólk útvarps og
sjónvarps sé einkar vel hæft til síns
starfa. Það er vel menntað fólk,
hvemig svo sem það hefur hlotið
menntun sína. I stað þess aö setja'á
stofn annað sjónvarp, „frjálst”, þarf
að veita meira f jármagni til islenzka
sjónvarpsins, svo að það verði ís-
lenzkara og betra en það nú er. Og
það er enginn vandi að afla fjár-
magns. Við tslendingar eigum að fá
greidda háa áhættuþóknun frá
Bandaríkjamönnum vegna njósna-
eða eftirhtsstöðvar þeirra á Kefla-
vikurflugvelli, en aðstaða þeirra þar
hefur áreiðanlega sparað þeim mill-
jarða dollara.
Verkefni fyrir menntamála-
ráðherra
Eg fullyrði, að frú Ragnhildur
Helgadóttir hafi reynzt góður og vel
hæfur menntamálaráðherra, þótt
deilt hafi verið um nokkur einstök
verkefni hennar. Hún hefur reynt að
lyfta islenzkukennslunni í skólum
upp úr meöalmennskunni, þótt hún
megi betur, ef duga skal. Eg held, að
hún hafi gert sér grein fyrir því, að á
undanförnum árum hafa „kúltúra-
snobbarar” og niðurrifsmenn ráðið
alltof miklu lun móðurmálskennsl-
una. Sífelldar fálmkenndar tilraunir
og fikt slíkra kumpána með náms-
efni til grunnskólaprófs hafa gert
mikla bölvun. Á þessu sviði þarf
festu, sem sumir myndu kalla íhald.
Vegna greindar Ragnhildar og
mikils skilnings hennar á skóla-
málum og mennta almennt, varö ég
yfir mig undrandi og fyrir miklum
vonbrigöum, er ég frétti um afstöðu
hennar til hins „frjálsa” útvarps.
Það er hörmulegt, að menntamála-
ráðherra, yfirmaður óháðra ríkis-
fjölmiðla, skuli mæta á fundi, þar
sem saman eru komnir misvitrir
öfgamenn, sem vilja afnema frjálsa
fjölmiölun ríkisins.
En ég hef í huga þarft verkefni
fyrir menntamálaráðherra að vinna
að.
Það er oft deilt á starfsmenn fjöl-
miðla fyrir lélegt málfar. En hvað
um stjórnmálamennina, þingmenn
og ráðherra? Þeir ættu að vera til
fyrirmyndar. Þeim þykir samt fínt
að tala og skrifa um, að hitt og þetta
sé svo og svo mikið á ársgrundveili,
— svo ég taki dæmi. En ég spyr:
Hver er grundvöllur árs? Einhæfni í
orðavali og orðfæð eru einkennandi
fyrir stjórnmálamenn. Nú vUja þeir
„skoða” hitt og þetta. Þeir tala svo
til aldrei um aö athuga, kanna, eöa
rannsaka mál. Ef stjórnmálamenn
ráða þróun málsins, þá verður hætt
aö tala um rannsóknarlögreglu; hún
kaUast skoðunarlögregla. Eitt dæmi
enn. Sverrir Hermannsson iðnaðar-
Kjallarinn
SKÚLI
BENEDIKTSSON
KENNARI
ráðherra er ágætur íslenzkumaður.
Einhvem tímann notaði hann orðið
alfarið í ræðu sinni. Aðrir stjóm-
málamenn, sem líta upp til Sverris
sem málsnUlings, gripu þetta orð á
lofti. Nú nota þeir orðið alfarið,
hvenær sem þeir geta; þeir halda, að
það sé einkar fínt og menntaö. Þetta
minnir á það, er Bör Börsson í sam-
nefndri skáldsögu fór að nota orðin
prívat, prima vara, plús og mínus í
tíma og ótíma; hann hafði lært þessi
fínu orð hjá finum, ríkum mönnum í
Niðarósi.
Þama~ er verðugt verkefni fyrir
menntamálaráðherra. RagnhUdur
ætti að beita sér fyrir því, að haldin
yrðu námskeið fyrir alþingismenn,
þar sem kennd væri málnotkun;
reynt að bæta málfar þeirra, ef unnt
væri. Þaö er alvarlegt mál, að for-
svarsmenn þjóðarinnar skuíi vart
talandi né skrifandi; þeim skuli
verða á málvUlur, sem nemendur í
grunnskóla eru átaldir fyrir — og
lækkaðir í einkunn.
Lítilsvirðingin fyrir tungunni er
orðin óhugnanleg. Ég get ekki stiUt
mig um að vitna í þessu sambandi í
orð Stephans G. Stephanssonar í
kvæði hans Kolbeinslagi:
Ið greiöasta skeið tU að skrílmenna
þjóð
er skemmdir á tungunni að vinna.
Hvernig efla má lýðræðið
Forystugreinar dagblaðanna em
lesnar í útvarp á morgnana — eða
a.m.k. útdráttur úr þeim. öllum
finnst þetta sanngjarnt og lýðræðis-
legt; þama standa stjómmálaflokk-
arnir nokkuð jafnt að vígi. En sá
galU er á þessari gjöf Njarðar, að á
morgnana geta ekki aUir, sem vUja,
hlustaö á útvarp. Mér finnst, að
stjórnmálaflokkarnir mættu fá
rýmri aðgang að ríkisreknu fjöl-
miðlunum. Stjórnmálamenn ættu að
fá að tala um „stjómmáladaginn og
veginn” í útvarp einu sinni í viku.
Hver flokkur hefði þá t.d. tíu mínútur
til umráða; þá tæki þetta röska
klukkustund að kvöldi. Vel kæmi tU
greina að hafa slíkan þátt einnig í
sjónvarpi og þá á fimmtudags-
kvöldum, — þannig væri sjón-
varpsháðu fólki sýnd tUUtssemi. Með
þessu móti væri aöstaöa stjómmála-
flokkanna til þess að ná til þjóðar-
innar aUrar jöfnuð nokkuð.
Lokaorð
Þjóð, sem er svo háð fjölmiðlum,
að hún lætur mata sig á áróðri, er
ekki frjáls; hún er orðin að fjöhniðla-
þrælum. Fólk á aö geta tekið sjálf-
stætt afstöðu tU mála. Við Islendirig-
ar höfum gert of mikið af því að
herma aUs konar vitleysu eftir ná-
grannaþjóðum okkar.
Með því að leyfa fjársterkum
einstaklingum og hlutafélögum út-
varpsrekstur og síðan sjónvarps er
stigið svo örlagaríkt spor, að um
sUkt mál þyrfti þjóðaratkvæða-
greiðslu. En áróðurinn í þessu máli
hefur verið allt of einhUða hingaö til.
Áður en þjóöin tekur afstöðu til
„rrjáls” útvarpsreksturs, verða
þeir, sem andvígh- honum eru, einnig
að koma rökum sínum á framfæri.
Þess vegna skrifa ég þessa grein.
Skúli Ben.
A „Þjóð, sem er svo háð fjölmiðlum, að hún
^ lætur mata sig á áróðri, er ekki frjáls;
hún er orðin að f jölmiðlaþrælum.”
meira hækkun gengis dollarans og þaö
gerir það Uka fyrh- eigendur álversins.
Líta má á þær hækkanir sem fást á
raforkuverðið meö hækkandi verði á
áU sem verðtryggingu. Raunar er þaö
eðlilegasta leiöin til að verðtryggja
samninginn.
Á þaö hefur verið bent að ef
samningurinn við Alusuisse hefði í
upphafi verið bundinn íslensku
byggingarvísitölunni væri raf-
orkuverðið nú um 8 mUl á kílóvatt-
stund í stað þeirra tæpra 13 miU sem
nýi samningurinn gefur.
Hvað kostar raforkan til ísal
okkur í raun
UppáhaldsfuUyrðing andstæðinga
stóriðju er að við seljum raforkuna til
álversins undir kostnaðarverði. Þetta
hefur verið endurtekið svo oft að stór
hluti þjóðarinnar trúir þessu og oft
heyrist gengið út frá þessu sem
staðreynd í umræðunni um þessi mál.
Hvað hefur þá þessi orka, sem nú
verður seld á 12,5 tU 18,5 mUl á kíló-
vattstund, kostað okkur í raun. Ekki
væri óeðUlegt að Uta á þetta mál út af
fyrir sig. T.d. má benda á að í Noregi
eru álver sem njóta mjög lágs raforku-
verðs frá eigin orkuvirkjun, þ.e. undir
5 mUl á kUóvattstund.
Eins og menn muna var upphaflegt
verð raforkunnar tU álversins 3 miU á
kUóvattstund og átti samkvæmt
upphaflegum samningi að lækka eftir
nokkur ár í 2,5 mUl. Framkvæmdir i
orkuvirkjunum voru fjármagnaðar
meö lánum tU langs tíma sem þetta
orkuverð stóð undir. Þessi lán voru
ekki verðtryggð. Ef verðbólgan í heim-
inum hefði verið innan þeirra marka
er lánskjörin gerðu ráð fyrir væri verð
raforkunnar enn 2,5—3,0 mUl á kíló-
vattstund. Raforkusalan greiddi samt
upp kostnað vegna virkjunar og há-
spennulínu á áætluðum tíma. Nú hefur
verðbólgan valdið hækkuðum
rekstrarkostnaði en vegna þess hversu
lítiU hluti hann er af kostnaðarverði
orkunnar gerir hann ekki mikinn mun.
Því má halda fram að kostnaðarverð
þeirrar raforku sem nú verður seld á
tæp 13 miU sé raunar einungis 5—6
mUl á kílóvattstund ef litið er á útlát-
inn kostnað okkar Islendinga.
Arðsamasta fjárfestíng ís-
lendinga
Það er erfitt að horfa framhjá þeirri
staðreynd að eftir síðustu samninga
um orkuverðið til Isal verður um
helmingur eða meir af andvirði raf-
orkunnar hreinn hagnaður. Þessi hluti
mun svo vaxa á næstu árum og að
lokum þegar ÖU lánin verða greidd
verður orkusalan hreinn ágóði að frá-
dregnum rekstrarkostnaði. Mann-
virkin sem undir þessari orkufram-
leiðslu standa eru svo varanleg að
sumir hlutar þeirra ættu að geta enst
jafnlengi og það mun borga sig að
framleiða raforku með vatns-
virkjunum. Raunar hefur þjóöin hér
eignast auðUnd sem líkja má við olíu-
Und sem aldrei tæmist.
Menn verða að gera sér grein fyrir
því að sá hluti raforkukerfis okkar sem
álverið nýtir væri ekki til og gæfi
engan arð ef á sínum tíma heföi ekki
verið farið út í aö semja við erlent stór-
iðjufyrirtæki og taka lán til virkjunar-
framkvæmda í þeim tUgangi.
Samningurinn um orkusölu, sem
gerður var þá, var eins hagstæður og
þá var mögulegt. Sama má segja um
lánskjör þeirra lána er þá fengust. Slík
lánskjör fást aUs ekki í dag.
Hafa Svisslendingar sýnt
óbilgirni?
Eftir þennan síðasta samning við
Alusuisse hefur raforkuverðið til ál-
versrns fjórfaldast í doUurum á sama
tíma og t.d. loðnumjöl hefur ekki
hækkaö neitt og jafnvel lækkað, þó
hefur aUur kostnaður við veiðar og
vinnslu margfaldast.
1 umræðunni urn raforkusöluna til ál-
versins virðist það alveg gleymast að
við gerðum á sínum tíma samning við
eiganda álversins. Samning sem var
grundvöUur þess að hann fór hér út í
gífurlega f járfestingu. Samning sem
gerður var milU tveggja hagsmuna-
aðila með samkomulagi en ekki ein-
hliða ákvörðun annars. Alusuisse á hér
mikiUa hagsmuna að gæta og lítur
eðUlega svo á að samningur gerður við
Islendmga sé einhvers virði, einkum
þar sem ljóst er að fjárfesting fyrir-
tækisins hefur fært Islendingum geysi-
miklar tekjur.
Erfitt er að sjá að Alusuisse hafi
reynst okkur erfiðari samningsaðUi en
ætla mætti um aðra hagsmunaaðUa i
sömu aðstöðu. I reynd hefur hinn
upphaflegi óverðtryggði samningur
verið endurskoðaður með þeirri niður-
stöðu aö raforkuverðið hefur hækkaö
meira en almennt verðlag og nú síðast
miklu meira.
Líklega hefur íslensku samninga-
mönnunum tekist að ná því verði fyrir
raforkuna sem mögulegt var án hót-
ana um samningsrof og valdbeitingu
sem hefði auðvitað þýtt miklu verri
samningsaðstöðu við aðra erlenda
fjárfestingaraöila síðar. Þetta er sá
besti árangur sem hægt er að ná í
samningum milli tveggja hagsmuna-
aðila. Samningsrof og einhliða vald-
beiting í þessu máli gæti orðiö eins og í
þjóðsögunni um hjónin sem áttu gæs
sem verpti einu gulleggi á dag.
Hjónunum þótti varpið ganga fullseint
og slátruðu gæsinni, áttu þau von á að
gæsin væri full af gulleggjum en þegar
hún var opnuð var hún tóm. Margar
slíkar sögur eru til um það þegar
græðgin verður mönnum að falli og
þeir sitja að lokum uppi og gera sér
grein fyrir að betra hefði verið að fara
hægar í sakirnar.
Lokaorð
Sá þjóðernisstefnulitaði áróður sem
einkennt hefur umræðuna um stóriðju
og álverið hefur þegar skaðaö mest
okkar eigin hagsmuni. Ef litið er aftur
til baka megum við mest sjá eftir því
aö ekki var strax haldið áfram við
byggingu fleiri orkuvera og álverk-
smiöja eða að hafist hefði verið handa
fyrr við uppbyggingu stóriðju hér á
landi. Sá arður og gjaldeyristekjur
sem við nú höfum af þessu eina álveri
er það mikill að ekki hefði þurft nema
tvö- eða þrefalda hann svo það gat sem
nú er í efnahag okkar væri lokað. Gat
sem veldur hinni miklu kjara-
skerðingu sem flestir okkar hafa
fundið fyrir upp á síðkastið.
Bergsteinn Gizurarson.