Dagblaðið Vísir - DV - 24.08.1985, Blaðsíða 20

Þegar
skugg-
arnir
lengjast
Sumarið er skrýtin tíö. Það ruglar
marga illa í ríminu; enda ekki við öðru
að búast. Það læðist að manni þegar
enn er vetur, kemur hægt og sígandi,
eiginlega í dulargervi og kallar sig vor.
En svo eru dagarnir allt í einu orönir
óþolandi langir, samanstanda af mörg-
um klukkustundum sem aldrei ætla að
taka enda. Og næturnar, oft sagðar
stuttar, eru í raun mjög, mjög langar
og fastar viö daginn, kvöldið, morgun-
inn. Það er ekki að undra þótt maður
tapi áttum.
Þannig er það viðtekin ranghug-
mynd um sumarið að það sé árstíð úti-
vistar, orlofs og leikja. Ogað alvarlega
hugsun megi alls ekki láta sér um
heilabú fara og ekki lesa neitt merki-
legra en myndasögu í dagblaði.
Stjórnvöld ýta og undir þennan hugs-
unarhátt þjóðarinnar, fara sjálf í langt
frí og láta ábyrgðarleysingjum eftir
landsstjórnina. Sýnist mér.
En það var þetta með léttmetið. Sjálf-
sagt halda menn að hið andlega fóður
verði að standa í samhengi við annað
sem sumrinu tengist og er í léttavikt,
svo sem klæðnað og mataræði. En því
fer auðvitað víös f jarri. Sumarið er vit-
anlega tími hinni þungu bókmennta,
margra punda doðranta sem maður
stautar í gegnum á löngum tíma, lang-
ar bjartar nætur og verður ruglaður í
kollinum af að skoöa.
Þeir Islendingar sem sólarstrendur
sækja ættu aö prófa það einhvern tíma
að hvolfa þungri bók yfir andlitið þar
sem þeir liggja sveittir í sandinum —
þeir draga það án efa við sig að hlaupa
á næsta strandbar til að steypa í sig
gini og tónik við þorstanum. Þannig
geta bókmenntimar hamlað gegn
landlægri drykkjusýki sumarfrís-
manna.
Bók í bflnum
Ferðafólk ætti aö temja sér þann
góöa sið aö hafa jafnan bók í bílnum.
Og langbest að sú bók sé bæði löng og
strembin. Þegar bílgreyiö gefst upp
fyrir horngrýti íslenskra vega og eigin-
maðurinn baksar undir bílnum við að
skipta um dekk ellegar festa upp ónýtt
púströr getur frúin látið fara vel um
sig og leitað að gömium (eöa jafnvel
nýjum) sannindum í einhverjum doð-
rantinum, kannski heimspeki Kants
eða Heideggers, skáldskap Prousts
eða Joyce — Laxness eða Eyrbyggju-
höfundar. Það er ótrúlegt hve bóklest-
ur við daufa týru inniljóss í bíl eða
vasaljóss í tjaldi eflir fólki þolinmæði
og breytir tímaskyni til hins betra.
Bók í bakpoka
Þeir sem hafa bitið það í sig aö sum-
arið sé sá tími sem best sé fallinn til að
eyöa í fjallgöngur eöa langar göngu-
ferðir yfir óbyggt land, þeir ættu ekki
að láta hjá líöa að stinga erfiðri lesn-
ingu í bakpokann. Þungur, erfiður
texti getur ekki síður en líkamleg
áreynsla kallaö fram svitann á göngu-
garpinum. Og þegar landið er erfitt
yfirferðar, brekkan um of á fótinn, er
oft affarasælast að koma sér fyrir í
góðu skjóli og grauta í heimsbók-
menntunum. Áður en maður veit af
hefur magnaður texti hrifið mann á
braut frá brjáluðum sumarhugmynd-
um um líkamsrækt ellegar landkönn-
un. Maður röltir sæll og glaður í hjarta
til byggða og helgar sig göfugri vísind-
um en fjallganga getur talist.
Bók í sólbaðinu
Á sumrin heldur fólk oft kyrru fyrir
langtímum saman. Menn slóra á
ströndinni. Fólk hangsar viö sumarbú-
staðinn, situr tímunum saman á ver-
öndinni eða liggur heilu dagana í sól-
baði úti undir vegg eða í skjólgóöri
laut. V'ó þannig kringumstæður er
nauðsynlegt að hafa bók nærhendis.
Þegar maöur liggur út af og lætur sól-
ina skína á sig, er upplagt aö hvolfa
bók yfir sig (eða jafnvel halda á henni
og lesa) og Iáta gripinn þannig halda
sér niðri, og oft ekki vanþörf á í því
roki sem stöðugt næðir um fósturjörð-
ina. Á íslandi er og hollt að gá aö því
hvaöa bókmenntir henta hverjum
landshluta. Dvelji maöur á Þingvöll-
um á maður vitanlega aö hvolfa Is-
landsklukkunni yfir andlitiö. Á Kjalar-
nesi Kjalnesingasögu. I Mosfellssveit
er I túninu heima ómissandi. Á Laug-
arvatni, í Haukadal og Skálholti er
ágætt að kynna sér allt um gömlu
Haukdælina og Skálholtsbiskupa. I
Borgarfirðinum les maður Sturlungu,
Guðmund Böðvarsson og Jónas Árna-
son. Og þannig áfram kringum landið.
Bók í hita
Löng bókmenntaverk og þung eiga
menn vitanlega aðlesa á löngum tíma.
Það er góð regla að handfjatla bækur
eins og sælgætispoka ellegar harðfisk-
pakka — standa ekki á beit heldur tína
í sig mola stöku sinnum. Á dögunum
fréttist af pilti sem hafði sumar eftir
sumar dregiö golfkylfur um golfvelli
fyrir hina og þessa. I marga þessara
kylfupoka, sem hann dró fyrir kylf-
inga, höföu menn stungið doðranti.
Einn kylfingurinn var árum saman
meö „Stríð og frið” í pokanum. Þegar
sá stutti varð almennilega læs og var
kominn í háskóla las hann „Stríð og
friö” á tæpri viku. Það sagði hann að
yröi aö teljast f jórir undir pari.
Hiti hefur oft slæm áhrif á bækur;
ekki síður en fólk. Bækur sem úr sum-
arleyfi koma eöa gleymast í sumarbú-
stööum eru oft útataðar í sólolíu, grill-
olíu, áfengi, gosi og sóti. Rétt eins og
eigendur þeirra. Og hitinn hefur einnig
annarleg áhrif á þær á annan máta:
Hafi höfundurinn setið í hita og skrifað
þegar bókin var aö veröa til endur-
speglast sá hiti oft í textanum. Þannig
er það greinilegt með suma höfunda
lögreglu- eða glæpasagna að þeir hafa
orðiö fyrir miklum áhrifum af veðri.
George Simenon talar oft og mikiö um
rigninguna í París ellegar óbærilegan
hitann í þeirri sömu borg ellegar næð-
inginn úti við sjóinn. Ed MacBain lýsir í
hverri einustu bók sinni ísköldum dög-
um í New York (sem hann kallar
reyndar Isola í bókum sínum). Stund-
um tekst MacBain svo vel upp við að
lýsa þeirri vosbúð, sem löggur hans
þurfa við að búa, að lesandanum verð-
ur kalt á tánum. Þannig bók er óvar-
legt að taka með sér í skíðaferðalag.
Og ekki tekst honum síður upp þegar
hann lýsir sumarhitanum í sömu borg.
Þá liggur oft við að svitinn fari aö boga
af lesandanum þar sem hann lætur
fara vel um sig í eölilegum stofuhita.
Svona offors í veðurfarslýsingum
gengur náttúrlega of langt — og því
enn mælt með hófsemdarmönnum sem
skrifa hófsamlega texta — á borð við
þáKanteða Heidegger.
Bók til hvíldar
Það er löngu vitað að ekkert jafnast
á við góða bók þegar þörf er á að
stansa við í dagsins önn, hvíla hugann,
byrja að hugsa upp á nýtt. Það er engin
þörf á að leita sálfræðings eða panta
herbergi á Kleppi þótt manni viröist
veröldin vera farin að hringsnúast of
hratt. Það nægir að halla sér á kodd-
ann með góöa lesningu. Þetta ráð er
a.m.k. óhætt að gefa þeim sem þjást af
vinnusemi. En þá fylgir það og með aö
þeir ættu að lesa ákaflega skemmti-
lega og merkilega bók eftir Rússann
Goncharov. Bókin (sem er skáldsaga)
heitir „Oblomov” og fjallar um mann
sem getur ekki fengið sig til að gera
neitt. Sagan er könnun á því hvort iðju-
leysið er algjört. Og athugun á því
hvort algjört iðjuleysi sé hugsanlegt.
Eg man ekki eftir öðru ritverki sem
hentar betur sem orlofslesning.
Þegar skuggarnir lengjast
Sumarið virðist oft vera ákaflega
langt og ákaflega bjart. En svo tekur
þaö sig skyndilega upp og er horfiö;
búið, rétt eins og bók — og ekkert eftir
nema minningin ein og eftirsjá vegna
alls þess sem átti að framkvæma en
ekki varð úr. En hvað bóklesturinn
snertir er óþarfi aö burðast meö
timburmenn. Olesnu doðrantarnir sem
kannski finnast úti í farangursrými
bílsins, vafðir innan í rakt tjaldið, á
botni svefn- eða bakpokans ellegar
neðst í töskunni, sem orðin er útötuö í
sólarolíu — þeir hafa ekki farið neitt.
Þegar skuggarnir lengjast er fátt
skemmtilegra en setjast í þægilegan
stól, kveikja á leslampa og byrja að
fletta. Haustiö er svo sem okkar eigin-
lega bókatíð.
-GG
V