Dagblaðið Vísir - DV - 21.04.1986, Blaðsíða 14

H' ......... ÐVÍ mXkUDAGÚR 21. AtófLJ19g6.
Frjálst.óháð dagblað
Útgáfufélag: FRJALS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÖLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjórí: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÖNAS KRISTJANSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aöstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JONSSON
Fréttastjórar: JÖNAS HARALDSSON og ÖSKAR MAGNÚSSON
Auglýsingastjórar: PALLSTEFANSSON og INGOLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLT111, SlMI 27022
Setning. umbrot, mynda- oa plötugerð: HILMIR HF„ ÞVERHOLT111
Prentun: ARVAKUR H F. - Askriftarverð á mánuði 450 kr.
Verð i lausasölu virka daga 45 kr. - Helgarblað 50 kr.
ræður
Kominn er tími fyrir okkur að átta okkur á hinni
margtuggnu staðreynd, að markaðurinn úti í heimi
ræður velgengni okkar og velferð. Við getum ekki
ákveðið, hvaða vara eða hvaða meðferð vöru henti út-
lendingum. Við verðum að laga okkur að aðstæðum.
I hálfa öld höfum við trúað, að frystur fiskur væri
framtíðin. Það hefur lengst af verið rétt. En skyndilega
hefur þetta breytzt. Allt í einu er það ísfiskurinn, sem
ætlar að taka við hlutverki freðfisksins sem hornsteinn
íslenzkrar velmegunar og velsældar.
Við fáum að vísu þær fréttir frá hefðbundnum mark-
aði okkar í Bandaríkjunum, að sumar hinar frystu
fiskafurðir okkar séu að hækka í verði og að við fram-
leiðum ekki eins mikið magn og viðskiptavinir okkar
vilja kaupa. Þetta eru góðar fréttir út af fyrir sig.
Þær blikna hins vegar gersamlega í samanburði við
fréttirnar af ferskfiskmarkaðnum. Gámamaður í Vest-
mannaeyjum sagðist í viðtali við DV fá fjórfalt verð
fyrir kola og tvöfalt verð fyrir þorsk og ýsu, þegar hann
væri búinn að draga frá allan aukakostnað.
Að sjálfsögðu er ekki auðvelt að átta sig á, að vinna
í frystihúsum sé ekki fiskvinnsla, sem auki verðmæti
vörunnar og standi undir hinu lága kaupi, sem þar er
greitt. Að sjálfsögðu er erfitt að átta sig á, að frysting-
in sé í raun ekkert annað en dýr geymsluaðferð.
Orðið fiskvinnsla felur í sér þá bábilju, að verið sé
að vinna einhver verðmæti úr aflanum. í raun og veru
er þar verið að verja aflann skemmdum, svo að hægt
sé að selja hann neytendum, sem sætta sig við að borða
freðfisk sem eins konar draslmat eða sjónvarpsrétti.
Þegar hægt er að selja kola fjórföldu verði, þorsk og
ýsu tvöföldu verði, er botninn dottinn úr frystingunni.
Vinnan, sem þar er unnin, er skyndilega orðin verð-
laus. Lága kaupið þar er ekki aðeins orðið of hátt,
heldur ættu menn raunar að borga með sér.
Frystingin gengur enn, af því að verksmiðjurnar í
Bandaríkjunum grátbiðja um freðfisk til að verja mark-
aðinn og af því að frystihúsin eru í mörgum tilvikum í
sömu eigu og bátarnir. En enginn mannlegur máttur
getur komið í veg fyrir, að þessi gamla gullnáma hrynji.
Skyndilega hefur komið í ljós, að heimurinn er fullur
af húsmæðrum, sem eru eins og hinar íslenzku, er ekki
vilja kaupa bragðlausan fisk. Hann er líka fullur af
húsmæðrum, sem vilja sjá, hvernig augun líta út og
tálknin, svo að þær geti sjálfar metið fiskgæðin.
í þeim heimi þarf ekki frystihús, sem eru dýr í bygg-
ingu, viðhaldi, rekstri og mannakaupi. í þeim heimi
þarf ekki einu sinni Ríkismat sjávarafurða til að eyða
opinberu fé í atvinnubótavinnu. í þeim heimi koma
kaupendur, skoða fiskinn og segjast borga hátt verð.
Við erum rétt byrjuð að lykta af þessum markaði,
helzt í Bretlandi. Við höfum til viðbótar óljósar hug-
myndir um, að til séu þjóðir eins og Frakkar og Japanir,
sem telji ferskan fisk með haus og sporði einhvern bezta
mat, sem til sé, verðmætari en nautasteik.
Það er ævintýri líkast að koma á fiskmarkaðinn í
Rungis við Orly-flugvöll í París að næturlagi, þegar fisk-
bílarnir koma frá Le Havre og fiskflugvélarnar frá
Tahiti. Það er eins og í kössunum sé gull eða platinum.
Kaupendurnir lenda nánast í ryskingum.
Ef kaupendur af því tagi ákveða að borga okkur
morð fjár fyrir svokallaðan óunninn fisk, það er ísfisk,
hljótum við að hlýða kalli tímans, -kalli markaðsins.
........ . -.................Jönás Kristjánssön..
Markaðurinn
„Ný atvmimbyiting gekk í garð í sjávarútvegi okkar þar sem varð undrahröð uppbygging á veiðum jafnt
sem vinnslu hvarvetna um landsbyggðina.“
Verkefni og vald
heim í hénið eður ei
Sitthvað umhugsunarvert riíjaðist
upp fyrir mér, þegar ég las leiðara
Tímans á dögunum, þar sem mjög
var mærð nýframlögð þingsályktun-
artillaga um flutning Rannsókna-
stofriunar landbúnaðarins til
Hvanneyrar.
Réttilega var á það bent að þessi
tillögugerð væri sótt beint í hug-
myndabanka svokallaðrar stoíhana-
nefndar, sem starfaði á
vinstri-stjómarárunum 1971-1974 og
var í raun einn þáttur þess mikla
starfs sem unnið var á öllum sviðum
til að rétta hlut landsbyggðarinnar,
eða réttara sagt átti að vera undir-
staða ákveðins þáttar í því starfi -
í aukinni valddreifingu - auknum
jöfhuði í þjónustugeiranum.
Þessi nefhd starfaði vel og skipu-
lega, safnaði viðamiklum og veiga-
miklum upplýsingum og gerði
djarfhuga tillögur um flutning ríkis-
stofnana beint út á land og ekki
síður stofhun sjálfstæðra útibúa og
deilda frá hinum ýmsu opinberu
stofiiunum, sem áfram skyldu hafa
höfuðstöðvar í Reykjavík.
Meginþunginn af þessu mikla
starfi og ítarlegri tillögugerð hvíldi
á formanni nefiidarinnar, Ólafi
Ragnari Grímssyni, sem vann þetta
verk af ærinni framsýni og djörfung,
en þó byggt á raunsæi, staðreyndum
frá öðrum þjóðlöndum, þar sem
áþekkir hlutir hafa verið reyndir.
Upprifjan atburða þessa tímabils,
1 framhaldi af þessum aðgerðum
öllum hefði þurft að eiga sér stað
uppbygging þjónustugreina í formi
þess að færa verkefni af ýmsu tagi
út á landsbyggðina og að sjálfsögðu
nauðsynlegt vald einnig.
Átak hefði þurft eftir að fylgja í
þá átt sem stofnananefhdin lagði til
að gert yrði.
Vissulega var það djörf tilraun sem
víða mætti mikilli mótspymu í kerf-
inu, m.a. og sér í lagi hjá starfsmönn-
Kjallarinn
HELGI SELJAN
ALÞINGISMAÐUR FYRIR
ALÞÝÐUBANDALAGIÐ
um
A „Vissulega var tillögugerðin
^ stofnanaflutning ögrandi og bylting-
arkennd, en það var með vilja gert til að
kalla á viðbrögð og gefa stjórnvöldum
möguleika til að fara miðlunarleið.“
sem nefndin starfaði, er sjálfsögð í
þessu samhengi.
Vonleysi á tíma Viðreisnar
Viðreisnin hafði drepið allt í dróma
á landsbyggðinni og þar ríkti um
1970 vonleysi og kvíði með tilheyr-
andi fólksflótta sakir hörmulegs
atvinnuleysis og öryggisleysis í
biýnustu þjónustuþáttum.
Ný atvinnubyltng gekk í garð í
sjávarútvegi okkar þar sem varð
undrahröð uppbygging á veiðum
jafiit sem vinnslu hvarvetna um
landsbyggðina.
Ný. heilsugæslulöggjöf varð stað-
reynd, sem hafði ómetanlega þýð-
ingu fyrir landsbyggðarfólk, og sama
mátti segja um grunnskólalögin, sem
gerbreyttu allri aðstöðu landsbyggð-
arskóla til sóknar frarn á við.
Fleira mætti telja frá þessum tíma
sem mætti vera holl upprifjun, ekki
síst þeim Tímamönnum sem nú
standa að ákveðinni öfugþróun á
öllum sviðum þjóðlífsins, sem lands-
hyggðin geJ4w þðrwji fremur,, ,
um þeirra stoftiana sem hrófla átti
við.
En vitaskuld bar ekki að fara eftir
áliti þeirra, þó mörg viðkvæm mál
þyrfti þar að leysa og bæri að leysa.
Vissulega var tillögugerðin um
stofnanaílutning ögrandi og bylting-
arkennd, en það var með vilja gert
til að kalla á viðbrögð og gefa stjóm-
völdum möguleika til að fara
miðlunarleið - flytja færri stofnanir,
fara ekki eins hratt í stofhun útibúa
og deilda án þess að draga úr vægi
sjálfetæðis þeirra.
Nefndarmenn gerðu sér allir ljósa
grein þess að ýtrustu tillögur voru
gerðar, en þær vom engu að síður
vel rökstuddar og sýnt ljóslega fram
á að unnt væri að hrinda þeim í
framkvæmd - ef - og það er og var
stórt ef - vilji væri fyrir hendi.
Þegar nefndaráliti var skilað var
komin ný ríkisstjóm, Framsókn og
íhald höfðu lagst í sameiginlegt
sængurflet og þeirra hlutskipti var
að taka við þessu áliti og fram-
kvæma það sem fært þótti.
Nefndarálitið kistulagt
En þetta gerðist því miður ekki,
heldur var álitið kistulagt með kurt
og pí og allir vita um áframhaldið
og skal þar engum afeökunum uþpi
haldið.
Vissulega hefði verið unnt að taka
málið upp á ný af síðari ríkisstjóm-
um, en það var ekki gert. Forsætis-
ráðherrar þeirra ríkisstjórna, en
undir þá heyra mál þessi, höfðu ekki
áhuga á þessu máli í svo ríkum
mæli að eitthvað yrði gert.
Önnur og um margt mjög þörf
verkefhi sátu í fyrirrúmi. En söm var
vanræksla þessa verks og vissulega
á hver þar sína sök. En þó var reynt
að klóra í bakkann og ég get heldur
ekki látið það í þagnargildi liggja.
í áliti stofnananefhdar kom skýrt
fram að einhver aðili yrði að sjá um
framkvæmd þessara mála ef úr at-
höfnum ætti að verða. Nú var sett
fram beint lagafrumvarp inn í nefnd-
arálitið um flutningsráð ríkisstofh-
ana og þar leitað í smiðju til frænda
okkar, Norðmanna. Þessi frum-
varpssmíð var skýr og einföld og í
engu átti hér að verða um bákn að
ræða.
Þegar engin hreyfing varð á þess-
um málum þótti mér einsýnt að láta
reyna á þetta á Alþingi og flutti
frumvarpið óbreytt ásamt Ólafi
Ragnari Grímssyni í efri deild Al-
þingis.
Menn töluðu þar bæði með og
móti og við flutningsmenn tókum
skýrt fram að sjálfeagt væri að
breyta frumvarpinu eða bæta það,
svo sem nefhd þætti best henta.
Nefnd svæfði málið, en það var end-
urflutt af mér og enn var það svæft
í nefnd.
Kusu að gera ekkert
Hér var hins vegar um grundvall-
aratriði að ræða, hvort menn vildu
fylgja málum eftir í einhverjum
mæli eða halda að sér höndum. Síð-
ari kosturinn var því miður valinn
og því fór sem fór. Þjónustugeirinn,
sem tekur til sín meginhluta nýs
vinnuafls, sogar þetta vinnuafl að
yfirgnæfandi hluta beint til Stór-
Reykjavíkursvæðisins, m.a. og
máski sér í lagi vegna þess að ekk-
ert var aðhafst og ekkert var gert
með tillögur stofhananefhdarinnar.
Þetta vildi ég gjaman mega rifja
upp og minna á að gefnu tilefhi.
Hitt er svo sérmál að nú er verið
að innsigla uppgjöf í því að færa
vald og verkefni heim í héruð með
væntanlegum sveitarstjómarlögum.
Það er hins vegar í samræmi við
núverandi stjómarstefnu, sem færir
vísvitandi og með markvissum að-
gerðum arðinn af erfiði vinnandi
fólks, einkum úti á landsbyggðinni,
beint í himingnæfandi hallir milli-
liðaauðvaldins hér syðra.
Samhengi alls þessa er raunar aug-
ljóst, þó hér hafi sérstaklega verið
að einu atriði vikið.
^Helgi Seljan