Dagblaðið Vísir - DV - 21.07.1986, Blaðsíða 15

MÁNUDAGUR 21. JÚLÍ 1986.
15
Okkur vantar íslenskan
alþýðukaprtalisma
íslenskir sósíalistar halda því
gjaman fram, að við skiptumst í tvær
stéttir, sem standi gráar fyrir jámum
hvor gegn annarri: annars vegar
stétt kapítalista, sem eigi öll fram-
leiðslutækin, hins vegar stétt venju-
legra launamanna, sem eigi ekkert
nema sjálfa sig og vinnuafl sitt. Enn-
fremur segja þeir, að launamönnum
finnist eins og þeir séu tannhjól í
risastórri vél, sem þeir fái engu um
breytt. Þess vegna beijast margir
sósíalistar fyrir því, að stétt kapítal-
ista verði útrýmt, en starfsmenn
fyrirtækjanna fái að stjóma þeim,
og hefur þessi hugsjón þeirra verið
kölluð „sjálfstjómarsósíalismi" á ís-
lensku. Ég held, að þeir nái alls ekki
tilgangi sínum með þessu. Fyrirtæk-
in á ekki að reka með hagsmuni
starfsmannanna fyrir augum, heldur
neytenda, og það, sem tryggir, að
þetta sé gert, er frjáls samkeppni
fyrirtækjanna um hylli neytenda.
Ekkert bannar mönnum heldur að
stofna fyrirtæki undir starfsmanna-
stjóm, og sú staðreynd, að þau em
mjög óalgeng á Vesturlöndum, sýn-
ir, að þau geta ekki verið mjög
hagkvæm.
En nokkur sannleikskjami er
þrátt fyrir allt í kenningu sósíalista.
Það er auðvitað æskilegt, að launa-
menn finni, að þeir skipti einhverju
máli í atvinnulífinu, en séu ekki eins
og viljalaus verkfæri í höndum ann-
arra. Það er einnig æskilegt, að
valdið yfir fjármagni dreifist á sem
flestra manna hendur. En hvemig
getum við komið því í kring án þess
að fóma hinni ótvíræðu hagsæld,
sem hlýst af kapítalískum fram-
leiðsluháttum? Svar fijálshyggju- •
manna er einfalt: Gerum alla, sem
það vilja, að kapítalistum með því
að stuðla að sem víðtækastri eigna-
raðild almennings að atvinnufyrir-
tækjum. Komum með öðrum orðum
á íslenskum alþýðukapitalisma. Og
svo vill til, að þetta er sennilega
auðveldara hér á landi en annars
staðar, því að ríkið hefur klófest
ýmis stærstu fyrirtæki landsins.
Hvers vegna færum við þau ekki úr
greipum ríkisins í hendur fólksins?
Hvers vegna komum við ekki á
beinni og milliliðalausri eignaraðild
almennings að þessum fyrirtækjum?
Lærum af reynslunni
Til þess er reynslan að læra af
henni. Margrét Thatcher seldi á sín-
um tíma starfsmönnunum vöruflutn-
ingafyrirtæki breska ríkisins, og
skilar það nú ágætum arði. Hún seldi
ennfremur á almennum hlutafjár-
markaði mestallt hlutaféð í breska
símanum og gætti þess, að hlutabréf-
in dreifðust á sem flestra manna
hendur. Þetta hefúr mælst mjög vel
fyrir í Bretlandi, hlutabréfin hafa
síðan hækkað í verði, og síminn skil-
ar nú miklum hagnaði. Og hún hefúr
sett flugfélag breska ríkisins, British
Airways, bresku flugvellina og vatn-
sveitumar og ýmis önnur fyrirtæki
á sölulista. Jacques Chirac, hinn nýi
forsætisráðherra Frakklands, hefur
einnig lýst því yfir, að hann hyggist
selja öll þau fyrirtæki, sem sósíalist-
ar þjóðnýttu á valdadögum sínum,
og mörg önnur.
Stjóm Steingríms Hermannssonar
hefur sem betur fer ekki heldur setið
aðgerðalaus síðustu árin. Sverrir
Hermannsson seldi starfsmönnunum
Landssmiðjuna fyrir nokkm, og skil-
ar hún hinum nýju eigendum sínum
ágætum arði, þótt áður hafi hún
verið rekin með stórtapi. Hann seldi
einnig Siglósíld og hlutabréf ríkisins
í Iðnaðarbankanum, og Albert Guð-
mundsson seldi hlutabréf ríkisins í
Eimskipafélaginu og Flugleiðum.
Davíð Oddsson borgarstjóri breytti
Bæjarútgerðinni í sjálfstætt hlutafé-
lag í samvinnu við einkafyrirtæki,
og verða frlutabréf borgarinnar í því
seld við fyrsta tækifæri.
Reynslan af sölu ríkisfyrirtækja
hefur alls staðar orðið hin sama:
rekstur fyrirtækjanna og þjónusta
við neytendur hefur stórbatnað, þau
hafa getað greitt starfsmönnum sín-
um hærra kaup fyrir vikið, og hinir
nýju og ánægðu eigendur þeirra
hafa orðið tiyggir kjósendur þeirra
stjómmálamanna, sem í sölu þeirra
réðust.
Færum fjármagnið
til fólksins
Fyrstu sporin hafa hér sem annars
staðar verið tekin í rétta átt. En
betur má ef duga skal. íslenska ríkið
getur sem hægast selt ýmis fyrirtæki
á frjálsum markaði, ef það gætir
þess, að enginn einn aðili geti keypt
nema lítinn hluta þeirra, og býður
fólki góð greiðslukjör. Ég nefrii hér
aðeins Landsvirkjun, Póst og síma,
Landsbankann,Útvegsbankann,
Búnaðarbankann, einstakar útsölur
Áfengis- og tóbaksverslunar ríkisins,
Sementsverksmiðju ríkisins og
Áburðarverksmiðjuna í Gufunesi.
Stöldrum um stund við tvö þessara
fyrirtækja, Landsvirkjun og Símann.
Hver á þessi fyrirtæki? Fólkið í
landinu á þau auðvitað - á pappfrn-
um. En hvers vegna má eignaraðild
þess ekki vera bein og milliliðalaus,
þannig að þeir, sem kæra sig ekki
um að eiga neitt í þeim, fái vilja sín-
um framgengt, en hinir, sem áhuga
hafa á að eiga í þeim, megi það?
Hvers vegna eiga einhverjir stjóm-
málamenn eða embættismenn að
stjóma þessum fyrirtækjum fremur
en leyfa landsmönnum sjálfum að
hafa áhrif á þau? Ég held, að auð-
velt sé að selja fólki þessi tvö fyrir-
tæki, ekki síst ef ríkið býður
væntanlegum kaupendum tíma-
bundinn afelátt á margvíslegri
þjónustu þeirra eins og Thatcher
gerði með góðum árangri í Bretlandi.
Einhverjir úrtölumenn kunna að
segja, að þessi tvö fyrirtæki séu ólík
Landsbankanum og Búnaðarbank-
anum, þar sem þau geti eðli málsins
samkvæmt ekki búið við frjálsa sam-
keppni. Hvað á að tryggja, að þau
verðleggi þjónustu sína eðlilega, ef
þau em í einkaeign? En reynsla
annarra þjóða sýnir, að einkafyrir-
tæki, sem búa ekki við fijálsa
samkeppni, hafa ekki haft neina telj-
andi tilhneigingu til að okra á
þjónustu sinni. Hvað á hvort sem
er að tryggja, að fyrirtæki í ríkiseign
verðleggi þjónustu sína eðlilega? Ég
er ekki viss um, að mönnum finnist
það hafa tekist mjög vel fram að
þessu. Kjami málsins er, að þjónusta
ríkisfyrirtækja verður alltaf dýrari
en fyrirtækja í einkaeign, þegar til
lengdar lætur, því að stjómendur
ríkisfyrirtækjEuma finna alls ekki
sömu hvöt hjá sér til þess að reyna
að koma kastnaði niður í lágmark.
Frjálshyggjan er
mannúðarstefna
KjaUaiinn
Dr. Hannes
Hólmsteinn
Gissurarson
Sláum fjörar flugur
í einu höggi
Þeir stjómmálamenn, sem ráðast
í það að selja ríkisfyrirtæki á fijáls-
um markaði, slá ekki tvær, heldur
§órar flugur í einu höggi. í fyrsta
lagi auka þeir hagsæld í landinu, þar
sem einkarekstur er hagkvæmari en
ríkisrekstur. í öðru lagi stuðla þeir
að dreifingu valdsins, þar sem íjár-
magnið dreifist á fleiri manna
hendur. Venjulegir launamenn, sem
eignast hlutabréf í fyrirtækjum,
finna, að þeir skipta einhveiju máli,
en em ekki viljalaus verkfæri í
höndum annarra. Spamaður al-
mennings rennur til vaxandi at-
vinnulífe, en festist ekki í steinsteypu
eða gagnslausum mannvirkjum
stjómmálamanna. 1 þriðja lagi gera’
þessir stjómmálamenn hina nýju
eigendur fyrirtækjanna að kjósend-
um sínum í fyrirsjáanlegri framtíð.
Og í fjórða lagi fá þeir ærið fé fyrir
fyrirtækin, sem mætti til dæmis nota
til þess að greiða niður erlendar
skuldir okkar íslendinga, en þær
hafa hækkað úr hófi á síðustu árum.
Við íslendingar höfúm öll skilyrði
til þess að breyta landi okkar úr lág-
launasvæði, en til þess þurfum við
að koma hér á myndarlegum íslensk-
um alþýðukapítalisma!
Hannes Hólmsteinn Gissurarson
„...ríkið hefur klófest ýmis stærstu fyrir-
tæki landsins. Hvers vegna færum við þau
ekki úr greipum ríkisins 1 hendur fólksins?
Hnefahögg í andlit frystitogarasjómanna
Nú undanfarið hafa farið fram all-
miklar umræður um kaup og kjör
hinna ýmsu stétta í landinu, og virð-
ast margir vera óánægðir. Tilefni
skrifa minna var þó ekki hin al-
mennu kjaramál, heldur nær ein-
göngu kjaramál sjómanna og þá sér
í lagi þeirra sem starfa á fiystitogur-
um.
Mikið er rætt um það nú upp á
síðkastið að fá leiðréttingu launa,
þó er ég ekki viss um að þetta sé
rétt orðalag eða hvort fremur ætti
að tala um að fá kauphækkun eða
öllu heldur að fá greidd sanngjöm
laun. Eitt veit ég þó fyrir víst, að ein
stétt í landinu getur óhikað notað
þetta orðalag, en það eru sjómenn
og ekki hvað síst þeir sem starfa á
frystitogurunum.
Neikvætttal
Það kann að koma mörgum á
óvart að óánægju gæti meðal frysti-
togarasjómanna, þeir sem hafa það
nú svo gott, hugsa margir, og þá
aðallega þeir sem ekki þekkja til
málanna nema af fréttum.
Þeir eru sennilega ekki margir,
vinnustaðimir á íslandi, þar sem
„stóri“ túrinn á Akureyrinni hefur
ekki einhvem tímann borist í tal,
enda hafa fjölmiðlamir venjulega
verið ákaflega hjálplegir við að
koma af stað umræðu um háar tekj-
ur sjómanna og hafa í fréttum sínum
einatt haldið sig við toppana í það
og það skiptið, svo sem eins og stóm
túrana hjá frystiskipunum, toppsöl-
ur erlendis, eða jafiivel tekið fyrir
eitt gott kast hjá loðnuskipi.
Því miður heíúr mér oftast fimdist
þetta tal um tekjur sjómanna vera
fremur neikvætt í okkar garð, því
fjöldi fólks hefúr þá skoðun að sjó-
menn yfirleitt hafi óeðlilega mikið
kaup, eða jafiivel ofmikið. Úmræðan
að undanfómu hefur aðallega snúist
um það hvað við fiystiskipamenn
höfum gert það gott, við höfum að
vísu ekki kvartað og þess vegna
finnst manni grátlegt til þess að vita
að okkar menn í landi, þ.e.a.s. for-
KjaUaiinn
Sigurður Ólafsson
stýrimaður
ysta sjómannasamtakanna í
landinu, heíúr spillst af umtalinu og
finnst við hafa heldur mikið.
Ég ætla ekki að gera lítið úr kjara-
baráttu annarra, en þó hugsa ég að
flestum þætti súrt í broti að þurfa
að leggja á hilluna öll áform um
hækkun launa og þurfa þess í stað
að snúa sér að því að ná til baka
því sem var.
Sjávarútvegsráðherrann okkar
skipaði í byrjun síðastliðins árs
nefiid sem haifði það að meginmark-
miði að gera fjárstrauma og tekju-
skiptingu innan sjávarútvegsins
einfaldari og skýrari, auk þess að
stuðla að sanngjamri skiptingu
tekna og koma í veg fyrir að sjóða-
kerfið og tekjuskiptingarreglur
dragi úr hagkvæmni í uppbyggingu
og rekstri sjávarútvegsins. I nefrid-
inni áttu sæti fúlltrúar fjögurra
þingflokka, fulltrúar frá Farmanna
og fiskimannasambandi íslands, Sjó-
mannasambandi fslands og Lands-
sambandi íslenskra útvegsmanna,
auk þess sem síðar bættust inn í full-
trúar frá samtökum fiskvinnslunnar.
Mér er ekki kunnugt um hvenær
nefndin lauk störfum en nefridar-
menn hljóta þá að hafa talið að
áðurtilgreindum meginmarkmiðum
væri náð, því nú í byijun sumars
tóku gildi ný lög um skiptaverðmæti
og greiðslumiðlun innan sjávarút-
vegsins.
Engin einföldun
Ekki ætla ég að mótmæla því að
tímabært var að einfalda hið svo-
kallaða sjóðakerfi, en það gerðust
líka alvarlegir hlutir. Sjómenn á
frystitogurunum fengu í hausinn
kauplækkun upp á að minnsta kosti
6%, sem þýðir tekjutap upp á
kannski 100-150 þúsund krónur á
ári, eða öllu heldur það að til þess
að vinna upp skerðinguna þarf sjó-
maðurinn kannski að bæta við sig
allt að eins mánaðar vinnu. Það sem
tekjutapinu veldur er bæði niðurfell-
ing verðuppbóta aflatryggingasjóðs,
sem reyndar kemur niður á útgerð-
inni líka en var bætt þeim með
niðurfellingu á 5,5% útflutnings-
gjaldinu svokallaða, og svo sú
ákvörðun að lækka hlutfall þess
verðmætis sem kemur til skipta af
framleiðslu frystitogara.
Forystumenn sjómannasamtak-
anna hafa sagt, sjálfum sér til
afsökunar, að til að einfalda hlutina
hafi verið ákveðið að lækka skipta-
verðmætið af fob-verðmæti fram-
leiðslunnar úr 72,25% í 70% sem
væri þá í samræmi við skiptahlutfall
af ísfiski lönduðum hér heima, en
ég vil geta þess að þetta hlutfall er
mjög breytilegt eftir því hvort landað
er hér heima, siglt eða sett í gáma,
og þá jafnvel um hvaða tegund af
fiski er að ræða. Ég hefði getað
ímyndað mér að í framhaldi af breyt-
ingunni á fob-skiptaverðmætinu yrði
cif-skiptaverðmætið einnig haft 70%.
En aldeilis ekki, því af einhveijum
óskiljanlegum ástæðum hefur nefiid-
armönnum þótt ráðlegt að lækka
þetta hlutfall líka, eða úr 66,71% í
64,5%, en það má koma hér fram að
uppistaðan í afla frystitogara er seld
samkvæmt cif-reglunni.
Það sér hver heilvita maður að það
sem hér hefur átt sér stað er ekki
einfoldun á einn eða neinn hátt held-
ur er hér einungis um að ræða
tilfærslu á peningum frá okkur sjó-
mönnum og yfir til útgerðarmanna,
og það án nokkurrar sjáanlegrar
ástseðu. Mér er gersamlega hulin
ráðgáta hvað okkar menn hafa séð
jákvætt við breytingar sem þessar,
en eitthvað hefur það verið samt því
þeir hafa haldið því fram að við sjó-
menn yrðum ánægðir þegar frá liði.
Hnefahöggið ekki réttlætt
Eftir margítrekaðar tilraunir hefúr
mér ekki tekist að koma auga á
neina glaðningu til handa okkur
frystitogarasjómönnum með laga-
breytingum þessum og ætti þá
ánægja okkar kannski helst að vera
fólgin í þvi að gleðjast með vinnu-
veitendum okkar sem þama fengu
til sín á silfúrfati bita af sneiðinni
okkar. Þó held ég líka að innst inni
hafi verið til þess vonast að við
myndum gleyma þessum mistökum
vegna þess hvað við hefðum það gott.
Þar sem gerðir höfðu verið samn-
ingar við sjómenn til tæplega
tveggja ára, sem telst nú í seinni tíð
nokkuð góður friður, þá finnst okkur
eins og komið hafi verið aftan að
okkur í þetta skipti, og það sem
þama gerðist, bæði kauplækkun upp
á 100-150 þúsund krónur og svo það
að okkar menn hafa bmgðist trausti
okkar, var sem hnefahögg í andlit
fiystitogarasj ómanna.
Við, sjómenn á fiystitogurunum,
höfum haft það ágætt en þó ekkert
betra en margur annar svo hnefa-
höggið verður aldrei réttlætt. Það
kann að vera að einhverjum ó-
kunnugum hafi stokkið bros á vör
við lesturinn en til að deyfa brosið
svolítið þá mætti hafa í huga að um
borð í fiystiskipunum leggja menn
oft á sig gífurlega vinnu og skapa
jafnframt verðmæti upp á tugi millj-
óna og það sem við förum fram á
fyrir okkar vinnu er „bara“ það að
fá sanngjama sneið af kökunni.
Sigurður Ólafsson stýrimaður
„Við sjómenn á frystitogurum höftim haft
það ágætt, en þó ekkert betra en margur
annar svo hnefahöggið verður aldrei rétt-
lætt.“