Dagblaðið Vísir - DV - 09.08.1986, Blaðsíða 12
12
LAUGARDAGUR 9. ÁGÚST 1986.
Friðaðir
A|B m Æ mÆ jlPlliL IÆT
TisKire ks r
„Þetta er eins og skák, það getur
allt oltið ó einum leik,“ sagði
Magnús D. Ólafsson, verkstjóri í
hvalstöðinni í Hvalfirði, þegar DV
ræddi við hann. Þannig hefur líka
saga hvalveiðanna verið frá upp-
hafi. Þetta er stormasamur at-
vinnuvegur og umdeildur en einnig
svolítið ævintýralegur í leiðinni.
Hugmyndir um hvalveiðibann
eða takmarkanir af einhverju tagi
hafa fylgt nútímahvalveiðum eins
og skugginn allar götur frá því að
þær hófust. Áður hefur andstaðan
við hvalveiðamar ná svo langt að
þær hafa verið bannaðar með öllu.
Þannig fór hér á landi fyrir rúmum
70 ámm. Þann 1. október árið 1915
gekk í gildi bann við hvalveiðum
frá íslenskum bækistöðvum og
fyrsta og umsvifamesta skeiði ís-
lenskrar hvalveiðisögu lauk. Þá
liðu 20 ór þar til undanþága fékkst
frá banninu og hvalveiðar hófust
að nýju.
Nú er tvísýnt um hvort hvalveið-
um verður hætt og enn tvísýnna
en var órið 1915 hvort þær hefjast
nokkru sinni að nýju ef svo fer.
Hvalveiðibannið árið 1915 spratt
af andstöðu Islendinga við veiðam-
ar. Þegar bannlögin voru sam-
þykkt á Alþingi árið 1913 náði
andstaðan, sem lengi hafði verið
að gerjast með landsmönnum, því
marki að meirihluti þingmanna var
veiðunum andvígur. Reyndar
gengu þeir ekki með háleitar hug-
myndir um nóttúmvemd. And-
stæðingamir gengu fram undir
kjörorðinu: Island fyrir íslendinga
og reyndist mun vænlegra til fylgis
en frómar tilfinningar í garð hval-
anna. Þá talaði enginn um að þeir
væm gáfaðir og góðhjartaðir.
Þegar hvalveiðibannið gekk í
gildi vom Norðmenn nær einróðir
á hvalamiðunum við ísland. And-
stæðingum hvalveiða óx gróði
þeirra í augum. Þegar frumvarpið
um hvalveiðibannið var flutt á
þingi var flutningur arðsins af
hvalveiðunum úr landi ein helsta
róksemdin. Hvalveiðibannið átti
að þjóna þeim tilgangi að „geyma
fyrir okkur og auka þennan feikna-
mikla höfuðstól: hvalina". Þannig
orðaði foringi friðunarmanna,
Guðmundur Eggertz, skoðun sinna
manna.
En hugmyndir friðunarmanna
einskorðuðust ekki við arð af hval-
veiðum. Þeir töldu sig hafa ömgga
vissu fyrir að hvalirnir hefðu ann-
an og merkilegri tilgang á sundi
sínu um höfin en að hafa það náð-
ugt. Hvalimir vom einnig „fisk-
rekar" í augum aldamótamann-
anna. Guðmundur Eggertz ítrekaði
á þingi skoðun sem mótti heita al-
menna trú meðal landsmanna. Þeir
töldu sig hafa örugga reynslu fyrir
því „að á fjörðum inni stekkur síld-
in frá djúpinu inn að landi þegar
hvalur gengur inn firðina".
Þessi trú á aðstoð hvala við síld-
veiðar var öllum sfldveiðimönnum
heilög sannindi. Úr þeirra hópi
komu margir helstu auidstæðingar
hvalveiðanna. Þeir töldu ófært að
fórna meiri hagsmunum fyrir minni
með því að halda hvalveiðum
áfram. Norðmenn höfðu gengið
nærri hvalastofiiunum við landið
með útgerð allt að 30 skipa um
langt árabil. Þeim var því farið að
fækka hvölunum sem áttu að reka
silfur hafsins í nætur síldveiði-
manna.
Friðunarraaðurinn Guðmundur
Eggertz var þingmaður Suður-
Múlasýslu þar sem bæði hvalveiðar
og síldveiðar stóðu með mestum
blóma. Hann taldi að það þjónaði
best hagsmunum síns heimahéraðs
að banna hvalveiðamar.
Hvalveiðibannið gekk í gildi án
teljandi andstöðu. Hvalveiðar
Norðmanna við ísland vom þá þeg-
ar komnar ó fallanda fót og hval-
fangararnir hvort eð var ó leið
suður í höf á vit nýrra ævintýra.
-GK
„Við eigum að mæta
yfirgangi Bandaríkja-
manna með hörku“
- segir Sigurbjörn Árnason hvalveiðiskipstjóri
„Þetta er auðvitað bölvaður yfir-
gangur af þjóð sem á að teljast til
bandamanna okkar. Það virðist vera
fulleinhliða gagnið að þessu banda-
lagi.“
Það er Sigurbjörn Árnason hval-
veiðiskipstjóri sem sendir grannan-
um í vestri kveðjuna. Hvalveiðimenn
em ekki vanir því að sitja heima íjí
stofu um háannatímann og láir þeinp
enginn þó verndarinn eigi ekki upj»
á pallborðið hjá þeim þessa stundina.
„Ég tel sjálfsagt mál að láta reyna
á samstarfið við Bandaríkjamenn og
svara þessum yfirgangi með því að
hóta þeim að herinn verði; látinn
fara. Staðan núna er hliðstæð því
sem var í þorskastríðunum við Breta.
Allir vita að lausn fannst ekki á
þeirri deilu fyrr en Kaninn var íarinn
að óttast um herinn
Bandaríkjamenn líkja landinu við
ósökkvandi fugmóðurskip, svo
óskemmtilegt sem það nú er. En
núna held ég að kominn sé tími til
að láta þá leita sér að öðm skipi.“
Sigurbjöm er rólyndur maður en
greinilega fastur fyrir. Hann er fns
til að ræða um skipin, eiginleika
þeirra og kosti. Hann heftir verið
skipstjóri og þar með skytta á Hval
6 og Hval 8. Síðast var hann með
Hval 6 sem núna er búið að ieggja.
Þessa vertíð, sem ef til vill verður
sú síðasta, er hann því stýrimaður á
Hval 9.
„Þetta em góð skip sem fara vel í
sjó,“ segir skipstjórinn fyrir framan
myndir af þeim. Sjómenn líta skipin
sín öðrum augum en landkrabbamir.
Þegar talið berst að stöðvun hval-
veiðanna verður ekki gengið framhjá
viðhorfi landsmanna til þeirra.
„Síðan er það þessi kaffihúsamór-
all sem er orðin svo ríkur hjá okkur.
Hér er ákveðinn hópur manna and-
vígur hvalveiðunum. Þetta er fólk
sem veit ekki hvaðan peningarnir,
sem við lifum á, koma. Þetta er fólk
sem aldrei hefur unnið neina vinnu
og er einhvers staðar uppi í skýjun-
um.
Hvalir em auðlind eins og hver
önnur. Auðvitað þarf að nýta hana
skynsamlega en ég hef fekki séð nein
skynsamleg rök gegn hvalveiðum.
Málið er að landsmenn em alltaf að
færast fjær frumatvinnuvegunum.
Við höfúm bara ekki efni á að gleyma
þeim. Við lifum á því sem keniur úr
sjónum."
Hefur þú orðið var við að þessi
hópur sé tengdur einum stjórnmála-
flokki öðrum fremur?
„Það þarf ekki að fara í neinar
grafgötur með það að kaffihúsaklík-
an er tengd Alþýðubandalaginu. Það
ber miklu minna á þessu í öðmm
flokkum."
- En hvað með frammistöðu Hall-
dórs Ásgrímssonar. Ertu sáttur víð
hans hlut?
„Já, en ég er samt ekki bjartsýnn
á að niðurstaða málsins verði á end-
anum okkur í hag. Það er augljóst
að staðan í þessu máli er mjög erfið.
Ég get ekki neitað því að stöðvun
veiðanna svona fyrirvaralaust, eins
og gerðist núna, gerir mann svart-
sýnan.“
-- Það hafa oft komið fram efasemd-
ir um réttmæti vísindaveiðanna. Er
raunverulega þörf á að ve'iða hvali í
þessum mæli til að rannsaka hvala-
stofhinn?
„Já. hvalimir verða ekki rannsak-
aöir til neinnar hlítar án þess að
veiða þó. Sem dæmi má nefna að eina
leiðin til að komast að hvað kven-
hvalur hefúr átt marga unga er að
veiða hann. Það sést ekki á ioft-
myndum eins og allir hljóta að skilja.
Vitneskja um þetta atriði gefur aftur
á móti vísbendingar um viðkomu
stofnsins, kynþroska og almennt
ásigkomulag.
Það má heldur ekki gleymast að
ef á að reka hvalbátana til að ranns-
aka hvalina verður eitthvað að
veiðast til að hafa upp í kostnað. Það
leggur enginn allt þetta fé í rann-
sóknir á hvölum án þess að fá
einhverjar tekjur á móti.“
Sigurbjörn fór fyrst á hvalvertíð
árið 1955. Það vor lauk hann námi
í Stýrimannaskólanum. Kennari
hans þar var Ingólfur Þórðarson sem
á sumrum var skipstjóri á eínum
hvalbátanna. Sigurbjöm réð sig til
hans sem hóseti. Þetta var á þeim
árum sem hvalveiðimenn minnast
sem blómatíma hvalveiðanna.
„Ég var búinn með skólann og
vantaði skipsrúm. Það mátti búast
við góðum tekjum í hvalnum. Þannig
byrjaði þetta hjá mér,“ segir Sigur-
björn. Ævintýraljóminn, sem gjam-
an hefur fylgt hvalveiðunum, spillti
auðvitað ekki fyrir en „þetta er sjó-
mennska eins og hver önnur. Það er
ekki fyrr en menn eru komnir í hæfi-
lega fjarlægð sem farið er að líta
þessa vinnu einhverjum öðrum aug-
um.“
Samt er það svo að hvalveiðisögur
eru með bestu veiðisögum. Sigur-
bjöm kann þær margar og þegar eftir
er gengið fáum við eina frá fyrstu
vertíð hans með Ingólfi Þórðarsyni.
„Þannig var að við lentum í elting-
arleik við stóran og mikinn búrhval.
Búrhvalir eru yfirleitt erfiðastir við-
fangs. Þessi kom örskamma stund
upp á yfirborðið til að anda og kaf-
aðí síðan hvað eftir annað, alltaf i
nákvæmlega 43 mínútur. Á þeim
tíma synti hann 3 mílur en vandinn
var að átta sig á í hvaða átt hann
fór. Því gerist það nokkrum sinnum
að við vorum ekki í skotfæri þegar
hann kom upp. Á endanum þóttist
Ingólfúr viss um stefnuna sem hval-
urinn tók. Þá var siglt í 3 milur í þá
átt og beðið þar til minútumar 43
voru liðnar. Þetta stóðst, hvalurinn
kom upp rétt við skipið og við nóðum
honum.“
Aðrir hvalir hafa þó reynst erfiðari
viðfangs. Sigurbjörn man eftir búr-
hval sem hélt sig jafnan grunnt
undan landi og lét hvalveiðimenn
ekki leika á sig. „Við reyndum oft
að ná honum á leiðinni á mióin en
hann slapp alltaf. Á endanum vorum
við hættir að eyða miklum tíma í
hann og ég veit ekki til að hann
hafi nokkum tíma náðst.
Þannig gengur þetta við hvalveið-
arnar. Þrátt fyrir alla tækni nútím-
ans ó hvalurinn alltaf undankomu-
leið. Það er ólíkt því sem nú gildir
imi aðrar veiðar. Hvalveiðar eru allt-
af eltingarleikur. Mannlegt eðli
birtist að sjálfsögðu í þeim leik.“
- En ef hvalveiðar leggjast nú af.
Að hverju hverfa þeir sem eytt hafa
mestallri starfsævinni við þennan
veiðiskap?
„Nú eitthvað verða menn að gera.
Ekki lifum við á loftinu frekar en
aðrir. Sjálfúr er ég um sextugt. Sjálf-
sagt er ekki auðhlaupíð fyrir menn
á mínum aldri í aðra : vinnu. Ég var
á togurum fyrir daga skuttogaranna
en nú mörg ár hef ég verið allt árið
hjá Hval h/f eins og margir þeirra
sem lengst hafa verið hjá fyrirtæk-
inu. Við verðum sjálfsagt að fara ó
stúfana í atvinnuleit ef það á að lúffa
núna,“ sagði Sigurbjöm Ámason.
-GK
r-
„Viö höfum ekki efni á þessum kaffihúsamóral,“ segir hvaiveiöiskipstjórinn Sigurbjörn Arnason.
DV-myndir Óskar örn.