Dagblaðið Vísir - DV - 09.08.1986, Blaðsíða 12

12
LAUGARDAGUE. 9. ÁGÚST 1986.
„Þetta er eins og skák, það getur
allt oltið á einum leik," sagði
Magnús D. Ólafsson, verkstjóri i
hvalstöðinni í Hvalfirði, þegar DV
ræddi við hann. Þannig hefur líka
saga hvalveiðanna verið frá upp-
hafi. Þetta er stormaaamur at-
vinnuvegur og umdeildur en einnig
svolítið ævintýralegur í leiðinni.
Hugmyndir um hvalveiðibann
eða takmarkanir af einhverju tagi
hafa fylgt nútímahvalveiðum eins
og skugginn allar götur frá því að
þær hófust. Áður hefur andstaðan
við hvalveiðarnar ná svo langt áð
þær hafa yerið bannaðar með öllu.
Þannig fór hér á landi fyrir rúmum
70 árura. Þann 1. október árið 1915
gekk í gildi bann við hvaiveiðum
frá íslenskum bækistöðvum og
fyrsta og umsvifamesta skeiði ís-
lenskrar hvalveiðisögu lauk. Þá
liðu 20 ár þar til undanþága fékkst
frá banninu og hvalveiðar hófust
aðnýju.
Nú er tvísýnt um hvort hvalveið-
um verður hætt og enn tvísýnna
en var árið 1915 hvort þær hefjast
nokkru sinní að nýju ef svo fer.
Hvaiveiðibanníð árið 1915 spratfc
af andstöðu íslendinga við veiðam-
ar. Þegar bannlögin voru sam-
rrioaoir
f i q lc lf £* lf*l Y
þykkt á Alþingi árið 1913 náði
andstaðan, sem lengi hafði verið
að gerjast með kndsmönnum, þvi
marki að meirihluti þingmanna var
veiðunum andvígur. Reyndar
gengu þeir ekki með háleitar hug-
myndir um náttúruvemd. And-
stæðingarnir gengu fram undir
kjörorðinu: ísland fyrir Islendinga
og reyndist mun vænlegra til fylgis
en frómar tílfiwiingar í garð hval-
anna. Þá talaði enginn um að þeir
væru gáfaðir og góðhjartaðir.
Þegar hvalveiðibannið gekk í
gildi voru Norðmenn nær einráðir
á hvalamiðunum við ísland. And-
stæðingum hvalveiða óx gróði
þeirra i augum. Þegar frumvarpið
um hvalveiðibannið var flutt á
þingi var flutningur arðsins af
hvalveiðunum úr landi ein helsta
röksemdin. Hvalveiðibannið átti
að þjóna þeim tilgangi að „geyma
fyrir okkur og auka þennan feikna-
raikla höfuðstól: hvalina". Þannig
orðaði foringi friðunarmanna.
Guðmundur Eggertz, skoðun sinna
manna.
En hugmyndir friðunarmanna
einskorðuðust ekki við arð af hvai-
veiðum. Þeir töldu sig hafa örugga
vissu fyrir að hvalirnir hefðu ann-
an og merkilegri tilgang á sundi
sínu um höfin en að hafa það náð-
ugt. Hvalimir vom einnig „fisk-
rekar" í augum aldamótamann-
anna. GuðmundurEggertzítrekaði
á þingi skoðun sem mátti heita al-
menna trú meðal landsmanna. Þeir
töldu sig hafa öragga reynslu fyrir
því „að á fjörðum inni stekkur sfld-
in frá djúpinu inn að landi þegar
hvalur gengur inn firðina".
Þessi tru á aðstoð hvala við sfid-
veiðar var öllum sfldveiðimönnum
heilög sannindi. Úr þeirra hópi
komu margir helstu andstæðingar
hválveiðanna. Þeir töldu ófærfc að
fórria meiri hagsmunum fyrir mínni
með því að halda hyalveiðum
áfram. Norðmenn höfðu gengið
nærri hvalastofnunum við landið
með útgerð allt að 30 skipa um
langt árabil. Þeim vár því farið að
fekka hvölunum sem áttu að reka
silfur hafsins í nætur síldveiði-
manna.
Friðunarmaðurinn Guðmundur
Eggertz vár þingmaður Suður-
Múlasýslu þar sem bæðí hvalveiðar
og síldveiðar stóðu með mestum
blóma. Hann taldi aðþað þjónaði
best hagsmunum síns héimahéraðs
að banna hvalveiðamar.
Hvalveiðíbannið gekk í gildi án
teljandi andstöðu. Hvalveiðar
Norðmanna við ísland voru þá þeg-
ar komnar á fallanda fót og hval-
fangararnir hvort eð var á. leið
suður í höf á vit nýrra ævintýra.
-GK
„Við eigum að mæta
yfirgangi Bandaríkja-
manna með hörkuá<
- segir Sigurbjörn Árnasoit hvalveiðiskipsfjóri
„Þetta er auðvitað bölvaður yfir-
gangur af þjóð sem á að teljast til
bandamanna okkar. Það virðist vera
fulleinhliða gagnið að þessu banda-
lagi."
Það er Sigurbjörn Árnason hval-
veiðiskipstjóri sem sendir grannan-
um í vestri kveðjuna. Hvalveiðimenn
eru ekki vanir því að sitja heima í,
stofu um háannatímann og láir þeim
enginn þó vemdarinn eigi ekki up|fi
á pallborðið hjá þeim þessa stundihá.
„Ég tel sjálfsagt mál að láta féyha
á samstarfið við Bandaríkjamenn og
svara þessum yfirganf,'i með því að
hóta þeim að herinn verði látinn
fara. Staðan núna er hliðsfcæð þvi
sem var í þorskastríðunumyið Breta.;
Allir vita að lausn faánSt ekki é
þeirri deilu fyrr en Kaniöhvarfarinn
að óttast um herinn. ...
Bandarikjamenn líkja Jandinu við
ósökkvandi fugmöðurskip, svo
óskemmtílegt sem J|ið öú er. En
núna held ég að komínn sé tími til
að láta þá leita sér að <>ðru skipi."
Sigurbjörn er rólyndur ráaður en
greinilega fastur fyrir. Hann e.r fús
til að ræða umskípín, eiginleika
þeirra og kosti. Hanri hefur verið
skipstjóri og þar með skytta á Hval
6 og Hval 8. Síðast mr hmn með
Hval 6 sem núna er búið að )e<í!?ja.
Þessa vertíð, sem ef til vill verður
sú síðasta, er hahn þvi stýrimaðúr é
Hval 9.
„Þetta eru góð sjtíp sem fara vel í
sjó," segir skipstjórinn fyrir framan
myndir af þeim. Sjðmenn Mta skjpin
sín öðrum augun|;:eníándkrabbamtt.
Þegar talið berst að stöðyun hval-.
veiðanna verður ekki gengiðframhjá
viðhorfi landsmanna tfl þeirra.
„Síðan er það þe^i fcafBhúsamór-
all sem er orðin svo ríkur hjá okkur.
Hér er ákveðinn hópur manna and-
vígur hvalveiðunum. Þetta er fólk
sem veit ekki hváðátt peningaráir,
sem við lifmn á, koinai Þetta er fólk
sem aldrei hefur unnið neina vinnu
og er einhvers staðar uppi í skýjun'
um.
Hvalir em auðlind eins og hver
önnur. Auðvitað þarf 8ið» pýta haria
skynsamlega en ég hef ekki séð nein
skynsamleg rök gegn hvalveiðum.
Málið er að landsmenn eí|í alltaf að
færast fjær frumatvinnuvegunum.
Við höfum bara ekki eíhi á að gleyma
þeim. Við lifum á því sem kMur úr
sjónum."
- Hefur þú orðið var við að þessi
hópur sé tengdur einum stjórnmála-
fiokki öðrum fremur?
„Það þarf ekki að fara í neinar
grafgötur með það að kaffihúsaklík-
an er tengd Alþýðuhandálagmu. Það
ber miklu mínna á þessu í öðrum
flokkum,"
'- En Vað með frammistöðú Hall-
dórg Asgrímssonar. Ertu sáttur við
hanshlut?
„Já, en ég er saint ekki bjartsýnn.
á að niðurstaða malsinsverði á ersd-
anum ökkur í hag. Það er augljóst
að staðan í þessu máli er mjög. erfið.
Ég-get ekki neitað þvi að sfcððv.un
veiðanná svona fyrirvaralaúst, eins
og gerðist núna, gerir mann svart-
sýnan." '
-r Það hafa oft komið fram efasemd-
ir um réttmæti vísihdayeiðanna. Er.
raunvemlega þörf á að ve'iða hvali í
þessum mæíi til að ránnsaka hvala-
stofninn?
„Já, hvalimir yerðaekkirannsak-
aðir til neinaar hlífcar án þess að
veiða þa. Sem dæmi má nefna að eina
leíðín fcil að komást að hvað kven-
hvalur hefur átt margá unga er að
veiða hann. Það sést ekki á loft-
myndum eins og allirhljotaað skilja.
Vítneskja um þetta atríðí gefur affcur
á móti vfebendingar um viðkomu.
stpfnsins,; kynþroska og almennt
ásigknrnulag.
Það má heldur ekki gleymast að
ef á að reka hvalhátana til.að ranns-
aka hvalina verður eitthvað að
veiðasfcfcil að hafa uppí kostnað. Þáð
leggur enginn allt þetfca fé í rann-
sóknir á hvoium án þess að fá
eihhverjar fcekjur á móti."
Sigurbjörn fór fyrst á hvalvertíð
árið 1955. Það yor iauk hann námi
i Stýrimannaskóianum Kennari
hans þar var JLhgðlfur Þórðarsoftsem
á sumrum var skjpstjórj á eínum
hvalbátanna. SJgurhjomiréð sig tii
hans sem háseti Þetta var á þéim
árum sem hvalyeíðimenn minnast
sem blómatíma hvalveiðanna,
„Ég var búinn með skólann og
vantaðí skipsrúm. Það mátti búast
viðgéðum.tekjum í hvalnum. Þannig
byrjaði þetta hjájáer," segir Sigur-
björh. Ævintýraíjóminn, sem gjam-
'ijöí' hefur fylgt hvalveiðunum, spillti
auðvitað ekki fyrir en „þetta er sjó-
mennska eins og hver önnur. Það er
ekki fyrr en menn em komnir í hæfi-
lega flarlægð sem farið er að líta
þessa vinnu einhverjum öðrum aug-
um."
Samt er það svo að hvalveiðisögur
eru með bestu veiðisögum. Sigur-
bjöm kann þær margar og þegar eftir
er gengið fáum við eina frá fyrstu
vertið hans með Ingólfi Þórðarsyni
„Þannig var að við lentum í elfcing-
arleik við stóran og mikinn búrhval.
Búrhvalir eru yfirleitt erfiðastir við-
fangs. Þessi kom örakamma stund
upp á yfirborðið til að anda og kaf-
aðisíðan hvað eftar annað, alltaf i
nákvæmlega 43 mínútur. Á þeim
tíma synti hann 3 mtlur en vandinn
var að átta sig á í hvaða átt hann
fór. Því gerist það nokkrum sinnum
að við vorum ekki í skotfæri þegar
hann kom upp. Á endanum þóttist
Ingólfur viss um stefnuna sem hval-
urinn tók. Þá var siglt í 3 milur i þá
átt og beðið þar til mínúturnar 43
vom liðnar. Þetta stóðst, hvalurinn
kom upp rétt við skipið og við náðum
honum."
Aðrir hvalir hafa þó reynst erfiðari
viðfangs. Sigurbjörn man eftir búr-
hval sem hélt sig jafhan grunnt
undan iandi og lét hvalveiðimenn
ekki leika á sig. „Við reyndum oft
að ná honum á leiðinni á miðin en
hann slapp alltaf. Á endanum vorum
við hættir að eyða miklum tima í
hann og ég veit ekki til að hann
hafi nokkum tíma náðst.
Þannig gengur þetta við hvalveið-
amar. Þrátt fyrir alla tækni nútím-
ans á hvalurinn alltaf undankomu-
leið. Það er ólfkt því sem nú gildir
um aðrar veiðar. Hvalveiðar eru allt-
af eltingarleikur. Mannlegt eðh
birtist að sjálfsögðu í þeim leik."
- En ef hvaiveiðar leggjast nú af.
Að hverju hverfa þeir sem eytt hafa
mestallri starfsævinni við þennan
veiðiskap?
„Nú eitthvað verða menn að gera.
Ekki lifum við á loftinu frekar en
aðrir. Sjálfur er ég um sextugt. Sjálf-
sagt er ekki auðhlaupið fyrir menn
á mínum aldri í aðrá vinnu. Eg var
á togumm fyrir daga skuttogaranna
en nú mörg ár hef ég verið allt árið
hjé Hval h/f eins og margir þeirra
sem lengst hafa verið hjá fyrirtæk-
inu. Við verðum sjálfsagt að fara á
stúfana i atvinnuleit ef það á að lúffa
núna," sagði Sigurbjöm Ámason.
-GK
„Við hðfum ekki efni á þessum kaffihúsamóral," segir hvalveiðiskipstjórinn Sigurbjörn Arnason.
DV-myndir Óskar örn.