Dagblaðið Vísir - DV - 21.03.1987, Blaðsíða 9

LAUGARDAGUR 21. MARS 1987.
51
I>V
íslensk tunga
Veður og landslag
Laugardaginn 7da mars fj allaði
ég um úrkomu, aðallega snjó og
rigningu. Veðurfar hefur alltaf ver-
ið vinsælt umræðuefni á Islandi,
kannski vegna þess að veður er það
eina sem allir fá jafnt af. Við berum
ekki jafnt úr býtum fyrir framlag
okkar til þjóðfélagsins, við erum
jafnvel ekki jöfn fyrir lögum en það
rignir bæði á réttláta og rangláta.
Það er íslensk jafnaðaístefna.
Ég minntist líka á þann enska
talsmáta að það rigni „köttum og
hundum" (it rains cats and dogs).
Komst að þeirri niðurstöðu að við
þessu ætti íslenska ekkert svar og
hér rigndi aldrei húsdýrum af
neinu tæi.
En hvað manni getur skjátlast.
Mér barst þetta bréf:
Umsjónarmaður!
Árni Guðna var ekki i vand-
ræðum að snara nefndum talshætti
með öðrum íslenzkum: „Hann rign-
ir kýrhausum og klakahnausum."
Þetta var veturinn 1942-43, í
Ingimarsskólanum.
Eg geri síður ráð fyrir að hann
hafi smíðað þetta sjálfur en þó er
ekki að vita - hann var margslung-
inn maður.
Virðingarfyllst
Hreggviður Stefánsson.
Sama dag hringdi Jón Halldórs-
son til mín og hafði svipaða sögu
að segja. Nefnilega að í Rangár-
vallasýslu hefði verið (og væri?)
sagt að það „rigndi kýrhausum og
klakatorfum". Þetta væri notað
yfir mikið úrfelli og væri gamalt.
Og hér sit ég - og get ekki annað
- með tvær útgáfur af þessari stór-
rigningu, annars vegar „það rignir
kýrhausum og klakahnausum";
hins vegar „það rignir kýrhausum
og klakatorfum.“
Orðabók Menningarsjóðs gefur
upp seinni útgáfuna, þ.e. um kýr-
hausa og klakatorfur. Mér þykir
einnig líklegra að þar sé uppruna-
legra orðalag á ferðinni. Byggi ég
það á tvennu. Annars vegar að
samkvæmt mínum upplýsingum er
það eldra, Jón Halldórsson þekkir
það frá foreldrum sínum. Hreggvið-
ur tímasetur sína útgáfu árið 1942.
Hins vegar finnst mér rímið (-haus-
um/-hnausum) dálítið vafasamt og
ber keim af endurbótavinnu á orða-
laginu. Það verður ofhlaðið með
bæði rími og stuðlum.
En úr því að ég minnist á rím og
stuðla í þessu samhandi þá dettur
mér i hug aþ varpa fram tilgátu
um uppruha þessa: Er hugsanlegt
að til sé vísa þar sem þetta komi
fyrir? Stuðlanna vegna er setningin
rétt myndað fyrsta eða þriðja vísu-
orð. Sumum kann að finnast þetta
hæpin tilgáta og mér finnst það
líka en hún er engu að síður komin
fram og við þvi er ekkert að gera.
Gaman væri að fá frekari upplýs-
ingar um talsmáta þennan, t.d.
hvort hann þekkist víðar, hvort
hann sé til í fleiri útgáfum og hvort
hann sé ennþá notaður.
Að lokum þakka ég Jóni og
Hreggviði fyrir athugasemdirnar.
Pólitískt landslag
Um daginn var athygli mín vakin
á nýstárlegri notkun orðsins lands-
lag, þ.e. i sambandi við pólitík,
íslensk tunga
Eiríkur Brynjólfsson
pólitískt landslag. Þetta er þýðing
á samsvarandi hugtaki í ensku en
verður ekki verra fyrir það. Hins
vegar má deila um þörfina á þessu
orðalagi en ég hallast þó að því að
sjálf tilvera þess komi upp um þörf-
ina.
Hinu er ekki að neita að mér
finnst að vel mætti ganga lengra.
Hvernig . er pólitískt landslag á
Islandi?
Er það eyðimörk (hugsjónir) þar
sem hirðingjar og úlfaldar (kjós-
endur) ráfa um i leit að vinjum
(flokkar og stofnanir) þar sem
bedúínahöfðingjar (stjórnmála-
menn) eiga og útdeila vatni og
bithögum (bitlingar og laun vor)?
Eða er það fjölsótt og hrjóstugt
og illt yfirferðar þar sem búa váleg-
ar verur, huldumeyjar og álfa-
kroppar, tröll og forynjur, sem tæla
vesalings kjósendur til fylgilags við
sig?
Eða er það lystigarður þar sem
vinsamlegir garðyrkjumenn rækta
rauðar rósir handa gestum að njóta
og eiga?
Velji hver fyrir sig og kjósi svo
einhvern andskotann til alþingis
eftir rúman mánuð!
Stígvél og yfirskegg
Kunningi minn vinnur meðal
annars við það að kenna útlending-
um íslensku. Eins og gengur þá
misskilja þeir stundum saklaus og
heiðarleg íslensk orð og búa til sín-
ar eigin alþýðuskýringar á merk-
ingu þeirra.
Hér eru tvö dæmi.
Stígvél er eitt orð sem útlending-
ar stansa við í spurn. Flestum
dettur sama í hug, neínilega reið-
hjól.
Það næsta er dálítið dónalegt.
Utlendir íslenskunemar eiga erfitt
með að sætta sig við orðið yfir-
skegg. Þeir gjóa kannski augunum
niður eftir líkama kennarans, stað-
næmast rétt fyrir neðan mitti og
hvísla feimnislega: Nú veit ég hvað
undirskegg er!
Að svo mæltu óska ég lesendum
góðrar helgar, ljúfra nátta og
vægra timburmanna í fyrramálið.
Hér hefur qreinilega rignt kýrhausum og klakatorfum.
I>V
Vísur
úr Aðaldal
Vísnaþáttur
Niðjar og aðrir vandamenn hjón-
anna á Árbót í Þingeyjarsýslu, sem
bæði eru látin, hafa gefið út tvö sam-
stæð ljóðakver eftir þau. Hjónin hétu
Arnór Sigmundsson, 1901-83, og
Þuríður Bjarnadóttir, 1899-1972.
Hann var fæddur í Árbót og þar
bjuggu þau hjón allan sinn búskap.
Hún var frá Hellnaseli. Báðar eru
þessar jarðir í Aðaldal.
Bækurnar komu út 1985. Bók Arn-
órs heitir Ljósgeislar. Hann yrkir
svo.
Ljósgeislar
Lifi í gengi ljóðin frjáls,
létt með engilrómi.
Bifast strengur stuðlamáls,
stakan lengi hljómi.
Oft er fyrir ást og traust
einhver griðastaður.
Syng ég þá með svásri raust
sæll og himinglaður.
Andinn þó að lúti lágt,
langar hann í sólarátt
flug að þreyta, hefjast hátt,
harmar lítinn vængjamátt.
Sólin er að síga í mar
sveipuð gullnum ljóma.
Út um móinn allsstaðar
ótal raddir hljóma.
Rökkurkjóli klæðist fold,
köld er gjóla nætur.
Hallar fjóla höfði að mold,
horfna sól hún grætur.
Sölnuð falla sumarblóm,
samt er helst í minni
glóbjart vor á grænum skóm
og góðra vina kynni.
Varla láta vorsins menn
vetra sér í hjarta.
Til eru ráðin tvenn og þrenn
að tendra ljósið bjarta.
Sé ég í anda lýð um lönd
leggja brand til hliðar.
Þrældómsbandi af hug og hönd
hrinda í landi friðar.
Þegar losna líkamsbönd,
leggjum upp án tafar.
Nemum okkar óskalönd,
ei skal horft til grafar.
Brotasilfur
Brotasilfur heitir bók húsfreyjunn-
ar, Þuríðar. Úr henni gríp ég eftirfar-
andi sýnishorn:
Meðan ljóðin svala sál,
Sjafnarglóðir funa,
kveður óður uppheimsmál
inn í hljóðan muna.
Vísnaþáttur
Ég er bundin bús við stjá,
ber í lundu kvíða.
Langar stundir líða hjá,
lífsins undir svíða.
Ég hef kafað kaldan snjó.
kvnnst við marga hrinu.
Ég á ekki af neinu nóg
nema mótlætinu.
Tíminn líður dagur dvín.
dregur þrótt úr muna.
Er á förum æska mín
út í blámóðuna.
Að mér þrengja ótal mein,
ekki er af miklu að taka
þó að fljúgi ein og ein
út í bláinn staka.
Situr úti alein mær,
ekki er balinn gróinn.
Andar svalur aftanblær
yfir kalinn móinn.
Hljóður lengi er hugur minn,
hörðum þrengist línum.
Hér ég engan hljómgrunn finn
handa strengjum mínum.
Mig hefur löngum lífið þreytt
og látið kólna í geði.
En þú hefur veitt mér aðeins eitt
óblandaða gleði.
Vakir í hjarta þögul þrá,
þarf hana vart að næra.
Það er svo margt sem minnir á
manninn hjartakæra.
Bæði er ótta björt og hlý.
barni er rótt um hjarta.
Sendir á flótta sérhvert ský
sumarnóttin bjarta.
Hef ég margs að hlakka til
hlýjan sumardaginn,
þegar lóu og lindaspil
leikur undir braginn.
Ekki er allt sem sýnist
Oft eru í húmi hulin
hjartans dýpstu sár
og annarra augum dulin
eldheit sorgartár.
Oft þegar augun hlæja
og ánægð sýnist lund,
er brosið aðeins blæja,
sem blóðgri skýlir und.
Og eins og fannafeldur
íjöldamargur er,
en undir logar eldur,
sem enginn maður sér.
Utanáskrift:
Jón úr Vör,
Fannborg 7, Kópavogi