Dagblaðið Vísir - DV - 21.03.1987, Page 10

52
LAUGARDAGUR 21. MARS 1987.
Oskar Gislason. „Eg eignaðist fyrstu kvikmyndavélina 1926.“
DV-mynd GVA
Raunsæiskvikmynd
„Nú, á næstu árum gerði ég meðal
annars myndir um hátíðahöld vegna
sjómannadagsins og tvær heimildar-
myndir um höfuðborgina, Reykjavík.
1949 tók ég svo mynd af björgun skip-
verja úr togara við Látrabjarg.
Upphaflega hafði ég verið fenginn
til að gera mynd um björgun skip-
verja úr togaranum Doon, sem hafði
strandað þarna nokkru áður. Menn
úr björgunarsveitinni á staðnum ætl-
uðu að sjá um að sviðsetja aburðina.
Þá gerðist það að annar togari frá
sama skipafélagi, Sargon, strandaði
þarna á svipuðum slóðum. Það skipti
því engum togum að allir björgunar-
mennirnir þustu þangað og ég náði
að kvikmynda raunverulega björg-
un. Ég man eftir að Þórður á Látrum,
formaður björgunarsveitarinnar,
sagði við mig þegar allt var um garð
gengið: „Heyrðu Óskar, þetta var nú
alveg einstök heppni."
Það fréttist síðan til Englands af
myndinni og menn þar ytra buðu
mikið fé í hana. Við sem stóðum að
þessu höfnuðum því hins vegar og
sýndum myndina þess í stað í Tjarn-
arbíói.“
íslensk stórmynd
Eftir Björgunarafrekið við Látra-
bjarg ferðu svo að gera leiknar
myndir?
„Já, ég gerði eitt og annað svoleið-
is næstu tíu ár. Reykjavíkurævintýri
Bakkabræðra (1951) var gamanmynd
um ævintýri sveitamanna í borginni.
Ágirnd (1952) var byggð á látbragðs-
leiknum Hálsfestinni eftir Svölu
Hannesdóttur og Nýtt hlutverk
(1954) fjaliaði um líf verkafólks. Það
var jafnframt fyrsta íslenska myndin
þar sem tal var tekið upp samhliða
mynd.“
Og svo auðvitað Síðasti bærinn í
dalnum?
„Einmitt,“ segir Óskar og brosir.
„Líklega hefur þetta verið fyrsta ís-
lenska stórmyndin. Þetta var alla-
vega voðalega mikið verk. Hún var
í lit og í fullri lengd. Við byrjuðum
að kvikmynda sumarið 1949 en sótt-
ist verkið seint þar sem aðeins var
hægt að mynda um helgar. Það voru
allir í fullri vinnu annars staðar.
Myndin var svo frumsýnd í Austur-
bæjarbíói í mars 1950.“
Kistan fljúgandi
Síðasti bærinn í Dalnum hefur ver-
ið þjóðlegt efni í bíómynd, saga úr
sveitinni með álfum og tröllum.
Meira að segja fljúgandi kistur?
„Já,“ samsinnir Óskar. „Og kistan.
Hún var stærsta vandamálið. Tækni-
lega séð var erfiðast að láta hana
fljúga. Ég var lengi að spekúlera í
hvernig ég ætti að leysa það. Þegar
til kom var það reyndar sáraeinfalt."
Og áhorfendur hafa verið ánægðir?
„Já, myndinni var ágætlega tekið.
Óskar Gíslason kemur til dyranna
klæddur hvítum vinnusloppi, eins og
hann hafí verið ónáðaður í myrkra-
kompunni. „Nei, ég var ekki að ekki
að framkalla. Ég er næstum alveg
hættur að mynda,“ segir hann og
býður til stofu.
Síðan kveikir handhafi menning-
arverðlaunanna sér í smávindli og
hallar sér makindalega aftur í djúp-
an sófann. Hann ber árin 86 vel. „Ég
fer í sund annan hvern dag. Hvort
ég syndi mikið? Nei, ég hef mest gam-
an af að stinga mér. Ég gerði mikið
að því þegar ég var strákur og tók
þetta upp aftur þegar ég var áttræð-
ur. Strákarnir í Sundhöllinni kalla
þetta svanastökk."
Saga Borgaraættarinnar
Það erfitt að bera niður á heppileg-
um stað á heilli mannsævi, sér í lagi
Óskars Gíslasonar. Starf hans
spannar tæp 60 ár. Efni í jólabækur
í áratug. Ég bið hann um að segja
mér frá fyrstu kvikmyndavélinni
sinni, svona til að byrja með.
„Þetta var mjög lítil vél, filman var
dálítið minni en 8 millímetra filman
sem notuð er núna. Hún var hand-
trekkt. Ég var 25 ára þegar ég
eignaðist hana og þá var þetta bara
skemmtilegt tómstundagaman. Ég
tók myndir af hinum og þessum við-
burðum, aðallega skrúðgöngum og
svoleiðis.“
En hvernig kviknaði áhuginn?
„Áhugann á kvikmyndum fékk ég
þegar ég var í læri hjá Ólafi Magnús-
syni, ljósmyndara í Templarasundi,
þá átján ára gamall. Danskir menn
voru að kvikmynda hér sögu Borg-
araættarinnar og ég var eins og grár
köttur í kringum þá. Þannig atvikað-
ist síðan að kvikmyndatökumaður-
inn, Larsen að nafni, bað Ólaf um
að framkalla fyrir sig upptökuprufur
til að ganga úr skugga um að lýsing-
in væri í lagi. Það varð úr að Ölafur
fékk mér það verk.
Þannig lærði ég að framkalla og
þar með varð ekki aftur snúið.“
Eldfimar filmur
„Þessi kynni af Larsen kvikmynda-
tökumanni áttu eftir að koma mér
til góða síðar. Árið eftir fór ég út til
Kaupmannahafnar í framhaldsnám í
ljósmyndun hjá Peter Elfelt. Larsen
var einn fremsti kvikmyndatöku-
maður Dana á þessum tíma og ég fór
nokkrum sinnum í heimsókn til
hans. Hann sýndi mér meðal annars
græjurnar sínar sem á þeim tíma
voru þær bestu sem völ var á.
Reyndar urðu afskipti mín af kvik-
myndum ytra meiri en það. Þannig
atvikaðist að ég var fenginn til að
fara með sýningarmanni víðs vegar
um Kaupmannahöfn og sýna kvik-
myndir. Þetta voru alls konar
myndar, jafnt fræðslumyndir sem
skemmtimyndir. Þetta var mér lær-
dómsríkt þó allt væri þetta mjög
frumstætt. Til dæmis voru iðulega
ein til tvær vatnsfötur við sýningar-
vélina ef ske kynni að kviknaði í
filmunni.
Tveim árum seinna fór ég svo aftur
heim og byrjaði að starfa sem ljós-
myndari, ásamt Þorleifi Þorleifssyni.
Það var svo ekki fyrr en 1944 sem
ég gerði mína fyrstu mynd um Lýð-
veldishátíðina.11
Frumsýningarskrekkur
„Ég fór til Þingvalla þegar hátíðar-
höldin stóðu yfir og kvikmyndaði í
tvo daga,“ heldur Óskar áfram. „Síð-
an dreif ég mig heim og framkallaði
allt saman. Þá kom það sem ég hafði
lært hjá Larsen mér til góða. Með
því að framkalla sjálfur sparaði ég
mér hátt í mánuð sem annars tók að
senda filmuna til framköllunar er-
lendis.
Ég lagði nótt við dag og gat frum-
sýnt myndina þrem dögum síðar í
Gamla bíói. Hún var um klukku-
stundar löng og ég spilað íslenskar
hljómplötur undir sýningunni."
Hátíðargestir hafa vafalaust verið
spenntir að sjá sjálfa sig á bíótjaldi?
„Já, mikil ósköp. Þetta var fyrsta
íslenska kvikmyndin sem sýnd var
opinberlega í kvikmyndahúsi. Ég
bauð öllum sem voru viðriðnir hátíð-
ina á frumsýninguna, þar á meðal
forsetanum. Það ríkti þannig skilj-
anlega nokkur eftirvænting á
frumsýningunni, ekki sist var ég
sjálfur spenntur með allt fyrirfólkið
í salnum. En myndinni var vel tekið.
Ég sýndi hana samfleytt i tvær vik-
ur. Síðan fór ég með hana út á land
og sýndi víða. Henni var alls staðar
ágætlega tekið.“
„Ég hef gaman af góðum
leymlögreglumyndum1 ‘