Dagblaðið Vísir - DV - 15.08.1987, Blaðsíða 8

Anna Guðrún Þórhallsdóttir - Nauðsynlegt að komast í ber á hverju hausti.
DV-mynd Grynjar Gauti.
LAUGARDAGUR 15. ÁGÚST 1987.
DV á berjamó með Önnu Guðrúnu hlunnindaráðunaut
Berjaspretta mikil
um allt land í ár
„Nú eru þau ekki alls staðar," er
almennt viðkvæði manna þegar
spurt er um hvar helst sé að leita
berja. Það orð fer þó af ýmsum stöð-
um að þar sé meira af berjum en
annars staðar og þangað sækja þeir
sem hafa það fyrir reglu hvert haust
að tína ber.
Hvarvetna eru menn sammála um
að berjaspretta sé óvenjumikil í ár
og berin raunar einnig óvenju-
snemma þroskuð. Þegar frá því í
byrjun þessa mánaðar hefur mátt
finna fullþroskuð ber þótt tæpast sé
það orðið almennt enn.
Víða um land er gömul hefð fyrir
nytjum af berjum og enn sækir fólk
í fjarlæga landshluta til að „komast
í ber“ eins og það er kallað. Þó eru
þeir margir, einkum meðal ungs
fólks, sem ekki þekkja til berjatínslu
nema helst af afspurn.
Einnig til skemmtunar
Nú er berjatímabilið að heíjast og
ekki seinna vænna að fara að huga
að berjaferðum. DV leitaði á náðir
Önnu Guðrúnar Þórhallsdóttur,
hlunnindaráðunautar hjá Búnaðar-
félaginu, um ráðleggingar við berja-
tínslu. Berin hafa lengi verið talin
til hlunninda og eru það víða enn.
Hinir eru þó fleiri sem fara í berjamó
sér til skemmtunar öðru fremur.
Sjálf er Anna Guðrún ein þeirra
sem lætur helst ekki hjá líða að kom-
ast í ber. í haust sagðist hún hafa
sérstakan hug á að tína nokkuð af
krækiberjum til að nota í sultu. Ann-
ars eru krækiberin ekki þau eftir-
sóttustu og flestir vilja heldur bláber
eða aðalbláber til sultugerðar. Hins
vegar er langmest af krækiberjum
og auðveldast að ná í þau.
í Heiðmörkinni, sem er eitt helsta
útivistarsvæði höfuðborgarbúa, má
tína töluver af krækiberjum og þang-
að fylgdu DV-menn Önnu Guðrúnu
í stuttan berjaleiðangur.
Úr mörgu að velja
Berin í Heiðmörkinni eru tæplega
fullþroskuð enn en útlit er fyrir að
þar verði berjaspretta góð í ár eins
og annars staðar. Það vita víst ekki
margir að til eru tvö afbrigði af
krækilyngi. Önnur er sú sem að réttu
lagi heitir krækilyng. Hin er kölluð
krummalyng og telst vera undirteg-
und af krækilyngi. Berin á krumma-
lynginu eru stærri og lyngið grófara.
I Heiðmörkinni er ekki að sjá að
þetta krummalyng vaxi. Einnig eru
til hvít krækiber en þau eru ekki
miklu algengari en hvítir hrafnar.
Af bláberjum eru einnig tvær teg-
undir. Annars vegar eru bláberin
sem eru ljósblá og grænleit að innan.
Hins vegar eru aðalbláber sem eru
dekkri og rauð að innan. Margir telja
þau bestu berin. Þau vaxa einkum
norðanlands og vestan.
Ýmsar kenningar eru uppi um hvað
ráði sveiflum í berjasprettu frá ári
til árs. Vitað er að ef krækiber eiga
að spretta verður lyngið að mynda
blómvísa að hausti. í slæmri haust-
veðráttu geta þessir blómvísar
eyðilagst og þá er ólíklegt að berja-
spretta verði nokkur árið eftir. Eins
getur slæm vorveðrátta eyðilagt
sprettuna. Hins vegar er talið að blá-
berin myndi blómvísa að vori og
sprettan á þeim því háðari vorveðr-
áttunni einni.
Þótt ber séu nokkurt búsílag á
mörgum heimilum eru nytjar af
berjatínslu ekki umtalsverðar. Alltaf
eru þó seld ber í búðum á haustin
en flestir vilja tína sín ber sjálfir.
Einnig er hægt að fá innflutt, ræktuð
ber en þau þykja ekki eins góð og
þau sem vaxa villt.
Nýting berja
Ánna Guðrún athugaði fyrir
nokkru með markað fyrir ber t.d. til
sultugerðar og kom fram áhugi á að
nýta þau þannig, en verðið var lágt
og tæplega að búast við að menn
gerðu berjatínslu að atvinnu sinni.
Áður fyrr voru ber sett i skyr til
að geyma þau og er berjaskyrið
þannig til komið. Nú er algengast
að gerð sé sulta eða saft úr þeim
berjum sem ekki eru borðuð ný.
Yfirleitt þarf ekki að borga fyrir
að fá að tína ber. Það þekkist þó þar
sem mikið er um ber að landeigendur
selja berjaleyfi. Annars gildir sú al-
menna regla að: „Almenningi er
heimilt að lesa ber, sem vaxa villt á
óræktuðu landi, til neyslu á vett-
vangi“, eins og það er orðað í
náttúruverndarlögunum. Það fylgir
þá með að þeir sem ætla að hafa
berin með sér heim verða að fá leyfi.
Langmest af þeim berjum sem hér
spretta fer undir snjó á haustin. Þeg-
ar í fyrstu frostum eyðileggst mikið
af þeim sem eru í lautum en þau eru
lengur nýtileg á hæðum þar sem
kælingin er minni. Einnig er talið
að krækiberin þoli frost betur en blá-
berin. -GK
Kostir og
gallar
Því hefur lengi verið trúað að nota megi ber
til lækninga og raunar einnig að þau séu ekki
of holl. í bókinni íslenskar lækninga- og
drykkj arj urtir er getið um nokkra af kostum
berj anna.
Ekki góð fyrir
brjóst og höfuð
Búnaðarfrömuðurinn Björn Halldórsson, sem
uppi var á 18. öldinni, sá bæði kost og löst á
berjunum. Um krækiberin sagði hann: „Þessi
ber brúkast almennilega til að gjöra af þeim
berjaskyr, sem geymist allan vetur, og kalla
menn það hollan mat en ekki berin sjálf fyrir
sig ef að þau eru mjög etin eingöngu, því þá
eru þau hvorki góð fyrir brjóst né höfuð.“
Lækning á
köldu og kvefi
Af aðalbláberj alynginu er helst mælt með að
nota blómin og blöðin áður en berin myndast.
Lyf úr þeim hlutum lyngsins er m.a. talin góð
„vörn gegn rotnun“. Það má einnig nota til
að lækna niðurgang, skyrbjúg, þvagteppu,
köldu og kvef.
Krækiber við
niðurgangi
Þar segir t.d. um krækiberin að þau séu „kæl-
andi og dálítið samandragandi. Sé lögur
berjanna seyddur, er hann góður við niður-
gangi, og eru þá teknar 2 matskeiðar annan
hvern klukkutíma. Berjamauk blandað vatni
er góður svaladrykkur“.
Spilla augum og
tönnum
Að áliti Björns höfðu bláberin einnig sína
ókosti. „Öllum bláberjum er kennt um það að
þau spilli augum og tönnum,“ skrifar hann,
„gjöri tannkul og harðlífi ef þau eru of mjög
etin; mín reynsla sannar það líka.“
Ekki í öll mál
Þótt Björn teldi berin til margra hluta nytsam-
leg taldi hann að öllu mætti ofgera. Eitt sinn
þegar hann var á ferðalagi segist hann hafa
„etið aðalbláber næsta því á hverjum degi í
hálfan mánuð, með mjólk eða rjóma og það
mikið um sinn, eða nær hálfa máltíð, og fund-
ust mér augun daprari nokkurn tíma þar eftir
nær ég var heim kominn“.