Dagblaðið Vísir - DV - 09.09.1987, Blaðsíða 12

12
MIÐVIKUDAGUR 9. SRPTEMBER 1987.
Frjálst,óháð dagblað
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÖNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFANSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, SlMI 27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF., ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 600 kr.
Verð í lausasölu virka daga 60 kr. - Helgarblað 75 kr.
Utanríkispólitíkin að veði
Enn hefur dregið til tíðinda í hvalveiðimálinu. íslend-
ingar hafa fallist á að hitta fulltrúa Bandaríkjanna á
fundi í Kanada og hafa frestað áframhaldandi veiðum
á meðan. Fullyrt er í fjölmiðlum að fyrir liggi óformleg
ákvörðun um að hvalveiðum verði hætt. Ef þetta er
rétt verður ekki séð hvaða tilgangi það þjónar að ræða
við Bandaríkjamenn um eitt eða neitt, enda liggur þá
fyrir að þessari deilu er lokið með ósigri, ef ekki upp-
gjöf. Þökk sé bandarískum stjórnvöldum.
Islendingar hafa sýnt viðsemjendum sínum mikið
langlundargeð, sér í lagi vegna þess að frá upphafi verð-
ur dregið í efa að Bandaríkjunum hafi komið það
nokkurn skapaðan hlut við hvort við veiddum hvali eða
ekki. Afskipti þeirra, aðgerðir og hótanir í þessu deilu-
máli eiga rót sína að rekja til bandarískra laga. Hvenær
hafa íslendingar gengið undir það jarðarmen að viður-
kenna að Bandaríkin hefðu lögsögu yfir fiskveiðum
okkar eða atvinnulífi sem er víðs fjarri landhelgi þeirra?
Hvenær hafa íslendingar viðurkennt rétt Bandaríkj-
anna til íhlutunar í okkar innanríkismál? Af þessum
sökum verður sú spurning áleitin hvort íslensk stjórn-
völd hafi nokkurn tímann átt að vera til viðræðu um
einhverja samninga við Bandaríkjastjórn um mál sem
lögum og rétti samkvæmt er algjörlega á okkar valdi
að taka ákvörðun um.
Fyrr í sumar létum við það yfir okkur ganga að
mæta með sendinefnd í Bandaríkjunum undir forystu
sjávarútvegsráðherra. Þar fóru fram viðræður um fram-
hald hvalveiðanna við íslandsstrendur. í kjölfarið var
tekin ákvörðun um bann við hrefnuveiðum og helmings-
fækkun á veiðum sandreyða sem veiða skal í samræmi
við vísindalegar áætlanir. Ekki var annað að skilja en
þessi skerðing hefði verið gerð til að hafa Bandaríkja-
menn góða og skapa frið um veiðarnar.
Rétt í þann mund sem veiðarnar eru að hefjast tekur
ríkisstjórnin upp á því að skrifa bréf til forseta Banda-
ríkjanna til að árétta sjónarmið sín. Enn einu sinni
lögðu íslensk stjórnvöld sig í líma við að þóknast herra-
þjóðinni. Og enn einu sinni grípa Bandaríkjamenn fram
fyrir hendur okkar og setja málið í strand. Og enn og
aftur lúffa íslendingar og bjóða Bandaríkjamönnum til
fundar um mál sem þeim kemur ekki við. Til að kóróna
niðurlæginguna er talið að endalokin liggi nú þegar
ljós fyrir; íslendingar eigi ekki annarra kosta völ en
hætta hvalveiðum með öllu.
Öll er þessi málsmeðferð með endemum. Við réttum
þeim litlafingur og þeir tóku alla höndina. Við bugtuð-
um okkur og vorum beygðir. Við krupum og þeir létu
kné fylgja kviði. íslensk stjórnvöld geta auðvitað ekki
látið bjóða sér þessa niðurlægingu og öllum á að vera
ljóst að hvaladeilan snýst ekki lengur um hvali heldur
samskipti tveggja þjóða þar sem sú stærri neytir afls-
munar gegn þeirri minni. Þetta er utanríkispólitískt
alvörumál þar sem íslendingar eiga að láta Bandaríkja-
menn heyra það tæpitungulaust að yfirgangur og
íhlutun í þessu máli sé prófsteinn á samskipti og sam-
búð ríkjanna í öðrum málum. Ekkert nema harkan sex
dugir úr því sem komið er. Bandaríkjamenn sjálfir verða
að gera það upp við sig hvort þeir vilja að tuttugu sand-
reyðar til eða frá eyðileggi vináttu þjóðanna sepi hefur
hingað til grundvallast á virðingu fyrir sjálfstæði hvor
annarrar Hér eftir eru það ekki hvalirnir, sem skipta
máli, heldur sjálfsákvörðunarréttur íslendinga.
Ellert B. Schram
„Sovétmenn búa kafbáta sina svo langdrægum flaugum núorðið að þeir geta verið um kyrrt langt norður í
höfum og ekki er þörf á að koma þeim nær skotmörkum."
Haivard-ráð-
stefnan og ný við-
horf í vamarmálum
Fyrir skömmu var haldin í Hvera-
gerði ráðstefna á vegum Harvard-
háskóla í samvinnu við Félagsvís-
indastofnun Háskólans um vamir á
norðurslóðum. Sumir létu þau orð
falla í sambandi við þessa ráðstefnu
að þeir væru á móti stríðsleikjum,
aðrir höfðu á orði að umræðuefni
ráðstefimnnar gæfu til kynna að
þrýstingur á ísland vegna hemaðar-
og vamarstefnu NATO mundi auk-
ast.
Mér gaf'st kostur á að setja ráð-
stefhuna. Margt af því sem sagt
hefur verið þykir mér í lélegu sam-
ræmi við það sem þar kom fram. Þar
stunduðu menn ekki stríðsleiki, eins
og ætla mætti af sumum ummælum.
Hitt er annað mál að reifuð vom og
rædd hugsanleg vamarviðbrögð At-
lantshafsbandalagsins við mismun-
andi aðstæður. Slíkri umræðu eru
íslendingar ekki vanir - og kunna
því sumir að hrökkva svolítið við.
Hvort sem okkur líkar betur eða
verr er vamarviðbúnaður nefiiilega
ekki síst í því fólginn að leiða líkum
að útrásarleiðum hugsanlegs and-
stæðings og meta þau vamarvið-
brögð sem talin em líklegust til þess
að vera við hæfi í hverju tilviki. Það
var þetta sem sérfróðir aðilar og leik-
menn reifuðu og ræddu á ráðstefn-
unni í Hveragerði.
Hernaðarleg staða íslands og
varnarstefna
Þeirri skoðun hefur vaxið fylgi
meðal allra íslenskra stjómmála-
manna að íslendingar ættu í ríkara
mæli en hingað til að meta sjálfir
hemaðarlega stöðu íslands og vam-
arstefiiu landsins. Vísir að sérþekk-
ingu á þessu sviði er þegar fyrir
hendi í utanríkisráðuneytinu. Sú
stefhumörkun, og um hana virðast
allir flokkar sammála, felur vita-
skuld í sér að Islendingar taki
einmitt þátt í umræðum af því tagi
sem fram fóm í Hveragerði á Har-
vard-ráðstefhunni. Það fer illa
saman að ætla sér þátttöku í slíkri
umfjöllun og segjast síðan vera á
móti umræðunni eða hnjóða í hana.
Hinu mega menn þó ekki gleyma
að vamarviðbúnaðinum er ætlað að
tryggja frið, enda létu fyrirlesarar á
ráðstefnunni þess rækilega getið.
Nýjar skoðanir
Víkjum þá að því hvort breyttar
áherslur í vamarstefiiu NATO muni
auka þrýsting á ísland, eins og menn
orða það. Að mínum dómi varð það
KjaUariim
Kjartan Jóhannsson
alþingismaður fyrir
Aiþýðuflokkinn
ekki ráðið af umræðum á ráðstefn-
unni, frekar hitt að þessi svokallaði
þrýstingur sé minnkandi, svo fram-
arlega sem þrýstingur verður
mældur sem nálægð við vamarlínu.
Allt frá því á sjötta áratugnum hefur
vamarlína NATO verið talin liggja
um hið svokallaða GIUK-hlið, þ.e.a.
s. frá Grænlandi um Island til
Stóra-Bretlands. Það var ríkjandi
skoðun að Sovétríkin teldu áhuga-
vert á óróleikatímum að koma
norðurflota sínum um þessi hlið suð-
ur á Atlantshaf bæði til þess að
trufla samgöngur milli Ameríku og
Evrópu og ekki síður til þess að
koma kjamorkubúnum kafbátum
sínum upp að austurströnd Banda-
ríkjanna og þannig í gott færi við
skotmörk þar f landi. Sívaxandi upp-
bygging á Kolaskaga og norðurflota
Sovétríkjanna jók ugg manna vegna
þessa útrásarmöguleika á undan-
fömum áratugum. Á Harvard-ráð-
stefiiunni staðfestist að þessi skoðun
er ekki eins ríkjandi lengur. Sovét-
menn búa kafbáta sína svo lang-
drægum flaugum núorðið að þeir
geta verið um kyrrt langt norður í
höfum og ekki er þörf á að koma
þeim nær skotmörkum. Að því er
varðar ásókn Sovétmanna í að geta
truflað samgöngur yfir Atlantshafið
vom jafiiframt vemlegar efasemdir.
Af þessu leiðir að GIUK-hliðið er
ekki talið skipa þann sess sem áður
var í hemaðaráætlunum Sovétríkj-
anna. Vitaskuld geta menn leitt að
því líkum að þessi þróun sé vegna
þess hve vel Átlantshafsbandalags-
ríkjunum hafi tekist að ganga frá
vömum sínum í GIUK-hliðinu, en
þrýstingurinn á það hefur allavega
minnkað samkvæmt þessum kenn-
ingum.
Flotastefna í norðurhöfum
Um þessar mundir fer jafhframt
fram umræða í Bandaríkjunum um
nýja flotastefnu í norðurhöfum. Sú
stefiia er svonefrid framvarðarstefna
og felur í sér að flytja vamarlínu
Atlantshafsbandalagsins úr GIUK-
hliðinu og langt norður í höf.
GIUK-hliðið verður þá frekar bak-
varðlína, og auðvitað mikilvæg sem
slík.
I umræðum á Harvard-ráðstefn-
unni kom fram að slík stefnubreyt-
ing í vamarmálum væri m.a. fram
komin vegna vamarþarfa Norður-
Noregs. Þrýstingurinn á hemaðar-
uppbyggingu Sovétmanna á
Norður-Noreg kallaði á andsvar af
hálfu Atlantshafsbandalagsins og
það gæti einmitt verið þetta. Af öllu
þessu og af umræðum á ráðstefnunni
verður því ekki ráðið að þrýstingur
á ísland sé að aukast vegna nýjustu
stefnumörkunar stórveldanna í
vamarmálum á norðurslóðum.
Hinu er þó ekki að leyna að það
hlýtur að vera bæði Islendingum og
Norðmönnum áhyggjuefni ef spenna
eykst á norðurslóðum, en frumor-
sakanna er þá engu að síður að leita
í flotauppbyggingu Sovétmanna sem
er ekki ný.
Kjartan Jóhannsson
„Af öllu þessu og af umræðum á ráðstefn-
unni verður því ekki ráðið að þrýstingur
á ísland sé að aukast vegna stefnumörk-
unar stórveldanna í varnarmálum á
norðurslóðum.“