Dagblaðið Vísir - DV - 10.10.1987, Blaðsíða 10
10
LAUGARDAGUR 10. OKTÓBER 1987.
Frjálst.óháð dagblaö.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÖLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJANSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÖNAS HARALDSSON
Auglysingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÚLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, SlMI 27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJOLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 600 kr.
Verð I lausasölu virka daga 60 kr. - Helgarblað 75 kr.
Andarslitur í áratug
íslendingar bera hluta ábyrgðarinnar á. hvernig kom-
ið er fyrir menntastofnun Sameinuðu þjóðanna, Unesco.
Við höfum ekki aðeins vannýtt hið heila atkvæði, er við
höfum þar sem aðildarþjóð, heldur einnig stjórnarsæt-
ið, er við höfum haft þar allra síðustu árin.
Menntamálaráðherrar og ríkisstjórnir síðasta áratug-
ar hafa ekki sér til afsökunar að vita ekki, hvað hefur
verið að gerast í Unesco. í rúm ellefu ár hefur í að
minnsta kosti jafnmörgum leiðurum hér í blaðinu verið
varað við öfugþróuninni í hinni heillum horfnu stofnun.
Valdamenn okkar hafa eins og valdamenn Norður-
landa og margra Vesturlanda ekki tekið Unesco nógu
alvarlega. Þangað hafa verið sendir fulltrúar og stjórn-
armenn, sem hvorki hafa taflgetu né harðfylgi til að
etja kappi við glæpalið Mbows framkvæmdastjóra.
Stjórnarmönnum Vesturlanda í Unesco og öðrum
fulltrúum þeirra þar hefur mistekizt að finna frá þriðja
heiminum frambjóðanda, er geti náð öruggu kjöri sem
nýr framkvæmdastjóri menntastofnunarinnar. Fylgið
gegn Mbow hefur dreifzt á of marga frambjóðendur.
í fyrstu atkvæðagreiðslum hefur næstur á eftir Mbow
komið pakistanski hershöfðinginn Jakub. Hann er auð-
vitað, eins og aðrir, illskárri en Mbow. Eigi að síður er
hann óviðeigandi, því að hann er fulltrúi herforingja,
sem komu lýðræðislega kjörinni stjórn Pakistans á kné.
Leiðtogum þriðja heimsins er auðvitað flestum sama
um slíkt, en Vesturlönd mega ekki sætta sig við fram-
kvæmdastjóra af því tagi. Bezt hefði verið að fá mann
frá þjóðum Suður-Ameríku, sem hafa verið að losa sig
við harðstjórnir herforingja á undanfórnum árum.
Enn er ekki loku fyrir það skotið, að samkomulag
náist um ágætis mann á borð við Iglesias, utanríkisráð-
herra Uruguay. Horfurnar virðast samt mjög daufar,
því að Mbow trónir á tindi hverrar atkvæðagreiðslunn-
ar á fætur annarri og hershöfðinginn nær öðru sæti.
Meira en áratugur er síðan öllum mátti ljóst vera,
að Mbow mundi rústa Unesco. Síðan hafa dæmin hvert
á fætur öðru sannað kenninguna. Menntastofnunin
rambar á barmi siðferðilegs og íjárhagslegs hruns.
Stjórnarmenn hennar hafa ekki náð neinu taumhaldi.
Nær allir embættismenn, sem eitthvað hafa getað
unnið, hafa flúið Unesco eða verið hraktir þaðan. í stað-
inn hafa komið frændur Mbows og aðrar pöddur, sem
hafa það eitt hlutverk að verja veldi hans. Þremur fjórðu
af peningum stofnunarinnar er sóað í Parísarsukk.
Hið litla, sem Unesco megnar að gera, er neikvætt.
Mbow hefur beint fé og kröftum stofnunarinnar að
málum, sem auðvelda harðstjórum að kúga þjóðir þriðja
heimsins, meðal annars með því að takmarka upplýs-
ingaflæði og efla áróðursráðuneyti harðstjóra.
Unesco er beitt gegn mannréttindahugsjónum Vest-
urlanda. Þess vegna nýtur Mbow mikils stuðnings meðal
harðstjóra þriðja heimsins, arabaríkjanna og austur-
blakkarinnar, jafnvel þótt þeim sé ljóst, að hann er
einnig búinn að koma menntastofnuninni á vonarvöl.
Seta íslenzks fulltrúa í stjórn Unescos á þessum hörm-
ungatíma er okkur til vansæmdar. Við hefðum betur
farið frá borði í tæka tíð, áður en við tókum ábyrgð á
ósómanum. En raunar er þó aldrei of seint að játa sann-
leikann og ganga úr hinni vegavilltu menntastofnun.
Hinn nýi menntaráðherra okkar hefur því miður
aðeins sagt, að ísland taki aðild sína til endurskoðunar,
ef Mbow nær endurkjöri. Það er allt of vægt orðað.
Jónas Kristjánsson
Vandamál fámenn-
isins í fjölmenninu
Eftir því see byggð landsins flyst
meira á einn stað, héma á suðvest-
urhomið, og fjölmennið eykst, ber
meira á þeim brag sem hefur verið
taiinn einkenna fámenna staði, eink-
um sjávarþorp. Einkennin em
margvisleg, til að mjmda þau að
unglingar og javnvel fullorðið fólk
stunda rúðubrot um helgar. Sú plága
hrjáði þorp viðsvegar um land, en
hvarf um stund, og nú skýtur henni
upp á höfuðborgarsvæðinu öllum að
óvörum í skugga nætur og það í
miðborginni. Á öðmm hvimleiðum
þorpssið er líka farið að bera, mikl-
um götusöng um nætur, þegar
komið er út af dansstöðum þar sem
leikin er aðeins alþjóðleg tónfist og
öll framkoma fólks er afskaplega
heimsborgaraleg. En þegar það kem-
ur út úr hinni íslensku efitirlíkingu
á kjarna glæsimennskunnar og er
orðið eitt i rigningunni og rokinu í
dreifðum hópum, þá fer jafnvel það
yngsta sem hefur aldrei heyrt annað
en kjamapopp, að halda mætti, að
syngja gömlu lögin sem langamma
þess hlýtur að hafa sungið við hey-
skap í Dölunum. Og sá sem vaknar
um miðja nótt við hin átakanlegu
hljóð, því allir gamhr söngvar voru
átakanlegir, furðar sig á hvað sál-
arkirnan jafnvel í fuilum unglingum
getur verið þjóðleg og undarleg, ef
þeir fá nóg af rósavíni og rokki. Ég
hef oft vaknaö við gamlar jarm-
kenndar rokur, sem núnna á söng-
inn í réttinni heima, og aldrei heyrt
unglinga syngja rokklög um nætur,
þegar þeir koma heim rakir; aftur á
móti syngja þeir ekkert nema rokk-
söngva á daginn, þegar þeir koma
þurrir úr skóla; ef þeir syngja þá
nokkuð. Það að ráða fram úr leynd-
um rökum ljóðs og laga hjá æskunni
er ekki á mínu færi, en mér þykir
furðuverkið vera afar þorpslegt og
jafnvel heimilislegt í hinni víðáttum-
iklu borg, sem verður útkjálkaiegri
eftir því sem hún vex meir.
En það er ekki bara á þessu sviði
sem þorpseinkennin koma fram,
heldur einnig á stærri og mikilvæg-
ari sviðum, eins og dægurmála og
stjómmála og íslenskrar menningar.
Tii dæmis var ég að hugleiða al-
þjóöahyggju verkalýðsins og sósíal-
ismans. Fyrir um það bii áratug
einidi enn eftir af hinni stóru al-
þjóðlegu hugsjón kommúnismans,
þrátt fyrir kenningu Stalíns um sós-
íalisma í einu landi, sem leiddi til
leppríkja um allar jarðir og afskap-
lega undirgefmna hugsana hjá
kennimönnum. Núna heyrist ekki
minnst á alþjóðahyggju fremur en
hún hefði aidrei verið til í hugar-
heimi fylgjenda Karls Marx. Það er
engu líkara en viðfeðm hugsun hans,
sem náði á tíma, með aðstoð hugsun-
ar lærisveina hans, inn á flest svið
mannsandans: heimspeki, hagfræði,
bókmennta, hafi skroppið saman
eins og kútþæföur sokkur. Við ís-
lendingar erum snilhngar í að
kútþæfa hið stóra og víðfeðma,
vegna þess að við náum ekki al-
mennilega utan um það í sinni réttu
mynd, hvorki með hugsun okkar né
höndum: á sviði atvinnumál!. Og
manni bregður stundum þegar hann
sér kútþæfða hugsun Karls Marx í
hndum hinna fyrrverandi verka-
lýðsflokka. Foringjar þeirra eru ekki
að prjóna stórar flíkur á börn fram-
tíðarinnar, svo þau „verði í stakk
búin" til að mæta stórsjóum og brimi
hennar, í stað þess eru þeir alltaf að
þæfa. Maður finnur einkennilega
lykt af kútþæfðum lopa af öliu sem
þeir láta út úr sér.
í talfæri
Guðbergur
Bergsson
Það sama er að segja um verkalýð-
inn; sem stafar af því að á vinnustöð-
um er næstum enginn á sama kaupi
lengur. Svo vinnustaöaandinn
margumræddi einkennist af hræði-
legri tortryggni og eftirliti með
vinnufélögum: hvaö þeir kaupi og
hvað þeir veiti sér og krakkamir og
konan, þannig að hægt sé að reikna
út eða geta sér tii um hvort þeir séu
yfirborgaðir. Þetta er að verða eins
og í Rússlandi, í sambandi við reið-
hjól krakka vinkonu Pastemaks.
Þegar stelpan fékk hljól ætlaði allt
að verða vitlaust af öfundsýki og lá
nærri að Pastemak missti höfuðið
fyrir fóðurlandssvik og gjaldeyris-
brask, fólk fylgdist svo rækilega með
hvað hann át mörg bjúgu, konan
hans, viðhaldið og krakkinn, og bar
saman væntanlegt kaup hans og
hvað hann hefði efni á að éta mörg
á viku. Svona var lífið í þorpinu
hans. Og þanmg er andrúmsloftið
næstum orðið á almennum vinnu-
stöðum hér í borg. Eftirhtið nær
jafnvel til áleggsins sem er á milli
brauðsneiðanna. Fyrir þremur ára-
tugum vom feður þessa fólks með
allan hugann við framkvæmd sósíal-
ismans í Sovétríkjunum í þágu
alþjóðaheilla, eða þá dreymdi um
Borgin verður útkjálkalegri eftir þvi sem hún vex meir.
dýrð einstaklingsins við uppgripin í
Bandaríkjunum, en afkomendumir,
sem aka í vinnuna á einkabílum og
koma úr stórum íbúðum, reyna að
ráða í raunkaup félaga sinna eftir
því hvað þeir éta oft rúllupylsu.
Svona er alþjóðahyggjan komin
rækilega í bitakassann.
Fjölmiðlamir em í sama félagslega
dúmum. Efni þeima verður þynnra
eftir því sem þeim fjölgar og fjöl-
miölafræðingamir verða menntaðri.
Eftir óralanga skólagöngu virðast
þeir ekki hafa lært annaö en láta
grammófónplötur á fón. Þetta em
að vísu ýkjur, vegna þess að þeim
vanda að láta plötuna rétt á fóninn
fylgir þvílíkur freyðandi að hann á
ekki sína Mðstæðu nema í eld-
húsum á íslenskum heimilum frá
kreppuámnum fram að komu kan-
ans; menn hættu þá að freyða og
fóm bara að eyða. Álþýðan hafði þá
i afsökun að í rauninni var ekki við
neitt annað að vera en það að láta
móðan mása daginn út og inn, ýmist
í eldhúsinu eða á dívaninum eða í
hjallinum innan um þorskhausana,
ellegar menn stóðu undir skúrveggj-
um. Og um hvað var freyðandinn?
Ekki um nokkum skapaðan hlut.
Það sama er að segja um freyðand-
ann í fijálsu útvarpsstöðvimum.
Örhtil frávik era þó frá íslenska
þorpsbragnum, því hann var rofmn
stöku sinnum af rödd kerlinganna
sem ruku út í glugga og góluðu á
karlana eða kölluðu út um dymar
með offorsi, svo þeir druhuðust heim
í kaffi eða mat á réttum tíma. Klukk-
an þrjú á daginn beljuðu tuttugu eða
þrjátíu kerlingaskrækir út um opna
glugga og mynduðu raddkhð í bland
við svör karlanna sem létu þær fá
það óþvegið, fyrir að trufla þá í
umræðunum um ekki neitt. Karl-
amir höfðu svo mikið að gera í
kjaftæðinu og iðjuleysinu að þeir
höfðu aldrei tíma til að koma heim
á réttum tíma í mat eða kaffi. Og það
kvaldi kerlingamar meira en það að
þær gætu haldið munninum lokuð-
um lengi. Sá er þó munur á kjaftæð-
inu við þessar kringumstæður og
freyðandanum í frjálsu útvarps-
stöðvunum, aö hjá þeim er haldið
uppi einskonar sólókjaftæði, kjaft-
æði einstakhngins í stað hins félags-
lega malanda forðum daga. Og í því
sést líka greinilega þróun lands-
manna á hinu þjóðfélagslega sviði
málnotkunar.
Broslegast er þó tal þjóðarleið-
toganna og hæstráðenda um dreif-
ingu valdsins, og þá ríkisvaldsins
með kjörorðinu: báknið burt; og það
hjá þjóð þar sem ríkisvaldið hefur
aldrei náð neinum þroska og er varla
til, hvorki í sósíahskum skilningi né
frá sjónarhóh auðvaldshyggju.
Menn em einhvem veginn með hug-
ann úti í heimi, en ekki á heimslóð-
um, þegar þeir ræöa um ríkisvaldið.
í ríkisútvarpinu var fjallað um dreif-
ingu’ valds, í kjölfar stefnu nýfijáls-
hyggjunnar, og fuhtrúi frá íslensku
ríkisstjóminni var spurður, hvoit
hún hefði ekki eitthvað á prjónunum
eins og sú breska. Jú-jú, mikil ósköp.
Margt mikilvægt var í aðsigi, og
nefnt dæmi: að leggja niöur eða selja
einkaaðila hluta ríkisins í hey-
kögglaverksmiðju. Manninum, sem
er eflaust hagfræðingur, stökk ekki
einu sinni bros þegar hann ræddi
um ógurlega hættuleg umsvif ríkis
sem á hluta í heykögglaverksmiðju.
Heyköggla úr huga slíkra stjóm-
málamanna áht ég ekki vera mikið
andlegt fóður, en það virðist samt
nægja til þess að stofna nýja stjóm-
málaflokka og dreifa þannig hinni
htlu stjómmálalegu hugsun, sem
hefur tórt, eftir að Einar Olgeirsson,
Ólafur Thors og Bjami Ben hættu
að þruma og þrýsta þjóðinni saman,
í stað þess aö dreifa henni á öllum
sviðum í málglaðar en máttvana ein-
ingar á höfuðborgarsvæðinu, sem
er hka dreift út um hvippinn og
hvappinn uns ystu hverfin verða
reist á Hombjargi - og þá byggist
landið á ný.