Dagblaðið Vísir - DV - 20.10.1987, Qupperneq 9

ÞRIÐJUDAGUR 20. OKTÓBER 1987.
9
Mikill hamagangur var á Wall Street í gær þegar verðbréf tóku að lækka alvarlega.
Simamynd Reuter
Svartasti dagur
sögu Wall Street
Ólafiir Amarson, DV, New York;
Mánudagurinn 19. október 1987 er
svartasti dagurinn í sögu Wall Stre-
et. Verðbréfamarkaöurinn hrundi.
Eftir afleita síðustu viku, þegar
markaðurinn lækkaði um tæp tíu
prósent, kom stóra áfallið í gær. Dow
Jones visitalan lækkaði um 508 stig
eða 22,6 prósent. Af hlutabréfum í
1600 fyrirtækjum, sem verslað er
með á Wall Street, hækkuðu 15 í
verði, hin lækkuðu. Meðal fyrirtækja
sem töpuðu mest voru Kodak, sem
lækkaöi um 27 prósent, IBM og Gen-
eral Motors lækkuðu um 24 prósent
og CBS sjónvarpsstöðin lækkaði um
22 prósent. Hrunið í október 1929,
sem markaði upphafið að heims-
kreppunni miklu, var upp á 12,8
prósent eða 38,3 stig.
Einkennin nú voru að miklu leyti
þau sömu og 1929. Einstaklingar og
fyrirtæki áttu von á áframhaldandi
sigi á verðbréfamarkaðinum og
þustu til að selja verðbréf sín. Þetta
æði varð til þess að ótti manna varð
að veruleika og gott betur. Markað-
urinn hrundi.
Það átti enginn von á svona skyndi-
legu hruni. Menn óttuðust aö
markaðurinn myndi halda áfram að
lækka en enginn taldi að svona mik-
ið hrun á einum degi væri mögulegt.
Tapið, mælt í peningum, nemur yfir
500 milljörðum Bandaríkjadollara en
það nemur sem svarar hálfum fjár-
lögum bandaríska ríkisins.
Ástæður þessa hruns eru margar
og erfitt að benda á eitt atriði. Slæm
staða dollarans og nýlegar vaxta-
hækkanir í Bandaríkjunum hafa sitt
að segja. Fyrirhugaðar skattahækk-
anir þingsins á næsta ári og ótti við
viðskiptahöft hafa líka haft áhrift.
Ennfremur telja menn að átökin á
Persaflóa hafi kynt undir. Sennilega
er helsta ástæðan þó sú að á undanf-
örnum vikum hafa menn misst trú á
verðbréfamarkaðnum. Margir hafa
því reynt að selja verðbréf sín og
hirða gróða undanfarinna mánaða
og missera.
En hvað veldur? Ein helsta orsökin
er án efa sú að undanfama mánuði
og misseri hafa seðlabankar helstu
iðnríkja heims með seðlabanka
Bandaríkjanna í broddi fylkingar
leitast við að styrkja stöðu dollarans.
Það hefur verið farið of geyst í þess-
um efnum. Magn af dollurum í
umferð hefur minnkað of mikið og
það hefur valdið vaxtahækkunum í
Bandaríkjunum. Vextir í Bandaríkj-
unum era nú hærri en þeir hafa veriö
síðan 1985. Við slíkar aöstæður leitar
íjármagn í banka og skuldabréf en
ekki á verðbréfamarkaðinn. Það
veldur síðan verðlækkun á þeim
markaði.
Fyrir tíu dögum gerði síðan banda-
ríski seðlabankinn þau mistök að
hækka útlánsvexti sína um hálft pró-
sentustig. Allir helstu bankar
Bandaríkjanna fylgdu í kjölfariö og
hækkuðu vexti, bæði á innlánum og
útlánum. Það, ásamt merkjum um
skattahækkanir og viðskiptahöft
hefur valdið því að verðbréfamark-
aðurinn hefur hrapað um tæplega
800 stig síöan eða sem svarar um þaö
bil 30 prósentum.
Framhaldiö veltur að miklu leyti á
seðlabönkum Bandaríkjanna og ann-
arra helstu iðnríkja heims. Það var
seðlabanki Bandaríkjanna sem bar
að miklu leyti ábyrgð á kreppunni
árið 1929. Eftir hrunið á Wall Street
jók bankinn ekki peningamagnið í
umferð fyrr en það var um seinan.
Það er nyög áríðandi nú að seðla-
bankinn auki peningamagn í umferð
og lækki útlánsvexti sína. Þarna
verður þó að gæta varúðar því ef
bankinn eykur peningamagn of mik-
ið mun það leiða til frekari lækkunar
dollarans. Slíkt myndi hafa verð-
bólguhvetjandi áhrif í Bandaríkjun-
um auk þess sem það gæti orðið til
þess aö erlent íjármagn yrði dregiö
út úr Bandaríkjunum. Það yrði síðan
til þess að algjöru hruni á Wall Stre-
et yrði vart afstýrt.
Það er hins vegar ekki aðeins seðla-
bankinn og dollarinn sem hafa áhrif
á framhaldið. Nú skiptir máli hvem-
ig verðbréfaeigendur meta stöðuna.
Einnig skiptir miklu hvaöa áhrif
hrunið hefur annars staðar í heimin-
um.
Enginn veit hvað gerist í dag. Verð-
bréf gætu hækkað í verði þó flestir
telji þaö ákaflega ólíklegt. Ef söluæð-
iö heldur áfram gæti dagurinn í dag
prðið enn svartari en gærdagurinn.
í gær veltu menn því fyrir sér hvort
loka ætti verðbréfamarkaðinum í
nokkra daga til að gefa mönnum
tækifæri til að átta sig á stöðunni en
horfið var frá því.
Það sem menn óttast helst er aö
hrunið nú verði til þess að banda-
rískir neytendur haldi aö sér
höndunum með fjárfestingar og bíði
með kaup á bílum, húsum og svo
framvegis þar til markaðurinn réttir
sig af. Sú biö gæti framkallaö raun-
verulega kreppu í bandarísku at-
vinnulífi og það þarf ekki mikið
ímyndunaraíl til að sjá þá kreppu
breiðast út um hinn vestræna heim.
Það er meðal annars af þessum sök-
um sem nauðsynlegt getrn- verið
fyrir bandaríska seðlabankann að
lækka vexti sína og auka peninga-
magn í umferð og hvetja þar með til
aukinnar fjárfestingar.
Þótt áfallið nú sé mun stærra en
áfallið 28. október 1929 er samt mjög
ólíklegt að þetta ástand magnist upp
í kreppu ef rétt er haldiö á málunum.
Aðstæður í bandarísku efnahagslífi
eru allt aðrar nú en þá. Bandaríkja-
menn hafa nú búiö við lengsta
samfellda hagsældarskeið sögunnar
á friðartimum. Verðbólga er lítil og
atvinnuleysi hefur fariö minnkandi.
Hagvöxtur hefur verið nokkuð stöð-
ugur undanfarin ár og framleiðni í
bandarískum iðnaði hefur stóraukist
á undanfórnum árum. í bandarísku
efnahagslífi eru engar forsendur fyr-
ir kreppu eða jafnvel samdrætti. í
október 1929 voru aðstæður aðrar.
Þá höfðu um nokkurt skeið verið
teikn á lofti sem boðuðu samdrátt.
Verðfall íTokýo og Syd-
ney, lokað í Hong Kong
Verðbréfamarkaðir í Asíu og Ástr-
alíu féllu alvarlega í morgun þegar
verðbréfakaupmenn reyndu í ör-
væntingu að losna við bréf sín í
kjölfar verðhrunsins á Wall Street í
New York í gær.
Á verðbréfamarkaðinum í Tokýo,
þeim stærsta í heimi, varð mesta
verðfall sem orðið hefur í sögu hans
og féllu bréf að meðaltah um 14,9
prósent.
í Sydney í Ástralíu féllu verðbréf
einnig meira en nokkru sinni fyrr,
eða um 24,9 prósent.
Stjórnvöld í Hong Kong gripu í
morgun til þess ráðs að loka verð-
bréfamarkaði þar með tilskipun áður
en viðskipti hófust.
Augu viðskiptaheimsins beindust í
morgun að verðbréfamarkaðinum í
London og var þess beðið hvað ger-
ast myndi á honum við opnun. Þá
er þess beðið með eftirvæntingu hver
staðan veröur þegar veröbréfamark-
aður veröur opnaður í New York í
dag sem verður klukkan tvö að ís-
lenskum tíma.
______________________________________________Útlönd
Vægt verðfall á mark-
aðinum í Danmörku
Haukur L. Haukssan, DV, Kaupraartnahöín;
AJmennt verðfall varð á verðbréfamarkaðnum í Kaupmannahöfn í gær
en miöað við verðfallið annars staðar í heiminum var það þó ekki sérlega
mikið.
Sem dæmi féllu hlutabréf bankanna um þrjú til fjögur stig meðan hluta-
bréf ýmissa fyrirtækja innan verslunar- og þjónustugeirans féllu um allt
aö flórtán stig.
Sérfræðingar telja að vextir í Danmörku muni hækka í 15 prósent fyrir
októberlok og er þaö 3 prósenta vaxtahækkun á örfáum mánuöum.
Fall dollarans síöustu daga og mögulegt áframhaldandi fall hans hjálp-
arþóuppá skuld Dana við útlönd er nemur 270 milljörðum danskra króna.
Dönsku blöðin flalla ekki mn verðbréfahruniö í New York og víðar í
stórum forsíðufyrirsögnum en þess meira pláss fá hefndaraðgerðir Banda-
ríkjamanna gegn íran í Persaflóa. Undantekning er þó viðskiptadagblaðið
Börsen og Berlingske Tidende.
Schliiter í New York
Haukur L. Hamtescm, DV, Kauprnaraiahðíru
Poul Schluter, forsætisráðherra Dana, er nú staddur í New York en
hann ávarpaði þing Sameinuðu þjóöanna i gær. Telur hann raunhæft aö
reikna með frekara falli dollarans og þróun í átt að vaxtahækkun.
Á fimmtudag fáer hann James Baker, fjármálaráðherra Bandaröyanna,
í tveggja daga opinbera heimsókn þar sem dollarinn og verslunarlög þau
sem bandaríska þingið undirbýr verða aðalumræðuefnið.
Gegna Danir formennsku innan Evrópubandalagsins þetta misseri og
því mikill áhugi á að heyra mat Bakers á áframhaldandi stöðu dollarans
og afleiðingum þeim sem verðhrunið í Wall Street mun hafa á bandarísk
efnahagsmál.
Schlíiter undirstrikar að stöðugleiki á gjaldeyrismörkuðunum sé afger-
andi fyrir Evrópubandalagslöndin og mikilvægt sé að forðast snöggar og
stórvægilegar breytingar er geti dregiö langan taum á eftir sér.
Á vegum Evrópubandalagsins mun Schluter hveija Baker og Banda-
ríkjastjóra til að gefa ekki eftir þrýstingi frá bandaríska þinginu er
undirbýr ný verslunarlte sem hafa munu fjölda verslunar- og innflutn-
ingshafta í fór með sér. Ottast Schlöter hefndaraðgerðir af hálfu Evrópu-
bandalagsríkjanna ef verslunarlögin verða samþykkt.
Bandarikjastjóm kennt
um verðhrunið
Pill Vflhjábnsson, DV, Osló:
Verðbréf féllu í verði með methraða í kauphöllinni í Osló í gær. Búist
er við áframhaldandi verðfalli í dag.
Stærsta blaö Noregs, Aftenposten, segir frá skjálftanum á verðbréfa-
mörkuðum heims á forsíðu í morgun og leiðari blaðsins er einnig helgaöur
sama raáli.
í kauphöllinni í Osló i gær minnkaði verðgjldi nærri allra skráðra verð-
bréfa. Flestir vildu sefja en fáir kaupa. Verðfallið hófst strax ura leið og
kauphöllin var opnuð og fréttir bárust af hruninu í New York. Áður en
dagurinn var liðinn voru skráð hlutafélög í kauphöllinni 9 milljörðum
norskra króna minna virði. Af 118 skráöum fyrirtækjum lækkuðu hluta-
bréf í öllum utan 5.
Verðfallið í New York og Osló er skráð á reikning bandarísku rikis-
stjórnarinnar og stefnu hennar í efnahagsmálum. í leiöara Aftenposten
segir að óhagstæður viðskiptajöfnuður Bandaríkjanna skaöi efnahag ann-
arra landa og verðfalliö í gær sýni að ekki sé lengur til staðar trú á stefhu
bandarískra stjórnvalda. „Það trúir því enginn að ríkisstjóm Reagans sé
stætt á því lengur að neita að auka skattana og jafnframt halda áfram
sömu eyðslu, segir leiðari Aftenpostens í morgun."
Þeir eru margir sem spyrja sig þeirrar spumingar hvort verðfallið í gær
sé upphafiö að nýrri heimskreppu. Enn er of snemmt að spá um hvort
svo verði en hitt þykir víst að eitthvað hlýtur að fara að láta undan ef
verðfallið heldur áfram næstu daga og vikur.