Dagblaðið Vísir - DV - 18.12.1987, Page 42

'54
FÖSTUDAGUR 18. DESEMBER 1987.
Merming
Menn
Undir húfu tollarans er önnur
skáldsaga Kristjáns Jóhanns Jóns-
sonar en 1981 kom út eftir hann
skáldsagan Haustið er rautt. Sagan
gerist í hugarheimi Eilífs tollara
sem tekur ofan húfuna skamma
hríð og bregður sér austan af landi
til Reykjavíkur undir því yfirskini
að hann ætli í fermingarveislu
systurdóttur sinnar. í fermingar-
veislunni kynnist lesandinn svo
fjölskyldu og tengdafólki Eiiifs, en
um þau snýst sagan. Við fylgjumst
með lífi þeirra í nokkra mánuði,
samskiptum þeirra og átökum við
tilveruna, og fáum fréttir af öllum
þeim tíðindum sem geta oröið í
stórri flölskyldu frá vori fram á
haust.
- Krístján, þú lýsir þarna fimm
mönnum og því fólki sem þeim
tengist. Eru þessir fimm á einhvern
hátt hugsaðir sem dæmigerðir nú-
tímamenn, til dæmis hvað varðar
þessi vandamál sem þeir takast
ó við og hvernig þeir leysa
þau?
- Nei, þetta er ekki hugsað þann-
ig. Ég kynni þama sögumann, Eilíf,
sem er í ákveðinni klípu, konan
snýst gegn honum og hann leggur
á flótta. Það kemur fram þama í
byxjun að hann hefur sett upp húfu
tollarans til að losna undan öllum
þessum sögum sem voru alltaf að
ásækja hann, nú tekur hann ofan
húfuna og fer aftur að upplifa sög-
ur, meðal annars þessa sögu sem
er sögð í bókinni. Hann er náttúr-
lega engin aðalpersóna, hann ekur
þennan hring og dregur þannig
hring um söguna, er ekki oft sagt
að hringurinn sé táknrænn? Er
eiga að taka frumkvæðið
hann ekki tákn konunnar til dæm-
is? En þó að Eilífur sé þarna í
ákveðinni klípu og þó að til hans
komi saga um þessa menn og þeirra
lausnir er ekki þar með sagt að
þetta sé hvers manns staða. Hugs-
anlega hefur hann lært eitthvað af
sögunni og snýr aftur til að takast
á við eitthvað sem hann á óupp-
gert, ég veit það ekki.
- Eiga þessir menn eitthvað sam-
eiginlegt?
- Þeir eiga náttúrlega sameigin-
legt að þeir lifa í svipuðu umhverfi
og á sama tíma. Það má kannski
Bókmenntaviötaliö
Lilja Gunnarsdóttir
segja að það séu vissir hlutir í sam-
félagsþróun undanfarinna ára sem
hafa valdið karlmönnum vandræð-
um, til dæmis breytt staða konunn-
ar. Áður unnu þær á heimilunum
og hjálpuðu körlunum að vera til,
sögðu þeim hvað þeir væru fallegir
og gáfaðir og góðir, en nú er ekki
lengur neinn til að passa okkur og
það sem mér finnst hafa gerst með
karlmennina er að þeir hafa ekki
almennilega fótað sig í þessum nýja
veruleika sem nú blasir við. Dæmi
um viðbrögð við þessu er til dæmis
öll dýrkunin á sterkasta manni
heimsins og öll líkamsræktardell-
an sem getur farið út í öfgar, Þetta
er barningur manna við að búa sér
til einhvers konar styrk, einhvern
kraft sem þeir hafa ekki í sér. Ein-
hvers konar uppbót á skorti á
skapstyrk. Það sem er sameiginlegt
þessum mönnum í sögunni er að
þeir gera allir eitthvað, þeir grípa
til aðgerða vegna þess að þeim
fmnst vanta eitthvað, eða vegna
þess að þeim er nóg boðið. Kannski
má segja að boðskapurinn sé aö
menn eigi að taka frumkvæðið.
Gera eitthvað frekar en að leggjast
í passívítet og þunglyndi. Það er
ekki eins mikilvægt að gera endi-
lega það sem er rétt, - viö getum
sjaldnast hitt á nákvæmlega réttu
lausnina, það mikilvæga er að gera
það sem manni finnst vera rétt, þá
hlýtur alltaf að koma eitthvað
gagnlegt út úr þvi. Menn eiga að
vinna vinnuna sína. Alveg eins og
Voltaire segir í Birtingi, menn eiga
að rækta garðinn sinn.
- Nú ferð þú frekar óvenjulegar
leiðir við að segja söguna, þú setur
þig í spor flestra persónanna og við
fáum að vita hvað þeim finnst og
hvað þær eru að hugsa. Er einhver
sérstök ástæða til þess að þú velur
þessa leið frekar en einhverja
aðra?
- Já, þetta ruglaði einmitt ein-
hvern gagnrýnandann. Hann gat
alls ekki skilið hvernig höfundur
gæti vitað svona mikiö um persón-
umar. En hinn alvitri höfundur
var mjög algengur hér áður fyrr,
áður en þróunin varð sú að það
ætti að skera niður sjónarhomið.
Þróun sem náöi hámarki með
Hemingway og Henry James. Það
eru eiginlega allir búnir að gleyma
Henry James en afturganga hans
lifir ennþá á meðal vor. Það er við-
tekið að úr þessu verði flottari
bókmenntir. Og bókmenntirnar
Kristján Jóhann Jónsson.
DV-mynd Brynjar Gauti
hljóta alltaf að tengjast þjóðfélag-
inu þannig að þetta er lika hluti af
sjálíhverfu nútímamannsins. Lið-
ur í samfélagsþróuninni sem hefur
fengið okkur til að gleyma því að
aðrir menn hugsi líka. Mér finnst
heillandi að nota mér þessar and-
stæður. Að draga það fram í
dagsljósiö að hinir hugsi líka og ég
vorkenni ekkert vel læsu fólki aö
ráða fram úr því. Þaö má kannski
kalla þetta póst módernisma. Menn
eru að glíma við það eftir módern-
ismann að finna aðferðir til að sýna
margbrotinn raunveruleika nútím-
ans. Mig langaði til að skrifa
nýstárlega skáldsögu og það gerist
ekki nema brotnar séu einhverjar
reglur sem menn taka sem gefnar,
og mér sýnist á þeirri gagnrýni sem
ég hef fengið að mér hafi tekist
þetta.
- Já, vel á minnst. Hvað finnst
þér um þær viðtökur sem bókin
hefur fengið?
- Mér finnst nokkuð hafa borið á
því að menn hafi ekki tekið þessa
bók eins og hún er heldur reynt að
lesa hana eins og raunsæja skáld-
sögu frá fjórða eða fimmta áratugn-
um. En ég hef líka fengið jákvæð
viðbrögð, og það verður að vera því
skáldskapur lifir ekki nema ein-
hver taki við honum á jákvæðan
hátt. Þó að ég sé ánægður með við-
tökurnar í heild og vilji taka fram
að mér finnst gagnrýnendur vera
gott fólk og veit að þeirra starf er
erfitt, þá er ég kannski ekki ánægð-
ur með sumt sem hefur verið sagt.
Það er ljóst að sumir hafa fundið
mjög gagnlegar leiðir til að skilja
bókina og aðrir hafa ekki gert það.
Hins voear var ekkert nýtilegt í
ritdómi Lagblaðsins hér á dögun-
um því þar var ekkert sem var
hægt að taka upp og ræöa nánar.
Þetta er eiginlega spuming um ögr-
un, og það hvernig menn bregðast
við þegar þeim er ögrað, geta menn
velt við einhverjum steini og vakið
umræðu? - En mér finnst mikil-
vægt að það er hægt nú til dags að
láta heyra í sér, svara gagnrýni og
koma fram með sín eigin sjónar-
mið, gagnstætt því sem var fyrir
nokkrum árum þegar rödd gagn-
rýnandans var sú eina sem heyrð-
ist.
LG

Jólagetraun DV - 10. hluti:
Hvar er jólasveinninn?
Þá er komið að síðásta staðnum
sem jólasveinninn okkar þarf að
fara á að þessu sinni og jafnframt
lokum jólagetraunar DV. Jóla-
sveinninn hefur nú reynt íjölmörg
mismunandi farartæki og er kom-
inn á þá skoðun að hreindýr og þar sem jólasveinninn er staddur
sleði sé það allra besta sem völ er núna.
á. Þiö merkið við rétt-svar á seðlin-
En til þess að hægt sé að nota umí, klippið hann út og sendið hann
sleðann þarf auðvitað snjóbreiður, ásamt hinum níu sem áður höfðu
og þær er svo sannarlega að finna birst til DV, Þverholti 11, 105
Reykjavík, merkt: „Jólagetraun“.
Fljótlega eftir áramótin verður svo
dregið úr réttum úrlausnum.
En spurningin er: Hvar er jóla-
sveinninn staddur?
Ferðageislaspilari er einn af vinningum DV að þessu sinni. Verð-
mæti hans er rúmlega 27.000 krónur.
Nairobi
NAFN:
Bonn
Nuuk
HEIMILISFANG:
SIMI: