Dagblaðið Vísir - DV - 26.05.1989, Qupperneq 2

2
FÖSTUDAGUR 26. MAÍ 1989.
Fréttir
Hállarekstur ríkis og fyrirtækja sýgur til sín erlent flármagn:
Flestöll íslandsmet í
erlendum skuldum í hættu
skuldir hvers mannsbams aukast um 52 þúsund á þessu ári
Erlendar skuldir á mann í árslok 1986
'4y

6 ' •

4 ■

2 □
ísland Venesúela A ísrael öman í þús. handaríkjadollara Chíle Grikkland Kongó Nikaragúa Panama Kostaríka
Þrátt fyrir yfirlýsingar fjármála-
ráðherra og fleiri ráðherra ríkis-
stjómarinnar um aðhald í erlend-
um lántökum er sýnt að á þessu
ári veröa lántökur meiri en oftast
áður. Þá er gert ráð fyrir að ráð-
herrunum takist að halda sig innan
ramma lánsíjárlaga en það hefur
aldrei tekist síðastliðin tiu ár. Ekki
má mikið út af bera svo gildandi
íslandsmet frá 1985 falli.
í ljósi breyttra gengisforsendna,
sem fram koma í nýrri þjóð-
hagsspá, er ljóst að nýjar erlendar
lántökur umfram afborganir og
vexti verða ekki undir 12,9 mill-
jörðum. Stór hluti af þessum lán-
tökum fer í að greiða niður hafla-
rekstur ríkissjóðs og taprekstur
fyrirtækja.
Eftir að gat upp á rúman milljarð
er komið á ríkissjóð vegna skuld-
bindinga, sem ráðherrar ríkis-
stjómarinnar samþykktu í tengsl-
um við kjarasamninga, er sýnt að
erfitt verður að skila hailalausum
ríkisrekstri í ár. Þegar jafnframt
er haft í huga að spariskírteini rík-
issjóðs seljast mun minna en sem
nemur þeirri fjárhæð sem skírteini
hafa verið iniileyst fyrir er ekki
ólíklegt að hallarekstur ríkissjóðs
muni eins og undanfarin ár enn
auka á skuldasöfnunina.
Nýjar lántökur gætu orðið
um 21,9 milljarðar
Ef forsendur lánsfjárlaga halda
mun hvert mannsbam á íslandi
skulda erlendis um 560 þúsund
krónur í lok þessa árs. Þaö er um
52 þúsund krónum meira en um
síðustu áramót.
Samkvæmt lánsfjárlögum er gert
ráð fyrir að ný erlend lán á þessu
ári umfram afborganir á eldri lán-
um verði um 12,4 milljarðar. Þær
gengisforsendur, sem hggja að baki
lánsfjárlögum, em þegar brostnar.
Ef miðað er við spá Þjóðhagsstofn-
unar má reikna með að nýjar lán-
tökur umfram afborganir verði um
12,9 milljarðar.
Það er meiri aukning á erlendum
lánum en áður að undanskildum
tveimur árum, 1982 og 1985.
Lánsfjárlög eru hins vegar með
óábyggilegustu áætlunum sem um
getur. Lántökur á árinu 1988 fóru
þannig um 97 prósent fram úr láns-
fjárlögum. Á þessum áratug hafa
lántökur farið að meðaltah um 45
prósent fram úr lögum.
Ef reiknað er nieð aö lántökur á
þessu ári fari jafnmikið fram úr
lánsfjárlögum og nemur meðaltali
síðustu tíu ára geta nýjar lántökur
umfram afborganir numið aht að
21,7 mihjörðum. Það jafngildir því
að erlendar skuldir hvers manns-
bams aukist um 87 þúsund krónur
á þessu ári. Það yrði met langt
umfram gildandi lántökumet.
Skuldugasta þjóð í heimi
Eins og sjá má á súluriti hér á
síöunni skulduðu íslendingar um
6.700 dollara í árslok 1986. Þegnar
annarra þjóða skulduðu þá mun
minna. íraelsmenn komu næstir
og skuldaði hver þeirra sem nemur
um 4.500 dohurum. Þar á eftir
koma þjóðir sem við íslendingar
viljum síður bera okkur saman við
í efnahagsmálum.
Þetta súlurit er sótt í upplýsingar
sem Þorvaldur Gylfason, prófessor
í hagfræði, skrifaði í vikuritið Vís-
bendingu fyrir skömmu.
í grein sinni segir Þorvaldur að
þessi samanburður gefi ef til vill
ekki rétta mynd af því hversu
skuldugir íslendingar séu í saman-
burði við aðrar þjóðir. íslendingar
Fréttaljós
Gunnar Smári Egilsson
komast þannig ekki á hsta yfir þær
þjóðir sem þurfa að nota mest af
útflutningstekjum sínum tíl
greiðslu á afborgunum og vöxtum
á erlendum skuldum.
Eitt ár og fjóra mánuði
að vinna fyrir skuldunum
íslendingar eru hins vegar númer
átta á hsta yfir þær iðnaðarþjóðir
sem skulduðu mest í hlutfalli við
útflutningstekjur í árslok 1987. Þá
námu skuldir íslendinga um 98
prósentum af útflutningstekjun-
um. Fyrir ofan íslendinga voru
Bandaríkjamenn, Kanadamenn,
Nýsjálendingar, Ástralir, ísraels-
menn, Danir og írar.
Miðað viö forsendur lánsfjárlaga
og gengisforsendur þjóðhagsspár
stefnir hins vegar í aö í árslok verði
erlendar skuldir íslendinga meiri
en útflutningstekjumar eða 133
prósent af þeim. Það tekur okkur
því um eitt ár og fjóra mánuði að
vinna fyrir skuldunum.
Ef aöstæður þeirra iðnríkja, sem
voru með okkur á hstanum, hafa
ekki snúist á verri veg síðan í árs-
lok 1987 myndi þetta hlutfall skjóta
okkur í fimmta sætið á milli Ástr-
ala og ísraelsmanna.
Skuldir íslendinga hafa einnig
vaxið í dohurum talið síðan 1986.
Hvert mannsbarn skuldar ekki
lengur 6.500 dohara heldur mun
skuldin verða á þessu ári um 9.900
doharar.
„Braut eilífrar
skuldasöfnunar“
í umfjöllun um erlendar skuldir
og greiðslubyrði í nýjasta hefti af
Hagtölum mánaðarins, sem hag-
fræðideild Seðlabankans gefur út,
segir meðal annars:
„Það ætti að vera alvarlegt um-
hugsunarefni að bæði skulda- og
greiðslubyröi fer nú hækkandi á
ný og fyrr eða síðar munu vaxandi
erlendar skuldir leiða til lakari
kjara á erlendum lánum. Rík
ástæða er til að snúa þeirri þróun
við með viðeigandi efnahagsstefnu.
Vahð stendur um þaö hversu stór-
um hluta af útflutningstekjum sín-
um þjóðin vill veija á hveijum tíma
til að greiða afborganir og vexti af
erlendum lánum. Eftir því sem sá
hluti er stærri verður minna af
útflutningstekjum þjóðarinnar til
ráðstöfunar fyrir hana sjálfa. En
með því að örva hagvöxt og útflutn-
ing, halda aftur af vexti þjóðarút-
gjalda og efla innlendan lánamark-
að er unnt aö snúa af braut eilífrar
skuldasöfnunar og byrja að greiða
niður erlendar skulchr."
119 milljarðar á tíu árum
Þessi „eilífa skuldasöfnun“, sem
hagfræðideild Seðlabankans hefur
áhyggjur af, sést glögglega þegar
erlendar lántökur undanfarinna
tíu ára eru skoðaðar. Á þessu tíma-
bih hafa lántökumar numið um 119
mihjöröum umfram afborganir.
Heildarskuld þjóðarinnar hefur því
vaxið um 11,9 milljarða á hverju
ári.
Afleiðingamar em þær að á
þessu ári munu um 18,6 prósent af
útflutningstekjum íslendinga fara
í að greiða vexti og afborganir af
erlendum lánum. Þar af fara rúm
10 prósent.í vextinareina.
Miðað við aö forsendur lánsfjár-
laga standist stefnir í að erlendar
skuldir þjóðarinnar verði rúmlega
140 milljarðar í árslok. Það em um
47,6 prósent af landsframleiðslu. í
fyrra var þettá hlutfah 41,3 pró-
sent. Það mun því stökkva upp um
rúm 6 prósent á þessu ári.
Hlutfall erlendra lána af lands-
framleiðslu var hærra á árunum
1983 til 1985 eftir að landsfram-
leiðsla hafði dregist stórlega saman
í kjölfar minnkandi afla. Hæst
komast það í 51,1 prósent árið 1985.
Ef lánsfjárlög fara jafnmikið úr
böndunum og þau hafa gert allan
þennan áratug getur þetta hlutfah
nálgast metið frá 1985.
Hallarekstur ríkissjóðs
og taprekstur fyrirtækja
En hvað gerir þjóöin við alla
þessa fjármuni sem hún tekur að
láni erlendis frá?
Ríkissjóður hefur þegar tekið þá
fjármuni að láni sem honum er
heimilt samkvæmt lánsfjárlögum.
í byrjun þessa árs tók hann 100
milljón dohara að láni. Það jafn-
gilti þá um 5,4 mihjörðum en heim-
ilt var að taka rúmlega 5,1 milljarð
í lánsfjárlögum. Þessir fjármunir
runnu til þess að gera upp skuldir
ríkissjóðs við Seðlabankann. Þær
skuldir voru tilkomnar vegna gíf-
urlegs haha á ríkissjóði á síðasta
ári.
Af öðrum lántökum má nefna að
Atvinnutryggingarsjóði er heimUt
að taka 1 mUljarð að láni erlendis.
Sá mUljarður fer í að skuldbreyta
lánum fyrirtækja sem eru tilkomin
vegna tapreksturs á undanfomum
árum. Þá hefur Verðjöfmmarsjóð-
ur tekið 800 mUljón króna lán tU
þess að bæta upp verð á frystum
fiskafurðum á Bandaríkjamarkaði.
Fiskveiðasjóði er síðan heimUt aö
taka 800 miUjón króna erlent lán
vegna greiðsluhaUa hjá sjóðnum.
Fjárfestingar minnka
en lántökurnar aukast
Eins og sjá má af þessu sýnis-
horni af erlendum lántökum eru
lánin ekki aUtaf tekin til þess að
fjárfesta í atvinnutækjum er munu
skUa sér í áuknum hagvexti J
næstu árum. Stór hluti af skulda-
söfnuninni fer í að greiða um-
frameyðslu ríkissjóðs og taprekst-
ur fyrirtækja. Miöað við nýja þjóð-
hagsspá bendir fátt til þess að þetta
breytist. Gat hefur myndast á ríkis-
sjóði og fyrirtækin verða áfram
rekin með tapi.
í þessú samhengi er forvitnilegt
að skoða þróun í fjárfestingum. Á
síðasta áratug voru fjárfestingar á
bUinu 25 til 30 prósent af lands-
franfleiðslu. Það var hærra en hjá
flestum aðUdarríkjum Efnahags-
og framþróunarstofnunar Evrópu
(OECD) þar sem fjárfesting er um
fjórðungur af landsframleiðslu. í
byijun þessa áratugar var þetta
hlutfall rúm 25 prósent en lækkaði
síðan jafnt og þétt þar tíl það var
komið í 18,5 prósent árið 1986. Síð-
an hefur fjárfesting verið á bUinu
18 tíl 19 prósent af landsframleiðslu
eða mun minni en í þeim löndum
sem við viljum bera okkur saman
viö.
Á sama tíma og dregiö hefur úr
fjárfestingum hefur ekkert lát ver-
iö á innstreymi erlends lánsfjár-
magns. Það hefur heldur auldst
eftir því sem hðið hefur á áratug-
inn.
Atvinnuiífið staðnað
Þegar Þórður Friðjónsson, for-
stjóri Þjóöhagsstofnunar, kynnti
nýja spá um þróun efnahagsmála
fram til 1993 benti hann á lækkandi
hlutfall fjárfestingar af landsfram-
leiðslu og taldi það vera orðið
hættulega lágt. Það kom síðan í ljós
í spánni að vegna lítillar nýsköpun-
ar í atvinnulífinu geta íslendingar
búist við að lífskjör hér muni drag-
ast aftur úr þvi sem gerist í ná-
grannalöndunum. í forsendum
Þjóðhagsstofnunar er fiskeldi eina
útflutningsgreinin þar sem búist
er við útflutningur aukist á næstu
árum.
í spá Þjóðhagsstofnunar kom
fram að ef forsendur stofnunarinn-
ar um uppgang í fiskeldi reynast
byggðar á of mikilh bjartsýni er
sýnt að hin „eilífa skuldasöfnun"
mun halda áfram langt fram á
næsta áratug.