Dagblaðið Vísir - DV - 26.05.1989, Qupperneq 14

14
FÖSTUDAGUR 26. MAÍ 1989.
■■ Frjálst.óháÖ dagblaö
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJANSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PALL STEFANSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK, SÍMI (1J27022 - FAX: (1 )27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ARVAKUR HF. - Askriftarverð á mánuði 900 kr.
Verð I lausasölu virka daga 85 kr. - Helgarblað 100 kr.
Bylting í Kína
Miklir og merkir atburðir eru að gerast í Kína þessa
dagana. Hundruð þúsunda námsmanna og óbreyttra
borgara hafa haldið til í miðborg Peking dag eftir dag
og staðið fyrir andófi gegn stjórnvöldum. Milljónir Kín-
verja hafa þyrpst út á götur og torg í flestum stórborgum
landsins og lýst yfir stuðningi með kröfum námsmanna
um breytta stjórnarhætti. Kommúnistaflokkurinn hefur
sakað námsmenn um andkommúnisma og fyrirskipað
hemum að bæla niður uppþotin. Herlög hafa verið sett
í landinu. En herinn hefur hikað við að framfylgja fyrir-
skipunum stjómvalda og mikil átök eiga sér stað meðal
æðstu valdamanna. Enn er allt í óvissu um atburðarás-
ina en allar fféttir bera það með sér að mikil spenna
ríki um framvindu mála.
Þessi tíðindi em með miklum ólíkindum, ekki síst
með tilhti til þess að tilefnið í upphafi virtist saklaust.
Námsmenn fóm fram á viðurkenningu á samtökum sín-
um. Þeir afhentu bænaskjöl og efndu til friðsamlegrar
fiöldagöngu þar sem hvorki var blakað við flokknum
né stjóminni. En mótmæh námsmanna smituðu út frá
sér og mögnuðust af sjálfu sér. Fleiri og fleiri þustu út
á göturnar og smám saman urðu kröfur stúdentanna
að kröfum fjöldans, þar sem spjótum var beint að spilltu
stjórnarfari og takmörkuðum mannréttindum.
Inntak þessara mótmæla virðist vera fólgið í frelsis-
þrá Kínverja, frelsi undan oki flokksins, frelsi th borg-
aralegra mannréttinda. Bæld kúgun fær skyndilega út-
rás í allsherjaruppreisn þeirra mhljóna manna sem
hafa í fjömtíu ár mátt búa við alræði flokksins og marx-
ismans. Málsmetandi Kínverji orðaði það svo að at-
burðimir í Kína jöfnuðust á við frönsku stjórnarbylting-
una fyrir tvö hundruð árum. Hvorki meira né minna.
Þetta eru stór orð, en slík eru áhrifin, svo sterk er
undiraldan, að ekki verður dregið í efa að fjölmennasta
þjóð veraldar er um þessar mundir að vakna th hfsins,
rísa gegn skapara sínum og drottnara og lýsa stríði á
hendur þeim kenningum sem hafa ráðið í ferðinni hjá
helmingi mannkyns. Kommúnisminn riðar th falls.
Vel má vera að stjómarherrunum takist með aðstoð
hersins að bæla byltinguna niður. Vel má vera að þeir
haldi völdum með byssukjöftum. En eftir stendur sá
óræki vitnisburður að Kínveijar em búnir að fá nóg
af alræði öreiganna.
Kínverski kommúnistaflokkurinn tók völdin í Kína
eftir gönguna miklu fyrir fjömtíu árum. Mao Tse varð
andlegur og veraldlegur leiðtogi Kínveija og orð hans
vom lög. Kínveijar vom hehaþvegnir í strangtrúnaði
kommúnismans og voru jafnvel taldir meiri fyrirmynd
hins sanna kommúnisma heldur en Rússarnir. Hvergi
hafa stjórnmálakenningar Marx og Lenins verið út-
færðar af jafnhehagri sannfærmgu og af jafnmiklum
Úölda manna. Jafnvel í klæðaburði hafa Kínveijar látið
jafnræði og einfaldleika tala. Á yfirborðinu hafa Kín-
veijar komist næst paradísinni.
Atburðimir á Torgi hins himneska friðar segja hins
vegar aðra sögu. Andófið er uppreisn gegn spilhng-
unni, fátæktinni og Qötmnum sem Kínveijar hafa búið
við. Andlegri kúgun í fjóra áratugi hefur ekki tekist að
bæla niður frelsisþrána eða lifsþorstann hjá mhljarða
múgi. Þessi bylting er ekki framkvæmd í krafti vopna
og mannfóma. Styrkur hennar er þvert á móti fólginn
í friðsamlegum aðgerðum, höldanum og lýðræðislegum
leikreglum. Slíkt afl getur enginn hamið th lengdar.
Kínveijar hafa snúið við blaðinu.
Ehert B. Schram
Gula hætlan og
Gorbatsjov
Sú var tíöin að litið var á Kína
sem eins konar mótvægi við Sovét-
ríkin í valdatafli risaveldanna og
ástæðan fyrir því að Nixon Banda-
ríkjaforseti lagði áherslu á það í
utanríkisstefnu sinni um 1970 að
nálgast Kína og koma á eðlilegri
sambúð ríkjanna var ekki síst að
reka fleyg á milli risanna tveggja í
konunúnistaheiminum.
Ástæðan fyrir því mikla lofi, sem
hann fékk fyrir framgöngu sína i
utanríkismálum, var ekki síst sú
að hann hefði aukið friðarhorfur í
heiminum með því að laöa Kín-
verja að Vesturlöndum og koma í
veg fyrir að Kínverjar og Sovét-
menn steyptust saman í einhvers
konar tröllaukna valdablökk sem
yxi vesturveldunum yfir höfuð.
Sú stefna, sem Henry Kissinger
og Nixon ráku gagnvart Sovétríkj-
unum, hin svokallaðaða détente,
eða slökunarstefna, byggðist ein-
mitt að verulegu leyti á þessu, Kína
átti að vera mótvægi og óbeinn
bandamaður Bandaríkjanna í sam-
skiptum Bandaríkjanna við Sovét-
ríkin og sá árangur, sem náðist í
takmörkun kjamavopna í tíð Nix-
ons, einkum SALT-samkomulagið,
var ekki síst þakkað því að áhugi
Sovétmanna á vinsamlegum sam-
skiptum við Vesturlönd hefði auk-
ist vegna vaxandi ótta þeirra við
Kínveija á austurlandamærum
sínum.
Fyrir þann tíma, og einkum áður
en vinsht urðu með Sovétmönnum
og Kínveijum upp úr 1960, var litið
á Sovétríkin og Kína sem eina
heild, valdablökk heimskommún-
ismans sem stóð fyrir öllu illu í
veröldinni og ógnaði tilveru Vest-
urlandabúa. Upp úr þessum jarð-
vegi spratt Víetnamstríðið. Eftir aö
í odda skarst milli Sovétmanna og
Kínveija við Ussurifljótið á landa-
mærunum 1969 lá um stund við
stríði milli þeirra og menn á Vest-
urlöndum kættust. Þá áttuðu menn
sig á hinum djúpstæða ágreiningi
ríkjanna sem nýta mætti Banda-
ríkjunum í hag og það tækifæri
greip Nixon. Það kom síðan í hlut
George Bush, núverandi Banda-
ríkjaforseta, að veröa fyrsti sendi-
maður Nixons og Bandaríkja-
stjómar hjá stjóminni í Peking allt
frá því kommúnistar náðu völdum
í Kína 1949.
Fjandskapur
Sambúð Kínvetja og Sovétmanna
hefur verið ipjög stirð síöustu 20
ár og viðræður þeirra á milh um
ágreiningsmálin hafa hvað eftir
annað farið út um þúfur. Ágrein-
ingsmáhn em mörg, einkum landa-
merkjamál. Sovétmenn, eða öhu
heldur Rússakeisarar, innhmuðu
stór svæði í Mið-Asíu sem Kínvejar
hafa ævinlega tahð sitt land og við-
urkenna ekki yfirráðarétt Sovét-
manna yfir. Sovétmenn em ákaf-
lega tortryggnir út í Kínveija og
ótti og andúð á þeim er stór þáttur
í heimsmynd þeirra.
Samkvæmt könnun, sem gerð
var fyrir nokkmm ámm í Sovét-
ríkjunum, em menn þar mun
hræddari viö Kína en NATO.
Vegna þessa ótta hafa Sovétmenn
Uka ógrynni Uðs á landamærunum
við Kína og það er að sjálfsögðu
NATO í hag að Uðssafnaður Sovét-
manna sé sem mestur þar, sem
lengst frá Vestur-Evrópu.
Það hefur veriö vestrænum ríkj-
um í hag að ala á tortryggni milU
Sovétmanna og Kínverja. Þess
vegna glöddust Vesturlandamenn
1979 þegar Kínveijar gerðu innrás
í Norður-Víetnam og börðust þar
við skjólstæðinga Sovétmanna.
í seinni tíð hefur ríkjunum lent
saman í Kampútseu þar sem rauðu
khmeramir, sem Kínveijar ásamt
Bandaríkjastjóm styðja, beijast við
hemámsUð Víetnama sem Sovét-
KjaUaiinn
Gunnar Eyþórsson
fréttamaður
menn styðja. Það var því um margt
að ræða þegar Gorbatsjov Sovét-
leiðtogi fór í heimsókn til Peking
að ræða friðsamleg samskipti nú á
dögunum.
Gorbatsjov í Peking
Það merkilegasta við þessar vin-
samlegu viðræður í Peking er
hversu heimsbyggðin lætur sér fátt
um fmnast. Ef til viU hefur þýöing
þeirra horfið í skuggann af þeim
stóratburðum sem nú eiga sér stað
í valdabaráttu í Peking. Ekki aUs
fyrir löngu hefðu fréttir um sættir
og vinsamleg samskipti Sovétríkj-
anna og Kína fyUt ráðamenn í
Bandaríkjunum og Vestur-Evrópu
kvíða og öryggisleysi. Vestræn ríki
töldu sig þurfa á Kína að halda til
að hafa hemil á útþenslustefnu
Sovétríkjanna, eins og utanríkis-
stefna þeirra var þá túlkuð. Sættir
og samvinna Sovétríkjanna og
Kína væri þvi ógnun við heims-
friðinn. Þannig líta þeir enn á mál-
in sem sjá heimskommúnismann
sem eitt aUsherjarsamsæri gegn
lýðfijálsum ríkjum og því miður
eru slík sjónarmið talsvet sterk
meðal sumra þingmann og ráða-
manna í Washington. - En hinir
eru fleiri sem Uta á málin af raun-
sæi.
Það er vandséð hvaða hag Sovét-
menn og Kínveijar ættu að sjá sér
i því að ráðast sameiginlega gegn
vestrænum hagsmunum eða efna
til ófriðar í Asíu. Það er þvert á
móti augljóst að hagsmunir ríkj-
anna beggja Uggja í sem mestum
og bestum samskiptum við vestræn
ríki, þaðan þurfa þau bæði nauð-
synlega að afla sér tækni og verk-
kunnáttu.
í báðum ríkjunum er ólga innan-
lands og svo virðist af fréttum frá
Peking að þær breytingar, sem
Gorbatsjov hefur beitt sér fyrir
innanlands, eigi sér einarða tals-
menn í Kína. Ef valdaskipti verða
nú effir það uppgjör forystumanna,
sem nú virðist fara fram á torgi
hins himneska friðar í Peking, er
þess að vænta að einhvers konar
perestrjoka hefjist í Kína.
Sættir
Við þessar aðstæður er augljóst-
lega ekki rétti tíminn fyrir þessi
ríki að leggja út í einhveija ævin-
týramennsku utanlands við að út-
breiða þann kommúnisma sem
ekki er einu sinni nothæfur
óbreyttur til heimabrúks. Nú hafa
þau komið sér saman um að leysa
friðsamlega ágreiningsmál sín og
draga úr spennunni sína á milU.
Þetta virðist vera enn einn sigur-
inn fyrir Gorbatsjov, þaö er greini-
lega hann en ekki George Bush sem
mest áhrif hefur á þróun heims-
málanna um þessar mundir. Sættir
við Kína gefa Gorbatsjov líka svigr-
úm til enn frekari afvopnunar og
þar með frjálsari hendur innan-
lands til að takast á við efnahags-
vanda Sovétríkjanna.
Allt virðist þetta stefna í rétta átt
en það sem er einna athygUsverð-
ast eru viðbrögð umheimsins. Þetta
er nú áUtið sjálfsagður hlutur. Þær
hugmyndir, sem menn gerðu sér
áður um að sættir Sovétríkjanna
og Kína mundu sameina þessa risa
í fjandskap við vestræn ríki og stór-
auka ófriðarhættuna, virðast nú
endanlega dottnar upp fyrir.
Engar duldar merkingar eru
lagðar í þessar sættir, bætt sambúð
Sovétríkjanna og Kína er einfald-
lega enn einn áfangi í friðarvið-
leitni í heiminum, svo íjarstæðu-
kennt sem það hefði verið taUð
ekki alls fyrir löngu.
Gunnar Eyþórsson
„Ekki alls fyrir löngu hefðu fréttir um
sættir og vinsamleg samskipti Sovét-
ríkjanna og Kína fyllt ráðamenn í
Bandaríkjunum og Vestur-Evrópu
kvíða og öryggisleysi.“