Dagblaðið Vísir - DV - 26.05.1989, Síða 25

FÖSTUDAGUR 26. MAÍ 1989.
33
Mænuskaðar á íslandi:
Þrýstingssár
Svo sem sagt hefur verið frá í
fyrri grein um mænuskaða á ís-
landi eru þrýstíngssár (legusár)
stundum fylgifiskar lömunar en
geta einnig fylgt hreyfihömlun af
öðrum orsökum.
Orsök
Vefir líkamans, þar á meðai húð-
in, þurfa súefni sér til lífsviðurvær-
is og súefnið berst með blóðinu.
Hindrist' blóðrennsh til vefja er
drep yfirvofandi og síðan opið sár
sé um húðdrep að ræöa. Heilbrigð-
ur maður með óskert húðskyn og
hreyfigetu er nánast sífellt á hreyf-
ingu þótt hann í orði kveðnu sé
kyrr í stól eða hggi í fleti sínu.
Þessi hreyfing, sem oftast er
ósjálfráð og ómeðvituð, verður til
vegna ómeðvitaðra óþæginda sem
skapast vegna súrefnisskorts í
þeim veíjum sem líkaminn hvíhr
þyngst á í það og það skiptið. Með
hreyfingunni og meðfylgjandi til-
færslu á þrýstipunktum kemur
hún í veg fyrir drep í húðinni.
Þrýstingssár getur og hæglega
myndast af núningi, t.d. undir
spelku eða af hjólatól.
Mænuskaddaður sjúkhngur með
skert skyn og hreyfigetu verður á
hinn bóginn ekki var við óþægind-
in sem fylgja súrefnisskorti í húð-
inni og getur þar að auki ekki
hreyft sig vegna lömunar. Honum
er því verulega hætt við þrýstings-
sári. Mest er hættan þar sem
grunnt er á beini. Holdgrönnum
hættir því fremur við shku svo og
vannærðum og óreglusömum.
Fyrirbyggjandi aðgerðir
Hvort sem sjúkhngur situr eða
hggur verður þunginn að dreifast
sem jafnast á hvhdarflötinn. Með
það markmið í huga hafa verið
hannaðar dýnur, sessur og koddar
af miklu hugviti. Þegar best lætur
eru dýnur þessar á iði þannig að
meginþrýsingurinn verður ekki á
sama húðsvæði nema stund og
stund í einu.
Annað veigamikið atriði í húð-
vernd þessara sjúkhnga er að halda
húðinni þurri og hreinni svo hún
soðni ekki en þá er hún enn við-
kvæmari en ella.
Erfitt er að setja fastar reglur um
hreýfingarþörf enda einstaklings-
bundið. Eftirfarandi reglur eru þó
stundum hafðar th viðmiðunar:
Liggjandi, hreyfihamlaður sjúkl-
ingur þarf helst að snúa sér á 2-3
KjaUaiinn
Leifur Jónsson
læknir
(roði - þroti - hiti) eða sjúkhngur
allur sýktur, þ.e. með hita og önnur
sýkingareinkenni. Svo er þó sjaldn-
ast og þarf með verklegum hætti
(hníf, skærum o.s.frv.) að hjálpa
líkamanum að losna við drepið.
Með þessu er átt við að skilja lif-
andi vefi frá hinum dauðu. Þetta
þarf yfirleitt að gera í áfongum og
stunda þess á milli umbúðaskipti
með rökum kompressum (saltvatn,
bórsýra, edikssýra) og þurrka vel
upp úr sárinu við skiptingarnar,
allt út í ystu kima. Þegar tekist
hefur með þessum hætti að snúa
vöm í sókn, og eftir eru í sárinu
eingöngu lifandi vefir má taka af-
stöðu til þess hvort taka eigi stefnu
á að láta sárið sjálft gróa eða grípa
til skurðaðgerðar.
Sjálfgræðsla sárs er tímafrek og
„Aríðandi er að veita sjúklingi sem
fyrst upplýsingar um eðli þrýstings-
sára svo hann megi sjálfur taka þátt 1
og helst hafa frumkvæöi að fyrirbyggj-
andi aðgerðum.“
stunda fresti, annars er hætta á
þrýstingssári. Sitjandi sjúklingur
þarf helst að vega sig upp með
handafh nokkrar sekúndur á hálf-
tíma fresti og þar að auki að halla
sér út af í 10 mín. á tveggja stunda
fresti til að létta á setfletinum. Ef
hann er ekki fær um að gera þetta
hjálparlaust þarf hann að fá aðstoð.
Áðumefndar dýnur og sessur
minnka þó tíðni þessara aðgerða.
Meðferð
Roði eða blámi á húð, einkum
yfir grunnt hggjandi beini, getur
bent til byrjandi þrýstingssárs.
Þarf þá með einhverjum hætti (t.d.
með svamphring) að létta með öhu
þunga af þessu svæði og sjá hvort
því tekst að jafna sig. Séu aðgerðir
hafnar of seint dettur gat á húðina
og kemur þá óft í ljós að miklu víð-
áttumeira drep er í undirhúðarfit-
unni en húðsárið sjálft segir til um.
Stór holrúm eru því út undir húð-
ina til allra átta, full af dauðum og
fljótlega sýktum fituvef.
Með öllu er tilgangslaust að ætla
sér að lækna þetta ástand með
sýklalyfjum og óþarfi nema sýking
sé í lifandi vefjum í kringum sárið
kostar vinnu en er á stundum ör-
uggari og réttlætanleg m.t.t. annars
ástands sjúklings. Tilgangur
skurðaðgerðar er ekki einasta að
loka sárinu heldur einnig að koma,
eftir bestu getu, í veg fyrir að sár
myndist á sama stað að nýju. Svo
sem áður var sagt er hætta á sári
mest á þeim hvíldarflötum þar sem
grynnst er á beini. Hefst aðgerð þá
oft á því að meitlað er af beini en
síðan er eftir þörfum flutt húð með
undirliggjandi húðfitu og jafnvel
vöðva til að bólstra yfír beinið og
bæta blóðrásina. Húðflutningur
einn sér dugir sjaldnast th þvíhkra
viðgerða.
Lokaorð
Áríðandi er að veita sjúklingi sem
fyrst upplýsingar um eðli þrýst-
ingssára svo hann megi sjálfur taka
þátt í og helst hafa frumkvæði að
fyrirbyggjandi aðgerðum. Gott
næringarástand, reglulegt líferni
og skhningur á hættunni er nauð-
synlegur, bæði th að hindra mynd-
un þrýstingssárs svo og th að
græða það.
Leifur Jónsson

DV Kvikmyndir
• Flagð fögru i undir ikinni
Hasttuleg sambönd (Oangerous Ual-
sons)
Aðalhlutverk: Glenn Close,
John Malkovich
Lelkstjóri: Stephen Frears
Handrít: Christopher Hampton
Sýnd i Bíóborginni.
Frakkland á seinni hluta 18. ald-
ar. Fyrirfólkiö gengur um með hár-
kollur og hvítpúðrað í framan.
Húsnæöiö er stórir kastalar með
gullbryddaða veggi og kristals-
jjósakrónur. Marquise de Merteuh
(Glenn Close) býr í einum slíkum.
Hún er fógur en fláráð. Kvennabós-
inn Vicomte de Valmont (John
Malkovich) sækist eftir því að
sænga með henni en hún er ekki á
þeim buxunum nema hann geri
henni greiða fyrst. Hann á að fleka
hina óspjölluðu Ceche de Volanges
(Uma Thurman) og hina trúuðu og
flekklausu Madame de Tourvel
(Michelle Pfeiffer). Ástæöan er
annars vegar hefnd og hins vegar
heiður Valmont sem kvennabósa.
Öllum brögðum er beitt til að ná
sínu fram og svik og prettir eiga
sér stað á báða bóga. En eins og svo
oft áður þá kemur krókur á móti
bragði og hvorugur hefur sígur.
Það er ekki oft sem vel tekst til
að koma leikriti yfir á hvíta tjaldið,
en i „Hættulegum samböndum"
tekst það meistaralega vel. Ástæð-
urnar eru margar. Myndin er tekin
upp í raunverulegum köstulum og
herragörðum í Frakklandi þannig
að sannfærandi andrúmsloft
myndast Búningar eru ftekklausir
svo og leikur. Þar fer John
Malkovich fremstur í flokki, í lík-
lega sínu besta hlutverki til þessa.
Hann er frábær í hlutverki kvenna-
bósans Valmont, með allar sínar
augngotur og látbragð, smjaðrandi,
ákveðinn og hehlandi. Glenn Close
stendur honum ekki langt að baki.
Annars er erfitt að gera upp á milli
leikaranna því þeir standa sig ahir
mjög vel undir öruggri leikstjórn
Stephen Frears. Fahegar umbúðir
duga skammt ef innihaldið er ekki
gott, en hér er á ferðinni mjög gott
handrit, sem er byggt á bók Chod-
erlos de Laclos „Lés Liaisons Dang-
ereuses". Það er spennandi og held-
ur áhorfandanum vel viö efmð.
MæM eindregiö með henni fyrir þá
sem vhja sjá skemmthega og vand-
aða mynd.
Stjömugjöf: * * * Zi
Hjalti Þór Kristjánsson
seut'
SAMTÖK ENDURHÆFÐRA MÆNUSKADDAÐRA
Með ínnííega þakklætí
fyrir ómetanlegan stuðníng
ogvelvíldíokkargarð
Saðarland
Reprósf.
Borgarbakarísf.
Kornhlaðan hf.
Faxafell hf.
Örn og Örlygur
Brimborg hf.
Ágæti
Heimilisprýði
Eyðublaðatækni hf.
Bræðurnirörmsson hf.
IKEA
Securitas sf.
ístak hf.
Hampiðjan hf.
Prentiðn
Fjöltæknisf.
Hleragerðin hf.
Tölvuspil hf.
Delta
Lækjarkot
Stikansf.
Steinsson hf.
Rydens-kaffi hf.
Radíóbúðin hf.
Hagkaup
Freyja
Marko-merki
Sparisjóður Kópavogs
Víðir Finnbogason hf.
Vestfirska harðfisksalan
Kjallarinn
Sporiðsf.
Fiskbúð Hafliða
S.Ó.-búðin
Storkurinn
Veröld
Hitastýring hf.
Verslunarmannafélag
Hafnarfjarðar
Trésmiðafélag Reykjavíkur
Þýsk-lslenska hf.
íslenskir aðalverktakar sf.
Kaupvangurhf.
Bitabær
Reykjanes
Vélsmiðja Þorsteins
Hitaveita Suðurnesja
Drifás
Fiskeldi hf.
Aastarland
Nesprent
Sýslumaður Austur-
Skaftafellssýslu
Egilsstaðarapótek
Hraðfrystihús Eskifjarðar
Fellsf.
Ylur
M.Snædal, heildverslun
Friðþjófurhf.
Rafgeisli
Bæjarskrifstofurnar Neskaupstað
Kaupfélag A-Skaftfellinga
Landsbanki Islands, Fáskrúðsfirði
Hafnarapótek
Bæjarfógeta- og sýsluskrifstofa
Seyðisfirði
Verslunarmannaf. Hornafjarðar
Síldarvinnslan hf.
Verkalýðsfélagið Jökull
Landsbanki íslands, Höfn
Tangi hf.
Sparisjóður Norðfjarðar
Reyðarfjörður
Neshreppur
Hafnarhreppur
Hraðfrystihús Fáskrúðsfjarðar
Lífeyrissjóður Austurlands
Samfrost
Bretti hf.
Sparisjóður Vestmannaeyja
Skipalyftan hf.
Hótel Gestgjafinn
Vestmannaeyjakaupstaður
Mjólkurbú Flóamanna
Selfosskaupstaður
Bókhalds- og fasteignaþj. S.Hj.
Hótel Selfoss
AB Skálinnsf.
Norðarland
Sparisjóður Þórhafnar og nágr.
Hraðfrystihúsið Drangsnesi
Haraldurhf., Dalvík
Vör hf.
Sandblástur og málmhúðun sf.
Tréverhf.
ísbúðin Akureyri
Parið sf.
Baugsbrotsf.
Járntækni hf.
Þórshafnarhreppur
Samherji hf.
Amaro
Iðja
K. Jónsson & Co hf.
Kaupfélag Eyfirðinga
Sparisjóður Glæsibæjarhrepps
Slippstöðin hf.
Akureyri
Flugfélag Norðurlands
Hraðfrystistöð Þórshafnar hf.
Matursf.
Upsaströnd hf.
Sölufélag A-Húnvetninga
Sparisjóður Hríseyjarhrepps
Hólmavíkurhreppur
Rækjuvinnslan Særún hf.
Valberg hf.
Bæjarfógeta- og sýsluskrifstofa
Húsavíkur
Húsavíkurkaupstaður
Útgerðarfélag Akureyringa hf.
VestarJand og Vestfirðir
Efnalaugin Lísa
Bifreiðastöð Þórðar Þ. Þórðar
Verslunarmannafélag Akraness
Skaganesti
Bátastöðin Knörr
Sementsverksmiðja ríkisins
Endurskoðunarstofansf.
Akraneskaupstaður
Hótel Borgarnes
Glerslípun Akraness hf.
Borgarprent hf.
Eðalsteinninn
Hraðfrystihús Patreksfjarðar
Tálknafjarðarhreppur
Patrekshreppur
Islax
ísafjörður
Gullauga
Óðinn bakari
Einar Guðfinnsson hf.
Kaupfélag ísfirðinga
Lífeyrissjóður Vestfirðinga
Flugfélagið Ernir
Kjötpokaverksmiðjan hf.
Verkalýðsfélagið Baldur
Skrifstofa Bolungarvíkur
ishúsfélag Isfirðinga hf.
Hrönn hf.
ishúsfélag Bolungarvíkurhf.
Apótekið isafirði
Hraðfrystihúsið hf., Hnífsdal