Dagblaðið Vísir - DV - 27.09.1989, Qupperneq 9

MIÐVIKUDAGUR 27. SEPTEMBER 1989.
Útlömd
Sovétmenn leggja til að
efnavopnum verði útrýmt
Á fundi allsheijarþings Sameinuöu
þjóðanna í gær kvað sovéski utanrík-
isráðherrann stjórnvöld í Sovétríkj-
unum reiðiibúin til að útrýma öllum
birgðum efnavopna sem þau hafa
yfir að ráða væri Bandaríkjastjórn
reiðubúin til að gera slíkt hið saman.
Yfirlýsing Eduard Sévardnadze
kom sólarhring eftir ávarp Bush
Bandaríkjaforseti á þinginu þar sem
hann sagði Bandaríkin reiðubúin til
að fækka strax efnavopnabirgðum
sínum um áttatíu prósent ef Sovét-
ríkin væru tilbúin til að fækka sínum
birgðum svo jafnræði ríkti á milli
stórveldanna á þessu sviði.
„Fyrsta skrefið"
I ræðu sinni kvaðst Sévardnadze
fagna tillögu Bush frá því deginum
áður. Hann sagði hana gefa til kynna
að stórveldin ættu þá ósk sameigin-
lega að losa mannkynið undan svo
ómannúðlegum vopnum. „Sovétrík-
in eru reiðubúin, í samvinnu við
Bandaríkin, til að ganga skrefi
lengra,“ sagði hann.
Utanríkisráðherrann sagði að Sov-
étmenn væru tilbúnir til tvíhhða
samkomulags stórveldanna um stór-
fellda fækkun eða algera útrýmingu
efnavopna beggja þjóða, áður en al-
þjóðasamningar um það lægju fyrir.
Sovétmenn myndu líta á það sem
fyrsta skrefið til algers banns við
slíkum vopnum, sagði hann.
Þá kvað Sévardnadze Möskvu-
stjómina tilbúna til að hætta fram-
leiðslu efnavopna, þar á meðal svo-
kallaðra „tvenndarvopna". Tvennd-
arvopn eru sett saman úr tveimur
annars skaðlausum efnum sem sam-
an mynda banvænt vopn. Bandarík-
in framleiða slík vopn.
Þá eru stjórnvöld í Sovétríkjunum
tilbúin að samþykkja ströng ákvæði
til eftirhts með því að framleiðslu
efnavopna verði hætt sem og að þeim
verði útrýmt. Að lokum sagði Sé-
vardnadze að Sovétríkin væru reiðu-
búin til að fordæma notkun efna-
vopna, sama hverjar kringumstæð-
umar væra.
Áttatíu prósent niðurskurður
Tihögur Bush frá því á mánudag
fela í sér að Bandaríkin og Sovétríkin
fækki efnavopnum sínum strax, án
þess að bíða eftir samkomulagi í
Genf.
Forsetinn bauðst til að fækka í
efnavopnabúri Bandaríkjanna um
áttatíu prósent ef Sovétríkin væra
reiðubúin til að fækka í sínum birgð-
um svo jafnræði næðist. Tihögur
Bush miða að því að samningar um
bann á efnavopn náist innan tíu ára.
Bush kvaðst í gær fagna tihögum
Sévardnadze og sagði að nú væri tak-
markið að koma hreyfingu á þessi
mál. Roland Dmnas, utanríkisráð-
herra Frakklands, fuhtrúi Evrópu-
bandalagsins, kvað EB fagna tihög-
um stórveldanna um fækkun og út-
rýmingu efnavopna. Hann sagði að
Evrópubúar vildu sjá samninga er
banna efhavopn undirritaða sem
fyrst.
Viðræðunum miðar hægt
Nú eiga sér staö í Genf viðræður
fuhtrúa fjörutíu þjóöa um bann við
efnavopnum. En þeim miðar hægt
og telja sumir sérfræðingar ólíklegt
að samkomulag náist.
Þróunarlöndin hafa löngum verið
treg tíl aö samþykkja útrýmingu
efnavopna. Þau segja að samhhða
fækkun þeirra skuh fara fram fækk-
un kjarnorkuvopna hemaöarlegra
sterkari þjóða.
Tuttugu ríki
Fyrr á þessu ári birti bandaríska
tímaritið Time nöfn sautján ríkja
sem þá var tahð að heföu yfir efna-
Foreldri heldur um bam sitt. Fórnarlömb efnavopnaárásar íraka á þorplð Halabja í mars í fyrra.
Eduard Sévardnadze, utanríkisráð-
herra Sovétrikjanna, sagði í gær að
Sovétrikln væru reiðubúln tll að út-
rýma öllum efnavopnabirgðum sín-
um ef Bandarikin gerðu slíkt hið
sama. Simamynd Reuter
vopnum að ráða. Á þeim lista voru
Bandaríkin, Sovétríkin, Frakkland,
Líbýa, íran, írak, Sýrland, Afganist-
an, Norður-Kórea, Víetnam, Burma,
Kína, Egyptaland, Eþíópía, ísrael,
Sómaha og Taiwan.
Nú telja sérfræðingar að rúmlega
tuttugu ríki ýmist eigi efnavopn eða
ráði yfir kunnáttunni th framleiöslu
þeirra. Fáar hafa þó opinberlega við-
urkennt aö eiga birgðir af efnavopn-
um en meðal þeirra eru þó Bandarík-
in og Sovétríidn.
Bush Bandaríkjaforseti kvaðst fagna
tillögum Sovétmanna um algera út-
rýmingu efnavopna.
Simamynd Reuter
Stærstu efnavopnabúr heims
Tahð er aö í efnavopnabúri Banda-
rhganna séu þijátíu þúsund tonn.
Sovétmenn segjast hafa yfir að ráöa
fimmtíu þúsund tonnum.þó að vest-
rænir sérfræðingar segi að í vopna-
búri þeirra sé að finna margfalt
meira magn, aht að þijú hundruð
þúsund tonn.
En þó að stórveldin hafi yfir að
ráöa, aö því að margir telja, stærstu
efnavopnabúrum heims eru þau ekki
talin mestu efnavopna-ógnvaldamir.
Sá vafasami heiður fehur í hlut þjóða
eins og íraka, sem Sameinuðu þjóð-
imar segja að hafi beitt efnavopnum
í styijöldinni við írana, og Líbýu-
manna, sem Bandaríkjamenn segja
að séu að reisa efnavopna-verk-
smiðju við Rabta, suður af Trípóh.
Efnavopnum beitt
í Persaflóastríöinu
Þann 23. ágúst í fyrra lýstu Samein-
uðu þjóðimar því yfir að þrátt fyrir
Genfar-sáttmálann frá árinu 1925,
sem bannar notkun efnavopna,
hefðu írakar beitt slíkum vopnrnn
gegn írönum og Kúrdum eigi löngu
áður en vopnahlé í Persaflóastríðinu
var samþykkt.
í skýrslu Sameinuðu þjóðanna frá
því í ágúst í fyrra er gerð grein fyrir
því að írakar hafi beitt efnavopnum
gegn Kúrdum í þorpinu Halabja í
norðurhluta landsins í marsmánuði
árið 1988. Myndir af hræðhega út-
leiknum fómarlömbum árásarinnar
birtust í blöðum og tímaritum víðs-
vegar um heim og vöktu óhugnað
allra jarðarbúa.
Árásin á Halabja, sem þá var á
valdi Irana, var ein blóðugasta árás-
in í hinni átta ára löngu styijöld þess-
ara þjóða. Irakar notuðu sinnepsgas,
taugagas og blásýru gegn Kúrdum,
segir í skýrslunni. Þegar upp var
staðið lágu hundruð manna í valn-
um, karlar, konur og böm.
Notkunin bönnuð
en framleiöslan ekki
Winston Churchhl kallaði þau á
sínum tíma „djöfihlegt eitur“. Aðrir
hafa kahað þau „hljóðlausa morð-
ingjann“ eða „vopn fátæka manns-
ins“.
Sérfræðingar segja að framleiðsla
efnavopna sé ahs ekki flókin, þau séu
einföld í notkun og áhrifarík. Auð-
velt er að umbreyta verksmiðju sem
framleiðir skordýraeitur í verk-
smiðju sem framleiðir efnavopn,
segja þeir.
Genfar-sáttmálinn frá 1925 bannar
notkun efhávopna. En hann nær
ekki th birgðasöfnunar né fram-
leiðslu.
Þó að rúmlega eitt hundraö og þijá-
tíu þjóðir hafi undirritað þennan
sáttmála á síðustu sextíu og flórum
árum hafa ásakanir heyrst um notk-
un efnavopna í milhríkjadehum, th
dæmis að Líbýa hafi beitt þeim gegn
Tsjad og Víetnam gegn Kambódíu.
Sameinuðu þjóðimar hafa einnig
vitneskju um notkun þeirra í hem-
aði.
Efnavopn hefur borið á góma hvað
eftir annað á fundum Sameinuðu
þjóðanna og annarra alþjóðlegra
samtaka á síðustu árum sem og á
hveijum leiðtogafimdi stórveldanna
frá því árið 1985. Nú vonast bæði
stórveldin th að thlögur þær sem
lagðar hafa verið fram á allsheijar-
þinginu síðustu daga ýti við samn-
ingamönnum í Genf og virki sem
hvatning fyrir undirritun alþjóðlegs
samkomulags um bann við fram-
leiðslu efnavopna.
Heimildir m.a. Reuter