Dagblaðið Vísir - DV - 13.03.1990, Qupperneq 14

141,
Útgáfufélag: FRJÁLS FJOLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JONAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aöstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÚNSSON
Fréttastjóri: JÖNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGOLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK.SlMI (91)27022 - FAX: (91)27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1000 kr.
Verð i lausasölu virka daga 95 kr. - Helgarblað 115 kr.
Við töpum og töpum
„Þaö er alveg ljóst, að við erum enn að tapa í stríðinu
við gróðureyðinguna,“ sagði Ingvi Þorsteinsson, deild-
arstjóri landnýtingardeildar Rannsóknastofnunar land-
búnaðarins, í viðtali við DV á laugardaginn. Hann sagði,
í viðtalinu, að landeyðingin væri „hrikaleg“.
Talið er, að nú sé eftir um helmingur af gróðurlend-
inu, sem var hér við landnám. Fyrir nokkrum árum var
gizkað á, að árlega töpuðust 1000 hektarar gróðurs. Það
er heildartalan, þegar búið er að draga frá landvinn-
inga, sem óneitanlega má sjá á nokkrum stöðum.
Ingvi benti þó á, að víða gengi hraðar að bæta landið
en búist hefði verið við og munaði miklu, þegar létti af
beit. Nefndi hann sérstaklega þróun gróðurs í Skafta-
fellssýslum. Hann lagði áherzlu á, að þetta sýndi, hvað
sauðfjárbeitin hefur mikil áhrif á gróðurfar.
Rannsóknir á jarðvegi hafa staðfest orð hinna gömlu
sagna, að Ísland hafi verið viði vaxið milli fjalls og íjöru.
Leifar kolagerðar frá landnámsöld hafa fundizt á Kili,
svo að gera má ráð fyrir, að kjarr hafi náð upp í fjöll og
að landshlutarnir hafi verið grónir saman yfir Kjöl.
Áður en landnámsmenn komu til skjalanna, voru
náttúruöflin að verki í landinu. Eldgos voru ekki fátíð-
ari fyrir landnám en eftir. Samt draup smjör af hverju
strái í upphafi landnáms. Ekki er því hægt að kenna
náttúruöflunum um, hvernig-komið er fyrir landinu.
Með landnámsmönnum kom sauðféð og öxin. Fram
á þessa öld var eldiviðartaka mikill þáttur í landeyðing-
unni, en á tuttugustu öld hefur sauðféð verið að mestu
eitt um hituna. Sums staðar er ástandið orðið svo slæmt,
að land heldur áfram að fjúka, þótt sauðfé hverfi.
Brýnasta umhverfisverndarmál íslendinga er að friða
afréttir á viðkvæmu móbergssvæði landsins fyrir ágangi
sauðfjár. Þetta eru afréttir Gullbringusýslu, Árnessýslu,
Rangárvallasýslu og Þingeyjarsýslna og hluti afrétta í
ýmsum öðrum sýslum, einkum fyrir norðan Kjöl.
Svo langt eigum við í land, að meirihluti þjóðarinnar
telur eðlilegt, að skattgreiðendur og neytendur verji
árlega um fimmtán milljörðum króna til að viðhalda
ofbeit í landinu, svo að allt landið megi haldast í byggð,
eins og sagt er titrandi rómi á hátíðastund.
Svo langt eigum við í land, að sveitarstjórnir á Reykja-
nessvæðinu nota ekki heimild til að banna lausagöngu
búfjár. í staðinn er ætlazt til, að ríkið láti girða 50 kíló-
metra leið fyrir 25 milljónir króna, svo að frístunda-
bændur geti haft kindur á beit á þessu illa leikna landi.
Svo langt eigum við í land, að Landgræðsla ríkisins
hleypir á vorin sauðfé Mývetninga á gróðurnálar afrétt-
arinnar milh vatns og Jökulsár, þótt landgræðslunni
hafi verið trúað fyrir þessu svæði. Þannig er landinu
einnig nauðgað af þeim, sem ráðnir eru því til verndar.
Það er engin furða, þótt forsætisráðherra okkar þyk-
ist geta barið sér á brjóst og skipað nefndir, sem eiga
að undirbúa forustu íslands í alheimssamtökum um-
hverfisverndar, þar á meðal áð skipuleggja ferðir út-
lendinga til að skoða ómengað land norður í hafi.
Forsætisráðherra ímyndar sér bara eins og meiri-
hluti þjóðarinnar, að hún sé ekki með allt á hælunum
í umhverfismálum. Hann og meirihlutinn gera sér enga
grein fyrir, að ástandið er svipað hér og víða í Afríku,
þar sem ofbeit eyðir landi með sama hraða og hér.
Nær er að efna til hópferða útlendra til að skoða þjóð-
arheimskuna, sem felst í að verja 15 milljörðum til við-
halds búskap, sem er að fara með landið til fjandans.
Jónas Kristjánsson
ÞRIÐJUDAGUR T,T. MARS
Aðgerðir til að draga
úr launamun kynjanna
Umræður um launamun kvenna
og karla eru mjög ofarlega á baugi
þegar rætt er um jafnan rétt og
jafna stöðu kvenna og karla. Um-
ræðan og ekki síst gagnrýnin kem-
ur upp nokkuð reglulega og eink-
um í tengslum við tölfræðilegar
upplýsingar um launaþróun sem
birtast reglulega bæði frá kjara-
rannsóknarnefndum aðila vinnu-
markaðarins, Þjóðhagsstofnun og
íleirum.
Ýmsar skýringar hafa komið
fram eins og styttri launaður
vinnudagur kvenna, minni fag-
menntun og starfsval. Ég ætla ekki
í þessari grein minni að bera á
móti þessum fullyrðingum. En
skýra þær að fullu þann mun sem
er á kjörum kvenna og karla? Al-
mennt er talið að svo sé ekki. Eftir
stendur því launamunur sem að-
eins er hægt að skýra með því að
könur fái, vegna þess að þær eru
konur, lægri laun á vinnumarkaði
en karlar.
En hvað er hægt að gera til að
draga úr launmun kvenna og
karla? Um miðjan febrúar sat ég
ásamt fomanni Jafnréttisráðs fund
norrænna jafnréttisráða í Finn-
landi. Á fundinum var m.a. fjallaö
um aðgerðir stjórnvalda til að
draga úr launamun kvenna og
karla.
Aukin menntun kvenna
Það eru einkum tjórar leiðir sem
taldar eru færar og að mati fundar-
manna þarf aö fara þær allar. í
fyrsta lagi þarf aö fjölga konum
með starfsmenntun. Aö hvetja kon-
ur tíl að mennta sig er leið sem
farin hefur verið á öllum Norður-
löndunum og hún hefur skilað
verulegu.
í því sambandi má benda á nýlega
könnun jafnréttisnefndar BHM á
launakjörum félagsmanna. Þar
kemur fram að þó svo launamunur
milli hákskólamenntaðra kvenna
og háskólamenntaðra karla sé enn
mikill þá er hann þó minni heldur
en í mörgum öðrum stéttum.
Jafnframt hefur aukin starfs-
menntun kvenna fest þær í sessi á
vinnumarkaði. Þær eru ekki leng-
ur varavinnuafl þegar samfélagið
þarf á starfsorku þeirra að halda.
Aukin menntun kvenna hefur þó
hvergi á Norðurlöndum skilað
þeim jafnrétti og jafnri stöðu á við
karla, hvorki í launum né á öðrum
sviðum.
Að brjóta niður kyn-
skiptinguna á vinnumarkaði
Konur velja ákveðnar náms-
brautir, karlar velja aðrar. Kyn-
skiptur vinnumarkaður er stað-
reynd hér á landi sem annars staö-
ar. Víða á Norðurlöndum hefur
markvisst verið unnið að því að
fjölga konum í hefðbundnum
starfsgreinum karla og öfugt. Þessi
leið hefur skilað árangri á mörgum
sviðum.
Hér á landi er almennt viður-
kennt að brjóta þurfi niður múrana
á vinnumarkaði kvenna og karla.
Lítið hefur þó verið unnið á þessu
sviöi enda krefst þessi leið aðgerða
á mörgum sviöum í senn og þar
með fjármagns.
Á Norðurlöndum hafa ýmsar að-
gerðir verið settar í gang, bæði inn-
an skólanna og á vinnumarkaði.
Sem dæmi má nefna áróður og
hvatningu til stúlkna til að velja
óhefðbundið, t.d. iðn- og tækninám,
kynjakvóta í skólum, markvissan
stuðning til þeirra sem velja óhefð-
bundið og kennslu, einkum í raun-
greinum, í hópum aðgreindum eftir
kyni.
Aðgerðir af þessu tagi hafa sætt
nokkurri gagnrýni hér á landi á
allra siðustu árum. Bent hefur ver-
ið á að með þessu sé jafnréttis-
baráttan að lítilsvirða þau störf
sem konur velja sér. Nægilegt sé
að samfélagið geri það með mati
sínu á veðmæti þessara starfa.
Jafnframt hefur því verið haldið
fram að áhugasvið kvenna sé ann-
að en karla og því ekkert óeðlilegt
Kjallarinn
Elsa S. Þorkelsdóttir
framkvæmdastjóri Jafnréttisráðs
eða rangt við það að konur velji
annars konar störf en karlar. Þessi
gagnrýni á aö hlúta til rétt á sér.
Umræðan um kynskiptan vinnu-
markað hefur fyrst og fremst snú-
ist um að fjölga konum í hefð-
bundnum starfsgreinum karla en
ekki öfugt. Þetta hefur leitt til þess
að hefðbundin kvennastörf eru tal-
in síðri, jafnvel ómerkilegri, en
hefðbundin karlastörf.
Hvað varðar mismunandi áhuga-
svið kvenna og karla þá eru þeir
fáir sem halda því fram að það sé
meðfætt. Kynin eru mótuð strax frá
fæðingu inn í hefðbundin hlutverk
sín. Sú mótun felur í sér misrétti
fyrir bæði konur og karla, stelpur
og stráka.
Þrátt fyrir að framangreind gagn-
rýni eigi að hluta til rétt á sér þá
réttlætir hún ekki að þessari leið
sé alfarið hafnaö. Það er mikilvægt
að hvetja drengi inn í hin ýmsu
umönnunarstörf og það er mikil-
vægt að hvetja stúlkur í ýmis iðn-
og tæknistörf. Norræna verkefnið
„Brjótum múrana", sem unnið er
að á Akureyri, er nú á lokastigi.
Tilgangur þess verkefnis er að þróa
og prófa leiðir til að brjóta niöur
kynskiptinguna á vinnumarkaði.
Mikilvægt er að árangur þess starfs
verði metinn og aðgerðum haldiö
áfram sem víöast.
Skattakerfið
Þriðja leiðin, sem rætt var um á
fundinum í Finnlandi, er að þróa
félagslega tryggingarkerfið og
skattakerfið til að ná fram jöfnun
í tekjum kvenna og karla. Það eru
einkum Svíar sem hafa farið þessa
leiö. í máli þeirra kom fram aö um
17% af tekjum kvenna í Svíþjóð
koma í gegnum félagslega keríið,
t.d. sem barnabætur og leigubætur.
Hér á landi er lítiö rætt um þá
möguleika sem skattalög fela í sér
til að vinna að jafnrétti og jafnri
stöðu kvenna og karla.
Frumvarp til nýrra skattalaga
voru á árum áður send Jafnréttis-
ráði til umsagnar og í jafnréttis-
baráttunni var áhersla lögð á að
hjón skuli teljast tveir sjálfstæðir
einstakhngar gagnvart skattkerf-
inu. Þegar núgildandi lög um tekju-
og eignaskatt voru sett, en þau fela
m.a. í sér staðgreiðslu skatta, var
horflð frá þessari meginreglu.
Frumvarpið var ekki sent Jafnrétt-
isráði til umsagnar og eftir því sem
ég best veit voru engin jafnréttis-
gleraugu sett upp þegar það var
samið.
Sömu laun fyrir jafnverðmæt
og sambærileg störf
Með staðfestingu ýmissa alþjóða-
sáttmála um stöðu kvenna og karla
hafa íslensk stjórnvöld skuldbund-
ið sig til aö vinna að því að konum
og körlum séu greidd sömu laun
fyrir jafnverðmæt og sambærileg
störf. Ákvæði, sem lýtur að þessu,
er síðan lögfest í lögum um jafnan
rétt og jafna stöðu kvenna og karla.
Ákvæðið er nokkuð erfitt í fram-
kvæmd og á það einkum við um
hvernig skuli meta hvaða störf telj-
ast jafnverðmæt og sambærileg.
Lítið hefur reynt á ákvæðið fyrir
Jafnréttisráði.
Á árinu 1988 barst þó ein kæra
þar sem óskað var eftir áliti ráðsins
á því hvort ákvæði kjarasamnings
um lægri laun ófaglærðra verka-
kvenna en ófaglæröra verkakarla
hjá sama fyrirtæki bryti í bága við
framangreint lagaákvæði. Störfin,
sem þessir hópar unnu, voru ólík
en voru þau sambærileg og jafn-
verðmæt? Þetta mál er nú í bið-
stööu hjá Jafnréttisráði og verður
því ekki rakið frekar hér.
Norðmenn hafa gert mikið átak
í aö jafna launkjör kvenna og karla
með beitingu sambærilegs ákvæðis
í norsku jafnréttislögunum. Jafn-
framt kom fram á fundinum að
Danir eru að feta í sömu fótspor.
Kærur til norska jafnréttisumboðs-
mannsins og kærunefndar jafnrétt-
ismála vegna meintra brota á þessu
ákvæði voru 42 á árinu 1988 og fóru
upp í 49 á árinu 1989.
Fræðsla og áróður eru þau tæki
sem Norðmenn beita. Myndbandi
um stööu kvenna á vinnumarkaði
hefur verið dreift víða, gefinn hefur
verið út bæklingur um launamis-
rétti kynjanna og í gangi er í norska
sjónvarpinu þáttaröð um launa-
mál. Sú forsenda, sem Norðmenn
gefa sér við mat á því hvaða störf
teljast jafnverðmæt og sambærileg,
er að þegar kona og karl með svip-
aða menntun eða skólagöngu,
vinnutíma, ábyrgð, starfsaldur og
vinnuaðstæður hafa ólík laun þá
er um kynbundið launamisrétti að
ræða.
Norðmenn leggja jafnframt
áherslu á að til að draga úr launa-
mun kvenna og karla verði einnig
að skoða uppbyggingu launakerfis-
ins. Eitt einkenni á hefðbundnum
kvennastarfsgreinum sé að mögu-
leikar til launahækkana séu minni
en í hefðbundnum karlastarfs-
greinum, þ.e. framamöguleikar í
kvennastörfum eru minni.
Kynbundnu launamisrétti
þarf að útrýma
í þessari grein hefur verið reynt
að kynna í stuttu máli þær aðgerð-
ir sem gripið hefur verið til hjá
nágrannaþjóðum okkar til að koma
á launajafnrétti kvenna og karla.
Launakjör ráða miklu um mögu-
leika okkar í samfélaginu og þau
hafa ekki síöur áhrif á það hvernig
við upplifum okkur sjálf og þau
störf sem við vinnum við. I nor-
rænni jafnréttisáætlun til fjögurra
ára, sem norrænu jafnréttisráð-
herrarnir samþykktu í byrjun árs-
ins 1989, er gert ráð fyrir viðamiklu
norrænu verkefni á þessu sviði.
Á síöasta ári var safnað saman
upplýsingum um launakjör kynj-
anna á Norðurlöndum. Næstu þrjú
árin skal unnið að því að leiðrétta
þennan launamun. Þau mál eru nú
th skoðunar og hafa m.a. verið
rædd á sameiginlegum fundum
fulltrúa félagsmálaráðuneytisins
og Jafnréttisráös. Það er svo sann-
arlega kominn tími til að við viður-
kennum að kynbundið launamis-
rétti er staðreynd og að gripið verði
til markvissra aðgerða til útrýma
þeim bletti á samfélaginu.
Elsa S. Þorkelsdóttir
„Það er svo sannarlega kominn tími til
að við viðurkennum að kynbundið
launamisrétti er staðreynd og að gripið
verði til markvissra aðgerða til að út-
rýma þeim bletti á samfélaginu.“