Dagblaðið Vísir - DV - 14.06.1990, Blaðsíða 14

14
FIMMTUDAGUR 14. JÚNÍ 1990.
Útgáfufélag: FRJALS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÖNAS KRISTJANSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELiAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PALL STEFANSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RViK, SÍMI (91 )27022 - FAX: (91 )27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJOLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ARVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1000 kr.
Verð I lausasölu virka daga 95 kr. - Helgarblað 115 kr.
Engin sjálfsvirðing
Ömurlegt var aö sjá þrjá ráðherra lýsa því yfir svip-
brigðalaust, að þeir ætluðu að svíkja kjarasamninga,
sem þeir höfðu sjálfir gert. Ömurlegt var að horfa á
skort sjálfsvirðingar hjá helztu valdamönnum þjóðar-
innar, þar á meðal vinsælasta stjórnmálamanni hennar.
Samfélag manna byggist á samningum, sem staðið
er við. Menn semja um kaup og sölu og geta treyst, að
undirskriftir standi. í viðskiptalífinu gildir meira að
segja, að orð skuli standa, þótt þau séu ekki fest á papp-
ír. Þannig hefur viðskiptaþjóðfélag nútímans orðið til.
Stundum lenda menn í vandræðum og geta ekki stað-
ið við skuldbindingar sínar. Fórnardýr þeirra leita þá á
náðir dómstóla og fá leiðréttingu sinna mála eða þá, að
vanefndamenn eru gerðir gjaldþrota. Sem betur fer er
þetta sjaldgæft. 99 af hverjum 100 samningum standa.
Ef fólk sér fram á, að það lendi í vandræðum með
að standa við skuldbindingar sínar, reynir það venju-
lega að semja um máhð. Það fer í bankann og fær fram-
lengingu á einhverjum hluta þess, sem er að falla í gjald-
daga. Það leitar samkomulags og sátta við mótaðilann.
Einsdæmi er, að viðskiptabófar lýsi því yfir, að þeir
ætli ekki að standa við gerðan og undirritaðan samn-
ing, svo sem ráðherrarnir þrír hafa nú gert. Til þess
þarf einstæðan skort á heiðarleika og sjálfsvirðingu, sem
hlýtur að skaða samskiptareglur í þjóðfélaginu.
í einstaka tilviki getur risið ágreiningur um, hvernig
beri að túlka samning. Menn setjast þá niður og reyna
að semja um slíkt, áður en þeir tilkynna, að grundvallar-
atriði samningsins gildi ekki. Allt er þetta liður í að
virða leikreglur, svo að unnt sé að halda áfram leik.
Fólk hlýtur að spyrja, hvernig ráðherrar hyggist
semja næst um kjör við starfsmenn sína. Eftir yfirlýs-
ingu ráðherranna hefur ríkisstjórnin glatað trausti sem
samningsaðih. Munu viðsemjendur næst heimta, að rík-
ið leggi fram fasteignaveð fyrir fjögurra ára launum?
Viðsemjendur úti í heimi, svo sem í Evrópubandalag-
inu og Fríverzlunarsamtökunum og Alþjóðlega tolla-
klúbbnum, hljóta að efast um, að það hafi nokkurt gildi
að undirrita samninga við íslenzka ráðherra, sem hafa
rúið sig sjálfsvirðingu og almennu viðskiptasiðferði.
Sagnfræðileg vissa er fyrir, að valdið sphlir. íslenzkir
ráðherrar eru valdamiklir, valdameiri en stéttarbræður
þeirra í lýðræðisríkjunum. Okkar menn hafa látið vald-
ið spiha sér. Þess vegna geta þeir svipbrigðalaust lýst
því óbeint yfir, að þeir séu réttir og sléttir bófar.
Sem bófar halda þeir áfram að gefa vinum, flokks-
bræðrum og skólafélögum áfengi á kostnað ríkisins. Sem
bófar halda þeir áfram að fara flokkslegar áróðurs-
ferðir um landið á kostnað ríkisins. Sem bófar láta þeir
önnur skattalög ghda um sig en um annað fólk í landinu.
Skortur ráðherra á sjálfsvirðingu birtist meðal ann-
ars í, að þeir halda áfram að haga sér á spilltan hátt,
þótt upp hafi komizt. Þeir halda áfram að láta borga sér
tvisvar fyrir kostnað á ferðalögum, þótt uppvísir séu
að svindh. Þeir kunna einfaldlega ekki að skammast sín.
Því miður styður þjóðin siðleysi ráðherra. Einn
þeirra, sem lengst gekk í hundalógík í vörn fyrir þau
samningssvik, sem hér hafa verið til umræðu, hefur um
nokkurra mánaða skeið verið sá ráðherra, sem fær í
skoðanakönnunum hæsta einkunn fólks fyrir traust.
Því meira sem fækkar leikreglum, sem unnt er að
treysta, þeim mun meira verður tjónið af siðleysi þjóðar
og ráðherra hennar. Brottfall sjálfsvirðingar hefnir sín.
Jónas Kristjánsson
Forneskja
eða framfarir?
Sterkar líkur benda til þess að inn-
an fárra ára verði verulegar breyt-
ingar orðnar á efnahags- og- at-
vinnulífi okkar íslendinga. Þá
verður ísland annað hvort orðið
eitt ríkja Evrópubandalagsins eða
hefur lagað þjóðarbúskapinn að því
frjálsræði sem þar er að komast á.
Eins og marsinnis hefur komið
fram í opinberri umíjöllun ein-
kennast þær breytingar sem fram-
undan eru í Evrópu af því að af-
numdar verða hömlur og takmark-
anir á flutningi vöru, fiármagns,
þjónustu og vinnuafls milli land-
anna í Evrópu. Þegar þessi um-
skipti hafa gengið í garð hér á landi
geta einstaklingar og fyrirtæki í
Evrópu eignast íslensk atvinnufyr-
irtæld eða stofnað önnur, Evr-
ópubúar munu njóta hér sömu at-
vinnuréttinda og íslendingar og
sama rétt til viðskipta og atvinnu
munum við eiga í Evrópuríkjum.
Hagsæld en mikil röskun
Það er að sjálfsögðu enginn
hægðarleikur að meta fyrirfram
hvaða áhrif þessar miklu breyting-
ar munu hafa á lífskjör fólks í lönd-
um Evrópu. Flestir hagfræðingar
og aðrir sérfróðir menn, sem íhuga
þessi mál af fordómaleysi, eru þó
sammála um aö umskiptin muni
leiða af sér aukinn hagvöxt og
aukna hagsæld almennings.
Það er þó jafnframt deginum ljós-
ara að mikil röskun verður víða á
högum fólks, einkum þess sem
starfar og býr þar sem ríkið hefur
með einum eða öðrum hætti tekið
lögmál frjálsra viðskipta úr sam-
bandi.
í nýlegri könnun Félagsvísinda-
stofnunar á viðhorfum Islendinga
til hinna nýju sjónarmiða í Evrópu
kemur fram að um það bil 70%
landsmanna álíta að við eigum að
taka mikinn þátt í þeim breyting-
um sem framur.dan eru og aö þess-
ar breytingar rumi hafa áhrif til
góös á íslenskt efnahagslíf.
Athyglisvert er að skoðanir
manna í þessu efni fara talsvert
eftir því hvaða stjórnmálaflokkum
þeir fylgja. Kjósendur Alþýðu-
flokks og Sjálfstæðisflokks eru ein-
dregið hlynntir hinm nýju Evrópu
en andúðar og tortryggni gætir hjá
kjósendum Alþýðubandalags,
Framsóknar og Kvennalista.
Það kemur svo ekki á óvart að
menn skiptast einnig í afstööu í
þessu efni eftir því við hvaða at-
vinnugrein þeir starfa. Þeir sem
starfa við verslun og samgöngur,
þar sem frjáls samkeppni ríkir,
aðhyllast breytingamar en mikfll-
ar andstöðu gætir hjá þeim sem
starfa við landbúnað og fisk-
vinnslu, þar sem höft og opinber
forsjá ríkir. Þetta kemur heim og
saman við ætlaðan hag manna og
óhag af breytingunum.
Deilur milli þeirra sem aðhyllast
hinar ólíku skoðanir á framtíöar-
skipan efnahags- og atvinnumála
okkar eiga vafalaust eftir að ein-
kenna stjómmál hér á landi á
næstu misserum og árum. Ekki er
ólíklegt að þær verði efst á baugi í
næstu þingkosningum.
Tvö meginsjónarmið
Þaö er ekki nýlunda að ágreining-
ur sé um það hér á landi hver eigi
að vera tengsl okkar við aðrar þjóð-
ir og á hvað beri að leggja áherslu
í þjóðlífi okkar og þjóðmenningu.
Með nokkurri einíoldun má segja
aö öldum saman hafi verið uppi
tvær meginskoðanir í þessu efni.
Annars vegar hefur verið haldið
fram sjónarmiðum íhaldssemi og
einangranar; að best sé fyrir ís-
lendinga að búa við heföbundna
atvinnuhætti og menningu og vera
sjálfum sér nógir á flestum sviðum.
Hitt viöhorfið, sem kenna má við
framsækni og alþjóðalyndi, er að
KjaUaiinn
Guðmundur Magnússon
sagnfræðingur
þá famist okkur best þegar við til-
einkum okkur nýjungar í atvinnu-
lífi, strauma og stefnur alþjóðlegr-
ar menningar og eigum mikil sam-
skipti og viðskipti við aðrar þjóðir.
Á átjándu öld var Eggert skáld
Ólafsson að ýmsu leyti fufltrúi
fyrrnefnda viðhorfsins en Hannes
Finnsson biskup hins síðarnefnda.
Á nítjándu öld vora Fjölnismenn
málsvarar þjóðlegrar forneskju en
Jón Sigurðsson forseti fulltrúi
þeirra sem sækja vildu fram og
laga íslenskt þjóðfélag að þróun-
inni í Noröurálfu. Á þessari öld
hafa skáld og rithöfundar og vinstri
sinnaðir stjórnmálamenn verið í
fararbroddi einangrunarstefnunn-
ar. Athafnamenn og fijálslyndir
menntamenn hafa á hinn bóginn
borið merki framfarastefnunnar.
Er þjóðmenningin í hættu?
Þeir sem nú á dögum halda fram
viðhorfum íhaldssemi og einangr-
unar gera það að jafnaði ekki í
nafni þröngra sérhagsmuna þótt
þeir búi oft að baki. Algengara er
aö það sér gert með því að ýkja þær
hættur sem þjóömenningu okkar
og tungu stafar af nánum alþjóðleg-
um samskiptum.
Ég get ekki stillt mig um að nefna
eitt nýlegt dæmi þessu til sönnun-
ar. Fyrir nokkram vikum skrifaði
Svavar Gestsson menntamálaráð-
herra greinaflokk í Þjóðviljann þar
sem hann fiallaði um hugmynda-
grandvöll sósíalista eftir hrun ríkj-
anna í Austur-Evrópu. Ráðherrann
taldi að á næstu áram fælist sér-
staða íslenskra sósíalista meðal
annars í andstöðu þeirra við þá
Evrópustefnu sem hér hefur verið
lýst, flokkur þeirra yrði „þjóðlegur
íhaldsflokkur".
„Segjum svo að við yrðum aðilar
að EB [Evrópubandalaginu],"
skrifar ráðherrann. „Fjöldi ís-
lenskra embættismanna myndi
starfa þar. Þeir hefðu aftur sam-
skipti viö stjómarráöið hér. Fljót-
lega yrði það talið óttalegt vesen
að þessi samskipti færu fram á ís-
lensku - og þannig koll af kolli.
Þannig yrði íslensk menning aö-
eins fyrir sérvitringa og útlending-
ar og aðrir menn með íslenskt rík-
isfang fengju að skoða okkur eins
og dýr í þjóðgörðum vestur í Dölum
eða austur í Tungum." Og mennta-
málaráðherra íslands bætir við:
„Hér er ekki verið að mála skratt-
ann á vegginn. Hér er verið að
benda á veraleikann... “
Skrif Svavars Gestssonar fela
hvort tveggja í sér, átakanlega upp-
gjöf gagnvart alþjóðlegri efnahags-
framvindu og algera vanmáttar-
kennd fyrir hönd íslenskrar menn-
ingar. Eg er sannfærður um að þá
fyrst rætist spádómur ráðherrans
um íslendinga sem sýningargripi í
þjóðgarði ef við höfum ekki þrek
og metnað til að rækta og efla þjóð-
menningu okkar í frjálsu samfélagi
þjóðanna.
Engin ástæða er til að horfa fram-
hjá því að aðild íslands að Evrópu-
bandalaginu eða evrópsku efna-
hagssvæði skapar þjóðmenningu
okkar ýmsan vanda þegar fram líða
stundir. Við þurfum aö huga að því
efni í tíma og af mikiflvalvöru. En
það horfir ekki til heilla fyrir land
okkar og þjóð að gera það með forn-
eskjuna að leiðarljósi.
Guðmundur Magnússon
Hugur íslendinga til EB og EFTA
Afstaða
Þátttaka í | Október 1989
Evrópumarkaði |—.
90,3% |_l Maí 1990
Af þeim sem tóku afstöðu Þeir sem gátu nefnt eitthvert land
„íslendingar sýndu hug sinn á viðhorfum til EB og EFTA í nýlegri skoð-
anakönnun Félagsvísindastofnunar.
„Þá fyrst rætist spádómur ráðherrans
um íslendinga sem sýningargripi í
þjóðgarði ef við höfum ekki þrek og
metnað til að rækta og efla þjóðmenn-
ingu okkar 1 frjálsu samfélagi þjóð-
anna.“