Dagblaðið Vísir - DV - 13.07.1990, Blaðsíða 14

14
FÖSTUDAGUR 13. JÚLÍ 1990.
Gtgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÖNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÖNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PALL STEFANSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK.SlMI (91 )27022-FAX: (91)27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ARVAKUR HF. - Askriftarverð á mánuði 1000 kr.
Verð í lausasölu virka daga 95 kr. - Helgarblað 115 kr.
Byggðasafn forstjóranna
Undir leiðsögn forsætisráðherra er ríkisstjórnin að
velta fyrir sér, hvernig ríkið geti nýtt sér nýbyggt stór-
hýsi Sláturfélags Suðurlands í Laugarnesi. Ríkið þarf
raunar ekki þetta húsnæði, en er að reyna að hjálpa
Sláturfélaginu, sem getur ekki komið húsinu í verð.
Það sjónarmið nýtur vaxandi fylgis, að opinberum
aðilum beri að hlaupa til hjálpar, ef fyrirtækjum úti í
bæ gengur illa, til dæmis með því að kaupa af þeim
fasteignir, sem ekki ganga út á almennum fasteigna-
markaði. Hús Sláturfélagsins er eitt dæmi af mörgum.
Þannig keypti borgin Broadway til að hjálpa eigand-
anum við að halda sjó á erfiðum tíma. Ekki er enn
séð, hvort ætlunarverkið tekst. En borgin hefur slopp-
ið fyrir horn í málinu með því að losna við húsið aftur
á sama verði. Hið opinbera er ekki alltaf svo heppið.
Reykjavík ætlaði einnig að kaupa Vatnsenda, ekki
vegna þess að borgin þyrfti endilega þetta land á þess-
um tíma, heldur til að útvega seljendum fjármagn til
að nota til að bjarga sjónvarpsstöð frá falli. Það var
bara þvermóðska í Kópavogsbæ, sem hindraði góð-
verkið.
Nú er Reykjavík að velta fyrir sér að veita sjón-
varpsstöðinni ábyrgð, sem er raunar enn notalegra en
að kaupa Vatnsenda, því að formlega séð fylgja slíkri
ábyrgð engin útgjöld. Ef skuldin fellur í óvissri fram-
tíð, fer hún bara inn á fjármagnskostnað hjá borginni.
Búast má við, að fleiri fylgi í kjölfarið. Hundruð
fyrirtækja í Reykjavík hafa þegar orðið gjaldþrota á
síðustu misserum og annar eins Qöldi rambar á barmi
gjaldþrots. Þessi fyrirtæki munu vafalaust fá góðar
viðtökur hjá borginni, úr því að atvinna borgarbúa er
í húfi.
Borgin er rétt að byrja að feta braut góðverkanna,
þótt áður hafi hún bjargað frystihúsinu ísbirninum frá
falli og látið nokkra illa stadda lóðareigendur fá leyfi
fyrir gífurlega háu nýtingarhlutfalli á lóðum til að
koma þeim í mun hærra verð en ella hefði verið.
Ríkið hefur lengri og meiri reynslu á þessu sviði.
Það hefur gleypt óhentug eða illa byggð stórhýsi, sem
enginn vildi kaupa, ekki einu sinni fyrir brot af því
verði, sem ríkið keypti þau á. Skemmst er að minnast
húsa Mjólkursamsölunnar og Víðis við ofanverðan
Laugaveg.
Fyrir utan þetta hefur ríkið verið athafnasamt í
kaupum á hæðum og húsum úti um allan bæ. Gott er
að geta hallað sér að Stóra bróður, er menn hafa of-
keyrt sig á góðvildinni, sem þeir hafa notið í bönkum
ríkisins, og eru að springa í loft upp á vaxtakostnaði.
Fátækir athafnamenn eru raunar um það bil að
hætta að þreifa fyrir sér með sölu fasteigna á almenn-
um markaði, þar sem hugsanlegir kaupendur hafa leið-
inlegar skoðanir á verðgildi steypu. Miklu betra er að
nota póhtísk sambönd til að fá ríkið til að borga upp-
sett verð.
Þetta er eins konar framlenging á byggðastefnu til
Reykjavíkur. Auðvitað er ósanngjarnt, að forsljórar,
sem þarfnast velferðar, neyðist til að vera úti á landi
til að njóta náðar stofnana og sjóða ríkisins. Sæluríki
forstjóravelferðar nær núna til Reykjavíkur.
Þegar íslenzka hagkerfið er ýmist fallið eða að falla
í Austur-Evrópu, er gott að heimurinn hafi einhvers
staðar aðgang að byggðasafni um velferðarríki for-
stjóra.
Jónas Kristjánsson
Þar sem of-
stækið ræður
Eitt af þeim málum sem utanað-
komandi eiga erfitt með að skilja,
og hafa reyndar margir hætt að
reyna að skilja, er endalaus ófriður
á Norður-írlandi. Það er óhugsandi
fyrir aðra að átta sig á því ofstæki
og hatri sem þar ríkir milli tveggja
fylkinga íbúanna og þáttur Breta í
málinu gerir eðh málsins enn óljós-
ara og villir mörgum sýn.
Á þessum málum er reyndar eng-
in skynsamleg skýring, hatrið og
heiftin, sem þar ræður ríkjum, úti-
lokar alla skynsemi. Margra alda
fordómar, þjóöfélagsmisrétti, trú-
arkreddur, rangsleitni og hefndar-
hugur afmynda það þjóðfélag sem
er í þeim sex lögsagnarumdæmum
írlands sem kallast Ulstejr og til-
heyrir Stóra-Bretlandi undir nafn-
inu Norður-írland.
Allar tilraunir til að átta sig á
ástandinu verða að byggjast á vitn-
eskju um söguna. Þar er skýringa
að leita, svo langt sem þær ná.
Söguágrip
Ulster, núverandi Norður-írland,
var hluti af hinu kaþólska írlandi
sem Englandskonungur þáði að
léni af páfanum á 12. öld, fram
undir lok 16. aldar, enska krúnan
gerði upptækar allar landareignir
á því svæði, í kjölfar einnar bænda-
uppreisnarinnar, og gaf land
skoskum öldungakirkjumönnum
sem fluttust þangað og settust að.
Um hálfri öld síðar, eftir enn eina
uppreisn, settust enskir landnem-
ar, sem fluttu með sér ensku bisk-
upakirkjuna, til þessa svæðis og
settust þar að í umboði krúnunnar.
- Afkomendur þessara skosku og
ensku mótmælenda eru alls ráð-
andi í Ulster enn í dag. Þá og síðar
voru kaþólskir íbúar Ulster undir-
okaðir og að mestu réttlausir, mót-
mælendur réðu algerlega yfir Ulst-
er, enda voru þeir þar í miklum
meirihluta.
Þessi sex lögsagnarumdæmi voru
samt hluti af írlandi, sem þá var
hluti af Englandi allt þar til fyrir
um 100 árum, þegar heimastjórn
fyrir írland komst fyrst á dagskrá.
Mótmælendur óttuðust um sinn
hag fyrir kaþólska meirihlutanum
annars staðar á írlandi og heimt-
uðu sérstöðu fyrir Ulster. Að auki
var þá iðnaðurinn á írlandi nær
allur í Ulster og efnahagslíf þar var
samofið bresku efnahagslífi.
Svo fór 1920 að Ulster samþykkti
heimastjómina, sem aðrir hlutar
írlands höfnuðu, og Ulster fékk
heimastjórn sem hluti af Stóra-
Bretlandi. írska fnríkið, sem
seinna varð Eire, eða írska lýðveld-
ið, fékk fullveldi og varð síðan lýð-
veldi.
írski lýðveldisherinn, sem haföi
barist gegn Bretum, barðist í mörg
ár eftir 1920 gegn mótmælendum á
Noröur-írlandi, þar til hlé varð á
að mestu milli 1940 og 1969. írski
lýðveldisherinn er nú bannaður í
báöum írsku ríkjunum og starfar
sem leynileg hryðjuverkasamtök,
en gamlar minningar og tilfmn-
ingabönd valda því að yfir honum
er enn í augum margra viss ævin-
týraljómi.
Yfirstétt og lágstétt
Með því að Ulster varð hluti af
Stóra-Bretlandi undir nafninu
Norður-írland urðu mótmælendur
enn afdráttarlausari yfirstétt í
landinu en fyrr. Þeir vom á þeim
tíma um þrír fjórðu íbúanna, en
eru nú um tveir þriðju, og kaþólski
minnihlutinn var afskiptur og rétt-
indalaus eins og hann hafði lengst-
um verið allt frá því mótmælendur
settust að í Ulster.
Kaþólskir vom lágstétt. Öll betri
störf í Ulster voru ætluð mótmæl-
endum, kaþólskir gengu í skítverk-
in. Þeir höfðu ekki, þar til nýlega,
fullan kosningarétt. Kosningarétt-
KjaJIarinn
Gunnar Eyþórsson
fréttamaður
írski lýðveldisherinn (IRA) kynnir
málstað sinn í Belfast. - Hann er
nú bannaður I báðum írsku ríkjun-
um og starfar sem leynileg hryðju-
verkasamtök.
ur var miðaður við vissa lágmarks-
eign og fæstir kaþólskir áttu nægar
eignir til að fá að kjósa. Þeir unnu
fyrir lægri laun en mótmælendur.
Ef fækka þurfti mönnum á vinnu-
stað var kaþólskum sagt upp fyrst.
Atvinnuleysi varð enda geigvæn-
legt meðal kaþólskra, þegar að
kreppti í Ulster, og svo er enn.
Skipting þjóðfélagsins milli mót-
mælenda og kaþólskra var algjör.
í Ulster ríkti harkaleg apartheid-
stefna löngu áður en sú stefna varð
fræg í Suður-Afríku. Kaþólskir
vora líka ofsóttir og þeir studdu svo
aftur öfgahópa sem herjuðu á mót-
mælendur.
Ofsóknir
Á sjöunda áratugnum voru of-
sóknir mótmlælenda gegn kaþólsk-
um í Belfast og Londonderry orðn-
ar svo þungbærar að kaþólskir
gripu hvaö eftir annað til fjölda-
mótmæla, verkfalla og öfgaverka.
Þessu svöruðu mótmælendur með
ofbeldi. Á Norður-írlandi eru öflug
samtök öfgamanna mótmælenda
og þau hófu herferð hermdarverka
gegn kaþólskum í Londonderry,
aðallega af ótta við að kaþólskir
gætu náð pólitískum meirihluta í
þeirri borg.
Eftir að götubardagar og óeirðir
höfðu kostað fjölda mannslífa og
stöðugt hallaði á kaþólska á árinu
1969, greip breska stjórnin í taum-
ana og sendi fjölmennt herhð til
Norður-írlands. Tilgangurinn var
að vemda kaþólska fyrir ofsóknum
mótmælenda. Breski herinn átti að
ganga á milli. En svo fór að breski
herinn varð skotspónn beggja og
síðar aðalóvinur kaþólskra. -
Breski herinn varð samnefnari fyr-
ir kúgarana, verndarar kaþólskra
urðu erkióvinir þeirra.
Gaddafi
Á næstu 15 árum, eftir 1969, fór-
ust yfir 2000 manns á Norður-ír-
landi og einnig í Bretlandi í
sprengjutilræðum írska lýðveldis-
hersins sem óx og dafnaði sem
hryðjuverkasamtök. Ótrúlegustu
aðilar styðja írska lýðveldisherinn,
IRA, þeirra á meðal Bandaríkja-
menn af írskum uppruna, sem
safna árlega stórfé í sjóði IRA, og
Gaddafi Líbýuleiðtogi sem hefur
séð IRA fyrir vopnum og sprengi-
efni.
Tilgangur IRA er að knýja Breta
meö hermdarverkum til að gefast
upp á að ráða Norður-írlandi. En
jafnvel þótt það tækist, blasir sú
staðreynd við að tveir þriðju hlutar
íbúanna, sem eru alls rúmlega ein
og hálf milljón, vilja vera áfram
hluti af Stóra-Bretlandi. Það er líka
óvíst hvort kaþólski minnihlutinn
er allur fús til að sameinast öðrum
hlutum írlands.
Breska stjórnin, sem afnam
heimastjórn Norður-írlands 1972
og stjórnar því enn frá London, er
þó bundin loforði um að meinhlut-
inn skuli ráða hvort Norður-írland
sameinist írska lýðveldinu. Aug-
Ijóslega er meirihlutinn allur á því
að tilheyra Bretlandi. - Á meðan
drahbast allt niður á Norður-ír-
landi, atvinnuleysi er allt að 80 pró-
sent meðal kaþólskra og efnahags-
líf í stöðugri afturíor.
IRA og ofstækið
Breska stjórnin hefur enga lausn
á þessum vanda. Á Norður-írlandi
er enginn samkomulagsvilji, mót-
mælendur hafna öllum tilslökun-
um og halda fast í forréttindi sín.
Allur fjöldi kaþólskra heldur meö
írska lýðveldishernum í hjarta
sínu, þótt beinn stuðningur við
hryðjuverkamenn sé ekki talinn
ýkja mikill. Öfgarnar hafa aukist
ef eitthvað er síðasta aldarfjórð-
ung.
Nú er IRA farið að herja á breska
hermenn í Bretlandi og á megin-
landi Evrópu. Nú síðast sprengdu
þeir sjálfan Carlton klúbbinn í Lon-
don og bresk yfirvöld búast við að
tilræðum við breska stjórnmála-
menn fjölgi. Samt telur breska lög-
reglan að í sjálfum sveitum hryðju-
verkamanna séu varla fleiri en um
200 menn. En þessir 200 menn eru
fulltrúar afla sem sannast hefur að
hvorki herlið né einlægur vilji
bresku stjórnarinnar getur hamið.
Þau öfl eru aldagamalt hatur og
gagnkvæm hefnigirni sem engin
skynsamleg rök bíta á og fordómar
sem enginn vilji er til eða eyða
milli fylkinganna tveggja.
Þótt kaldhæðnislegt kunni að
virðast er hlutverk breska hersins
að ganga á milli mótmælenda og
kaþólskra og verja minnihlutann
fyrir meirihlutanum, ekki halda
kaþólskum niðri eins og margir
halda, og það eru engar horfur á
því í bráð að aðstæður breytist nóg
til að mögulegt sé fyrir Breta að
kalla herinn heim frá Norður-ír-
landi.
Gunnar Eyþórsson
„Breska stjórnin hefur enga lausn á
þessum vanda. Á Norður-Irlandi er
enginn samkomulagsvilji, mótmælend-
ur hafna öllum tilslökunum og halda
fast í forréttindi sín.“