Dagblaðið Vísir - DV - 23.02.1991, Blaðsíða 12

12
LAUGARDAGUR 23. FEBRÚAR 1991.
Erlendbóksjá
Níu mánuðir í
Vesturheimi
Spænska skáldið García Lorca
fór í sína fyrstu utanlandsför til
Vesturheims sumarið 1929. Mest-
an timann dvaldi hann í New
York, þar sem hann kynnti sér
bæjarlífið og sótti fyrirlestra við
Kólumbiuháskóla, en fór einnig
til Vermont og kom svo við á
Kúbu á heimleiðinni.
Reisan, sem stóð í níu mánuði,
hafði veruleg áhrif á Lorca. Hann
orti margt ljóða meðan á dvölinni
vestra stóð. Þótt þau væru ekki
gefin út fyrr en eftir að Lorca var
myrtur af falangistum árið 1936
hafði hann farið með mörg þeirra
í fyrirlestri sem hann flutti eftir
heimkomuna til Spánar.
Hér eru birt öll þau ljóð sem
Lorca orti í vesturvegi - bæði á
frummálinu og í enskri þýðingu.
Einnig áðurnefndur fyrirlestur
um reynsluna af New York og
tilurð sumra ljóðanna, og bréf
sem hann sendi heim meðan á
dvölinni stóð.
Ritstjóri þessarar vönduðu út-
gáfu, Christopher Maurer, ritar
þar að auki áhugaverðan formála
um áhrif New York-dvalarinnar
á líf og skáldskap Lorca þau fáu
ár sem hann átti eftir ólifuð.
POET IN NEW YORK.
Höfundur: Federico García Lorca.
Penguin Books, 1990.
Gamansögur
Feynmans
Richard Feynman, sem fæddist
árið 1918, stundaði nám við MIT
og Princeton, tók virkan þátt í
Manhattan-verkefninu (þ.e.
smíði fyrstu kjarnorkusprengj-
unnar) og starfaði síðan um ára-
tuga skeið við Caltech háskólann,
var einn kunnasti eðlisfræðingur
Bandaríkjanna á öldinni og hlaut
meðal annars nóbelsverðlaunin í
sérgrein sinni árið 1965.
Hann var líka með þeim ósköp-
um fæddur að þurfa að leysa allar
þrautir sem urðu á vegi hans. Var
tæki bilað? Þurfti að finna leið til
að opna læstan peningaskáp? Eða
leysa erfiða stæröfræöigátu?
Feynman kunni ekki að gefast
upp fyrr en lausnin var fundin.
Og hann hafði gáfur og hug-
myndaauögi til þess að leysa slík-
ar þrautir fljótt og vel.
Feynman var einnig fjörkálfur
hinn mesti sem hafði gaman af
því að koma félögum sínum á
óvart. Það gerði hann líka óspart
eins og rakið er í þessum
skemmtilegu frásögnum af marg-
háttuöum heilabrotum og uppá-
komum. Hreint út sagt bráð-
fyndin en um leið fróðleg bók.
SURELY YOU’RE JOKING, MR. FEYN-
MAN.
Höfundur: Richard P. Feynman. Ralph
Leighton skráði.
Unwin Paperbacks, 1986 og 1990.
Enskur leiðtogi
arabauppreisnar
Englendingurinn Thomas Edward
Lawrence varð ekki aðeins þjóð-
sagnapersóna í lifanda lífi heldur
náði hann því marki um það leyti
sem hann stóð á þrítugu. Ástæðan
var einstakt tveggja ára ævintýri
hans í eyöimerkum Arabíu sem það-
an í frá tengdist nafni hans órjúfan-
legum böndum.
Eftir fyrstu heimsókn sína suður
til Jedda i desember árið 1916 tókst
Lawrence þrátt fyrir nær óyfirstig-
anlega erfiðleika aö breyta þrótt-
lausri og sundraðri baráttu araba
gegn tyrkneska heimsveldinu í kröft-
uga uppreisn sem vakti aðdáun um-
heimsins og kynti elda arabískrar
þjóðerniskenndar.
Flókinn persónuleiki
En Arabíu-Lawrence, eins og hann
var almennt nefndur þegar afrek
hans í eyðimörkinni urðu almenn-
ingi kunn, var ekki aðeins búinn sér-
stæðum gáfum og hæfileikum. Hann
var líka afar flókinn persónuleiki
sem gruflaði mikið í sjálfum sér. Þeg-
ar frægð hans var sem mest sóttist
hann eftir frelsi nafnleysisins og
kappkostaði að einangra sig frá um-
heiminum.
Lawrence fæddist árið 1888. For-
eldrar hans voru ekki löglega gift og
olli það honum miklu hugarangri á
lífsleiðinni.
Hann varð á æskuárum hugfang-
inn af afreksmönnum miðalda eins
og þeir birtust í sögum og ljóðum um
riddara og krossferðir og í bók-
menntum á borð við Völsungasögu.
Hann fann með sér afar sterka þörf
til að vinna einhver slík afrek sjálfur.
Fornleifafræðin höfðaði sterkt til
hans. Þegar á skólaárum í Oxford
fékk hann tækifæri til að taka þátt í
uppgreftri í Sýrlandi. Við þau fyrstu
kynni heillaðist Lawrence gjörsam-
lega af arabaheiminum, sérstaklega
þó riddurum eyðimerkurinnar,
bedúinunum. Hann átti auövelt með
að kynnast aröbum og lærði fljótt og
vel tungu þeirra, siði og hugsunar-
hátt.
Uppreisn
gegn Tyrkjum
Þegar fyrri heimsstyrjöldin hófst
stóðu Tyrkir, sem höfðu innan þá-
verandi heimsveldis síns mikinn
hluta arabaheimsins, með Þjóðverj-
um. Bretar réðu hins vegar lögum
og lofum í Egyptalandi og Palestínu.
Hussein, sem hafði völd í nafni
Tyrkja í suðurhluta Arabíu, hóf van-
máttuga uppreisn árið 1916 og leitaði
svo aðstoðar Breta. Lawrence, sem
var í Kaíró, tókst að fá sig sendan til
Jedda aö semja við Hussein og syni
hans. Þar sannfærðist hann um aö
ætlunarverk sitt í lífinu, það afrek
sem honum væri ætlað að vinna,
væri að færa aröbum frelsi.
Lawrence tókst að fá Breta til að
senda vopn og vistir til Husseins og
ólíka hópa araba til að sameinast í
skipulegum hernaði gegn Tyrkjum.
í ljós kom að hann hafði ekki aðeins
ríka hæfileika til að sannfæra menn
og hvetja þá til dáða. Hann reyndist
einnig afar snjall skæruliðaforingi.
Djarfasta herbragð hans var án efa
sóknin að hafnarborginni Aqaba.
Hún var vel varin gegn árás af sjó.
Varnir til landsins voru veikar því
taliö var ógjörlegt að komast með her
að borginni þeim megin þar sem fara
þurfti eftir endilangri Arabíueyði-
mörkinni. Þetta tókst Lawrence þó
og arabasveitir hans hertóku borg-
ina.
Vonbrigði,
Að styrjöldinni lokinni reiknuðu
arabar með að hljóta fullt frelsi, eins
og þeim hafði verið lofað af Bretum.
En Frakkar voru á öðru máli og
heimtuðu yfirráð meðal annars í
Sýrlandi. Þeir fengu vilja sínum
framgengt öllum til bölvunar.
Lawrence tók virkan þátt í friðar-
ráðstefnunum og barðist hart fyrir
rétti araba. Hann varð fyrir veruleg-
um vonbrigðum. Þó tókst honum,
einkum fyrir atbeina Winstons
Churchill, að gera tvo syni Husseins
að emírum í nýjum ríkjum araba á
bresku „verndarsvæði"; Feisal í írak
og Abdúlla í Jórdaníu.
Eftir vonbrigðin miklu með friöar-
samningana og sálarkvalir vegna
reynslunnar í eyðimerkurstríðinu
innritaðist Lawrence undir öðru
nafni í breska flugherinn árið 1923.
Þar var hann til hlés í tólf ár. Hann
lést í bifhjólaslysi árið 1936.
Hvað gerði Lawrence að slíkri
hetju sem hann óneitanlega var?
Hvað knúði hann til að leggja sig í
ofurmannlegar þrekraunir í eyði-
mörkinni? Hver voru markmið
hans? Hveiju fékk hann áorkað?
Þetta eru nokkrar þær spurningar
sem höfundur þessarar snjöllu ævi-
sögu reynir að svara áf yfirvegun og
sanngirni. Frásögn hans er bæði
læsileg og spennandi og niðurstöð-
urnar sannfærandi.
THE PRINCE OF OUR DISORDER: THE
LIFE OF T.E. Lawrence.
Höfundur: John E. Mack.
Oxford University Press, 1990.
Metsölukiljur
Bretland
SkaldsÖgur:
1. A. S. Öyatf:
POSSESSION.
2. P.D. James:
DEVICES AND DESIRES.
3. Daniellö Sleel:
DADDY.
4. John Mortímer;
TITMUSS REGAINED.
5. Helen Forrester:
THE LEMON TREE.
6. Brían Moore:
LIES OF SILENCE.
7. John Mortlmer
RUMPOLE Á LA CABTE.
8. Catherlne Cookson:
THE BLACK CANDLE.
9. Colln Forbes:
SHOCKWAVE.
10. Dlek Francls:
STRAfGHT.
Rit almenns eðlis:
1. Peter Mayle:
A YEAR IN PROVENCE.
2. Rosemary Conley:
METABOLISM BOOSTER DIET.
3. Rosemary Conley:
COMPLETE HIP & THIGH DIET.
4. Cieese & Skynner:
FAMILIES AND HOW TO SURVIVE
THEM.
5. Jackie Bennetl & Rosmary Forgan:
THERE’S SOMETHING ABOUT A
CONVENT GIRL.
6. Katie Wood & George McDonald:
EUROPE BY TRAIN
7. A. Dorwish & G. Aloxander:
UNHOLY BABYLON.
8. THE 1991 GOOD PUB GUIDE.
9. Hannah Hauxwell: -
SEASONS OF MY UFE.
10. Robert Fisk:
PITY THE NATION.
(Byggt á The Sunday Times)
Bandarikín
Skáldsögur:
1. Michael Blake:
DANCES WITH WOLVES.
2. Judith Michael:
A RULING PASSION.
3. Jude Deveraux:
THE CONQUEST.
4. Robin Cook:
HARMFUL INTENT.
5. James A. Michener:
CARIBBEAN.
6. P. D. James:
DEVICES AND DESIRES.
7. Thomas Harris:
THE SILENCE OF THE LAMBS.
8. Stephen Klng:
MISERY.
9. Peter Straub:
MYSTERY.
10. Tony Híllermon:
TALKING GOD.
11. John le Carré:
THE RUSSIA HOUSE.
12. David L. Líndsay:
MERCY.
13. Dean R. Koontz:
THE BAD PLACE.
14. Chatherine Coulter:
THE SECRET SONG.
15. Philip Friedman:
REASONABLE DOUBT.
16. Umberto Eco:
FOUCAULT’S PENDULUM.
Rit atmenns eðlis:
1. Thomas L. Friedman:
FROM ÐEIRUT TO JERUSALEM.
2. Betty Mahmoody, Wllllam Hoffer:
NOT WITHOUT MY DAUGHTER.
3. Jean P. Sasson:
THE RAPE OF KUWAIT.
4. Judith Miller & Laurie Mylroie:
SADDAM HUSSEIN AND THE
CRISIS IN THE GULF.
5. Robert Fulghum:
ALL I REALLY NEED TO KNOW I
LEARNED IN KINDERGARTEN.
6. Samír-al-Khalil:
REPUBLIC OF FEAR.
7. Jill Ker Conway:
THE ROAD FROM COORAIN.
B. John Naisbltt & Patricia Aburdene:
MEGATRENDS 2000.
9. M. Scott Peck:
THE ROAD LESS TRAVELED.
10. CIHf Stoll:
THE CUCKOO’S EGG.
(Byggt a New York Times Book Review)
Danmörk
Skáldsögur:
1. Anais Nin:
DAGBOG 1934-39.
2. Jcan M. Auel:
HULEBJ0RNENS KLAN.
3. Jean M. Auel:
HESTENES DAL.
4. Bjarne Reuter:
VI DER VALGTE MÆLKEVEJEN.
5. Isabel Allende:
EVA LUNA.
6. Jean M. Auel:
MAMMUTJÆGERNE.
7. Helle Stangerup:
SPARDAME.
6. Marcel Pagnol.
MIN FARS STORE DAG, MIN
MORS SLOT.
9. Isfbel Allende:
ANDERNES HUS.
10. André Brlnk:
EN KÆDE AF STEMMER.
(Byggt ó Politiken Sondag)
Umsjón: Elías Snæland Jónsson
Beðið eftir
endalokunum
Jarðarbúar hafa lært að búa í
skugga kjamorkusprengjunnar.
Þrátt fyrir tilvist þessara ógnar-
vopna býst í raun og veru enginn
við að þeim verðf beitt í stríði
þegar til alvörunnar kemur.
Það á einnig við um íbúa enska
þorpsins Martinminster, sem er
sögusvið þessarar skáldsögu.
Engu að síður gerist það sem eng-
inn á von á: það er gripið til kjarn-
orkuvopna. Við íbúum þorpsins
blasir því dauðinn í formi geisl-
unar sem færist sífellt nær og
nær.
Hvernig bregst fólk við þegar
slíkur dauðdagi virðist óumflýj-
anlegur? Um það fjallar þessi at-
hyglisverða skáldsaga fyrst og
fremst: um áhrif slíkrar ógnunar
á einstaklinga og heilar fjölskyld-
ur.
Þetta viðfangsefni er að.sjálf-
sögðu ekki nýtt í skáldskap síð-
ustu áratuga, en meðferðin er
athyglisverð meðal annars vegna
þess að höfundurinn tekur til
skoðunar „venjulegt“ fólk í
hversdagslegu umhverfi sem
skyndilega stendur andspænis
grimmum örlögum sem gera all-
ar fyrri áætlanir einstaklinganna
að engu.
THE FOURTH MODE.
Höfundur: N.P. Figgls.
Penguin Books, 1990.
Liðsforinginn
og indíánamir
Kvikmyndin Dances with Wol-
ves, sem flestir spáðu illu gengi
fyrirfram, safnaði að sér tilnefn-
ingum til óskarsverðlauna á dög-
unum og nýtur vinsælda í kvik-
myndahúsum.
Myndin er byggð á fyrstu skáld-
sögu bandarísks rithöfundar,
Michael Blake, sem reyndar
samdi líka handrit kvikmyndar-
innar.
Sagan segir frá bandarískum
liösforingja, John Dunbar, sem
ruglaður og drukkinn yfirmaður
sendir til löngu yfirgefmnar
varöstöðvar fiarri byggöum
hvítra manna. í þessum fiarlægu
víðáttum vestursins búa hins
vegar indíánar, sem liðsforinginn
kemst í samneyti við, og þar eru
úlfar og mörg önnur villt dýr
merkurinnar.
Þetta er einföld en hugljúf saga
sem fiallar um samskipti liös-
foringjans og indíánanna og
kynni hans af lífsháttum sem ná
brátt sterkum tökum á honum.
Hann ávinnur sér jafnframt virð-
ingu indíánanna sem kalla hann
manninn sem dansar við úlfa. En
framsókn hvíta mannsins heldur
áfram og liðsforinginn verður að
velja milli kynstofns síns og indí-
ánanna.
DANCES WITH WOLVES.
Höfundur: Mlchael Blake.
Fawcett, 1990.