Dagblaðið Vísir - DV - 23.10.1991, Blaðsíða 15

MIÐVIKUDAGUR 23. OKTÓBER 1991.
15
Hamlet í Háskólabíói
Háskólabíó hefur verið að sýna
Hamlet aö undanfórnu. Þegar ég
fór núna um daginn að sjá sýning-
una, reyndar í annað sinn, var sal-
ur 5 nær fullur og þó búið að sýna
leikritið lengi.
Mér fannst athyglisvert hversu
margt ungt fólk var á sýningunni.
Enn á Shakespeare erindi til fólks-
ins með 400 ára gömul leikrit sín.
Kynngimögnuð verk snillingsins
eru hafin yfir tíma. Nútímamaður-
inn fmnur sjálfan sig í hinum fjöl-
þættu persónum Shakespeares.
Mörgum kann að fmnast borið í
bakkafullan lækinn að rita kjall-
aragrein um sýningu á Hamlet. Um
Hamlet hefur meira verið ritað en
nokkurn mann sem lifað hefur á
jörðinni og vafalaust er Hamlet
frægasta leikrit snillingsins
Shakespeares.
Núna þegar íslendingar vinna
hvern stórsigurinn á fætur öðrum
á hinum ýmsu sviðum kemur mér
í hug að líklega sé Hamlet íslenskur
að uppruna. Kvöld eitt fyrir nokkr-
um árum, þegar ég sá Shakespeare-
leikrit í Barbican leikhúsinu í Lon-
don, þar sem The Royal Shake-
speare Company sýnir, greip ég
leikskrá í hönd. Þar var þess getið
aö Hamlet ætti uppruna sinn að
sækja í íslensku þjóðsöguna um
Amlóða.
Hugmyndin um að látast geggjað-
ur vegna aðsteðjandi ytri hættu er
gömul.
Sýningin
Mér fannst sýningin að mörgu
leyti frábær. Leikritið er að vísu
stytt og atburðarás og orðræðum
vikið við.
Fyrir nokkru ritaði Shakespeare-
þýðandinn mikli, Helgi Hálfdánar-
son, stuttan ritdóm um þessa kvik-
mynd og taldi hana afleita. Fáir
þekkja og skilja Shakespeare betur
en Helgi. Mest lét hann fara í taug-
ar sér aðlögun Páls Heiðars að
Kjállarinn
Guðmundur G.
Þórarinsson
verkfræðingur
texta í þýðingu, þar sem hann
blandar saman þýðingu Helga og
þýðingu Matthíasar Jochumsson-
ar.
Ef til vill hefur meistara Helga
sést nokkuð yfir túlkun myndar-
innar vegna þess hversu starsýnt
honum varð á þýðinguna.
Það er auðvelt að skilja. Meistar-
inn, sem þýddi öll leikrit Shake-
speares, 37 að tölu, Eyðiland T.S.
Eliot, grísku harmleikina og svo
margt, margt, margt annað. Um
ritstörf hans segir í Lyfjafræðinga-
talinu: „Ritstörf: Einkum þýðingar
á nokkrum ljóðum og leikritum."
Að fornu var sagt „verkið lofa
meistarann“. Þau eru auðvitað
betri vitnisburður en allt annað.
Það er vandasamt að sýna leikrit
Shakespeares sem kvikmynd. Mér
fmnst það takast vel í þessari
mynd.
Og ég verð að játa að mér finnst
myndin koma vel til skila öllum
aðalatriðum Hamlets. Stytting
verksins dregur úr gagnsæi.
Vel kemur fram hversu Hamlet
óttast að fregnin um vofuna spyrj-
ist út. Of snöggt er komið að því
að Hamlet læst vera geggjaður og
það í raun fyrst sýnt í samtali hans
við Ófelíu.
Frá því leikritið var fyrst sýnt
hafa lærðir menn velt fyrir sér
spurningunni hvort Hamlet hafi í
raun verið vitskertur. Þessum
þætti hefði þvi mátt gera betri skil.
Leiksýningin, músagildran, þar
sem Hamlet hyggst sannreyna
hvort vofan hafi í raun sagt satt,
tekst vel og áhorfendum verður
alveg ljóst hvað vakir fyrir Hamlet.
Mér fannst einkar vel til fundið
aö láta hann flytja hina frægú
ræðu: „Að vera eða vera ekki...“ í
grafhýsinu.
Efni ræðunnar verður nær áhorf-
andanum í þessu umhverfi.
Klaustursenan veröur í reynd
engin klaustursena. Hamlet er lát-
inn segja Ófelíu að fara í klaustur
í tveggja manna tah þeirra tvisvar
og fyrst við leiksýninguna.
Þarna fær þessi setning allt aðra
áherslu og annað vægi en í leikrit-
„Atriðin, þar sem Hamlet ræðir við og
um móður sína, eru með þeim hætti
að auðveldlega vekur upp hugmyndina
um Ödipusarduld.“
„Mér fannst athyglisvert hversu margt ungt fólk var á sýningunni.
inu sjálfu, klaustursenunni, þar
sem ljóst er að Hamlet veit að hlust-
að er á þau. Þá fær setningin um
klaustrið aöra merkingu vegna
þess að henni er ekki síður beint
til konungshjónanna og Póloníusar
sem liggja á hleri. Erfiðara er að
skilja atriðið eins og það er sett
fram í kvikmyndinni. Póloníus er
undarlega samsettur. Raunar
frnnst mér hann ein af fáum per-
sónum Shakespeares sem er ill-
skiljanleg.
Ödipusarduld Hamlets
í myndinni er Póloníus, sem er
ráðgjafl konungs, eins konar hirð-
fífl. Undarlegt ósamræmi er í leik-
ritinu sjálfu milli þeirrar visku og
speki, sem Póloníus býr yfir, og
hirðfíflsframkomu hans.
Margt hefur verið ritað um þung-
lyndi Hamlets. Leikritið lætur því
ósvarað af hverju Hamiet verður
ekki konungur aö föður sínum
látnum. Telja verður að hluta
þunglyndis hans megi rekja til
þessa atriöis.
Margir hafa lagt megináherslu á
giftingu móður hans, hversu fljótt
hana ber að. Réttirnir frá erfi-
drykkjunni voru ekki kólnaðir er
þeir voru reiddir fram í giftingar-
veislunni. Þannig hafa ritgerðir
verið skrifaðar um Ödipusarduld
Hamlets. Mér fínnst þessi kvik-
mynd vekja þann skilning sterkt
upp. Atriðin, þar sem Hamlet ræðir
við og um móður sína, eru með
þeim hætti að auðveldlega vekur
upp hugmyndina um Ödipusar-
duld.
Þangað ber því, samkvæmt
myndinni, að mínum skilningi að
sækja þunglyndi Hamlets að hluta
í upphafi leikritsins.
Auðvitað túlka menn leikrit
Shakespeares á mismunandi hátt
og leggja mismunandi áherslur.
Um það er ekki nema gott eitt að
segja.
Kjarninn í leikritinu Hamlet er
hins vegar dulúðugur og honum
verður að koma til skila, ef menn
ætla að sýna Hamlet. Það fínnst
mér takast í þessari mynd.
Guðmundur G. Þórarinsson
Hvers vegna verða svo
margir gjaldþrota?
„Starf banka og lánastofnana á að vera fyrirbyggjandi...“
A undanfórnum árum hefur
gjaldþrotum einstaklinga í Reykja-
vík fjölgað mjög mikið. Á árinu-
1984 voru skráð gjaldþrotaskipti
119 en á árinu 1990 voru þau 695,
eða nærri sex sinnum fleiri, og
stefnir í álíka fjölda á þessu ári og
í fyrra.
Gjaldþrot einstakhnga hafa verið
nokkuð til umræðu að undanfórnu
og eru flestir sammála um að
vandamálið sé mjög alvarlegs eðlis.
Þeir sem hvað harðast hafa tekið
til orða hafa sagt að stefna ætti að
því að útrýma gjaldþrotum með
öllu. Þá er ljóst að stórt verkefni
er fyrir höndum.
Skýringar á gjaldþrotum
Til að háégt sé að vinna mark-
visst að því að fækka gjaldþrotum
á næstu árum er nauðsynlegt að
vita hvers vegna einstaklingar og
heimili verða gjaldþrota.
Ekki er til nein einföld skýring á
gjaldþrotum. Allt umhverfí bæði
lántakenda og lánveitenda er þess
eðlis að búast má við að fólk lendi
í erfiðleikum fjárhagslega.
Greiðslugeta fólks er oft ofmetin
ef hún er á annað borð metin. Tek-
in hafa verið alltof há lán til of
skamms tíma, misgengi hefur verið
á þróun lánskjaravisitölu og launa,
óvæntur tekjumissir hefur verið
nefndur sem ástæða gjaldþrots,
fólk hefur gengist í ábyrgð fyrir
ættingja og vini sem síðan hafa
ekki reynst borgunarmenn og
svona mætti lengi telja. Aðalatriðið
er kannski að alltof margir hafa
ekki þann stuðpúða í afkomu sem
KjáUarinn
Sólrún Halldórsdóttir
þarf til að óvæntir útgjaldaliðir
setji ekki allt úr skorðum.
Hvaðertil ráða?
Þegar um margþætt vandamál er
að ræða duga engar einfaldar
lausnir. Nauðsynlegt er að koma á
aukinni samvinnu milli þeirra að-
ila sem hlut eiga að máli. Þetta eru
til dæmis bankar og lánastofnanir,
lántakendur og ráðgjafaraðilar.
Starf banka og lánastofnana á að
vera fyrirbyggjandi, þannig að
greiðslugeta einstaklinga sé alltaf
metin áður en lán er veitt. Lántak-
endur ættu þá skriflega að gera
grein fyrir tekju- og skuldastöðu
sinni. Verkefni ráðgjafaraðila, til
dæmis þeirra sem fást við fast-
eignasölu, eru í raun svipaös eðlis
og banka og lánastofnana; þeir
ættu aldrei að ofmeta greiðslugetu
fólks. Mikil ábyrgð liggur hjá þess-
um aðilum þegar um er að ræða
þá stærstu fjárfestingu sem flestir
fara út í á ævinni, þ.e. húsnæðis-
kaup.
Verkefni Neytendasamtakanna
eru í þessu sambandi að minnsta
kosti þrenns konar. í fyrsta lagi að
gera kannanir á fjármagnsmark-
aðnum og kostnaði samfara lán-
töku, í öðru lagi upplýsingamiðlun
til einstaklinga og heimila og í
þriðja lagi fjárhagsráðgjöf fyrir
heimili. Fjárhagsráðgjöf fyrir ein-
staklinga og heimili hefur verið á
boðstólum um nokkurt skeið hjá
Neytendasmtökum annars staðar á
Norðurlöndum. Litið er á fjárhags-
ráðgjöf sem öfluga leið fyrir heim-
ili til úrlausnar á greiðsluerfiðleik-
um. Einkunnarorð fjárhagsráð-
gjafar er „hjálp til sjálfshjálpar".
Neytendasamtökin hafa í hyggju
að efla starfsemi sína á þessum
vettvangi. Einstaklingar verða aö
gera sér grein fyrir því að einungis
er skynsamlegt að taka lán fyrir
því sem telja má fjárfestingu og
gefur af sér arð i framtíðinni. Lán-
tökur fyrir daglegri neyslu og mun-
aði er óráðsía sem aúlir sjá eftir
þegar þeir eru komnir inn í víta-
hring lántöku og kostnaðar sem
fylgir henni.
Fundur Neytenda-
samtakanna
Neytendasamtökin hafa veruleg-
ar áhyggjur af þeirri þróun sem
hefur átt sér stað á fjárhag heimila
í landinu og efna því til opins fund-
ar til að ræða gjaldþrot heimila,
ástæður og úrbætur. Fundurinn
verður haldinn laugardaginn 26
október kl. 13 að Borgartúni 6 og
er öllum opinn. Viljum við hvetja
sem flesta til aö mæta.
Sólrún Halldórsdóttir
hagfræðingur
Neytendsamtakanna
„Ekki er til nein einföld skýring á gjald-
þrotum. Allt umhverfi bæði lántak-
enda og lánveitenda er þess eðlis að
búast má við að fólk lendi 1 erfiðleikum
fjárhagslega.“