Dagblaðið Vísir - DV - 13.06.1992, Blaðsíða 14

14
LAUGARDAGUR 13. JÚNÍ 1992.
Útgáfufélag: FRJALS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÖNAS KRISTJANSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PALL STEFÁNSSON og INGÖLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, 105 RVlK, SlMI (91)63 27 00
SlMBRÉF: Auglýsingar: (91 )63 27 27 - aörar deildir: (91 )63 29 99
GRÆN NÚMER: Auglýsingar: 99-6272 Askrift: 99-6270
AKUREYRI: STRANDGÖTU 25. SlMI: (96)25013. Blaðamaður: (96)26613.
SlMBRÉF: (96)11605
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF., ÞVERHOLTI 11
Prentun: ARVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1200 kr.
Verð I lausasölu virka daga 115 kr. - Helgarblað 150 kr.
Evrópusamruni er martröð
Bandaríkin eru engin Júgóslavía, en eiga samt aö
geta sýnt okkur og Evrópumönnum, að sambandsríki
þjóöá eöa annarra misjafnra hópa er misheppnuð aðferö
við aö raöa fólki í fullveldiseiningar og að miðstýrö
Evrópa er ekki framtíðardraumur, heldur martröö.
Kynþáttaóeirðirnar í Los Angeles eru ekki fyrsta
vandamálið af þessu tagi í Bandaríkjunum og verða
ekki hið síðasta. Tilraunin með bræðslupott þjóðanna
hefur mistekizt. Þjóðir Bandaríkjánna lifa meira eða
minna út af fyrir sig og hata hver aðra í vaxandi mæh.
Stjómvöld í Bandaríkjunum treysta sér ekki til að
reyna að ijúfa vítahringinri, sem lýsir sér meðal annars
í að svertingjar og aðrar undirþjóðir safnast saman í
miðlæg örbirgðarhverfi og Evrópuættað fólk í ríkmann-
leg úthverfi, sem sum hver em læst fyrir óviðkomandi.
Júgóslavía er róttækara dæmi um hran hugmyndar-
innar um sambandsríki þjóða. Þar var mörgum þjóðum
þrýst gegn vilja þeirra inn í eitt ríki. Þegar miðstjórnar-
valdið hrundi, kom í ljós, að undir kraumaði hatur, sem
var orðið að krabbameini í samskiptum þessara þjóða.
íbúar Vestur-Evrópu ættu líka að geta htið sér nær.
Víðs vegar er ljóst, að staðbundnir minnihlutahópar
sætta sig ekki við yfirráð ríkisheildar og valda margvís-
legum sambúðarerfiðleikum, sem ekki leysast á annan
hátt en með meiri eða minni sjálfstjóm þeirra.
Baskar og Katalónar hafa fengið aukna sjálfstjóm og
heimta meiri. Korsíkumenn eru komnir af stað með
svipuð sjónarmið. Belgía er klofin í herðar niður og býr
meira að segja við tvöfalt kerfi stjórnmálaflokka. Bretar
virðast ekki sjá leið úr vandræðum Norður-írlands.
í ljósi alls þessa er undarlegt, að yfirstéttir Vestur-
Evrópu skuh vera að reyna að búa til sambandsríki úr
Evrópusamfélaginu í Bruxelles án þess að leita eftir
formlegum stuðningi almennings við slíkar ákvarðanir
og án hefðbundins þingræðis í Evrópusamfélaginu.
Evrópusamfélagið lýtur ekki vestrænum lýðræðis-
heföum, meðal annars vegna þess, að kjósendur em
ekki spurðir um afsal fullveldis og að þingið hefur nán-
ast engin völd, en ráðherrar og embættismenn í Brux-
ehes ráða öhu í stíl kínverskra mandarína á fyrri öldum.
Danir hafa borið gæfu til að segja yfirstétt Vestur-
Evrópu, að þessi sambræðsla Evrópu muni ekki takast.
Þeir fehdu Maastricht-samkomulagið, sem hefði sáð til
vandamála, er síðar mundu fá útrás á einhvem hátt,
sem við höfum séð við Kyrrahafið og á Balkanskaga.
Sem betur fer hafa stjómmálamenn og -skýrendur
rangt fyrir sér, þegar þeir segja, að Evrópusamfélagið
muni skhja Dani eftir. Þvert á móti munu Danir ráða
ferðinni, því að það væri stjómarskrárbrot í Evrópu-
samfélaginu að brjóta neitunarvald Rómarsáttmálans.
Mandarínamir í Bruxehes munu ekki komast upp
með að stofna sambandsríki Maastricht-samkomulags
fram hjá samfélagi Rómarsáttmála. Þeir munu reyna
það, en hafa misst tök á þróun mála. Galdur þeirra
hefur bmgðizt, og fólk er að byrja að sjá gegnum þá.
Bezt væri fyrir Evrópu, ef yfirstétt hennar lærði lex-
íuna hjá Dönum og beindi orku sinni að brýnni atriðum
en póhtískum samruna. Mikið starf er enn óunnið við
að draga úr viðskiptahindrunum og leggja niður risa-
vaxið landbúnaðarskrímsli Evrópusamfélagsins.
í Júgóslavíu og Bandaríkjunum og Norður-írlandi
má sjá htróf þess, sem gerist, ef menn halda sér ekki
við hugtakið þjóð sem heppilega fuhveldiseiningu.
Jónas Kristjánsson
Að spyrða saman
umhverfisvemd
og hagþróun
Frá setningarfundi umhverfis- og þróunarráðstefnunnar í Rio de Janeiro. Maurice Strong er annar frá vinstri
við fundarstjóraborðiö. Símamynd Reuter
krafa virkan. Tímamörk og magn-
mörk um takmörkun útblásturs á
gastegundum sem valda gróöur-
húsaáhrifum voru felld brott á síð-
asta stigi undirbúnings að kröfu
Bandaríkjastjómar.
George Bush Bandaríkjaforseti
lét það boð út ganga að hann neit-
aði að undirrita plaggið væri þar
nokkurt ákvæði að finna sem telja
mætti íþyngjandi fyrir bandarísk-
an iönað. Sér í lagi var honum
þymir í auga að áskilið var að út-
blástur koltvísýrings skyldi árið
2000 kominn niöur í þaö magn sem
var fyrir 1990 en fjórðungur koltví-
sýringsútblásturs á jörðinni kemur
frá Bandaríkjunum.
Ríki Evrópubandalagsins tóku
þessa afstöðu Bandaríkjastjórnar
sérstaklega óstinnt upp. Mörg
þeirra búa við skógardauða af völd-
um súrs regns og stjómir þeirra
þurfa að taka tiliit til kjósenda sem
láta sig umhverfismál varða.
Afréðu því stjómir ríkja EB að
storka Bandaríkjaforseta með því
að láta undirritun sinni fylgja við-
auka þar sem ítrekuð em magn-
mörkin og tímasetningarnar sem
brott vom felld úr megintextanum
að hans kröfu.
Þá varð úr að öll ríki EB ákváðu
að undirrita sáttmálann um varð-
veislu líffræðilegrar fjölbreytni og
einangra þar með Bandaríkin sem
neita að undirrita hann. Þar kveðst
Bush setja fyrir sig ákvæði sem
gerir ráð fyrir gagnkvæmri sam-
vinnu ríkja í hitabeltinu og fyrir-
tækja í iðnríkjum. Fjölbreyttustu
lífríki heims en jafnframt þau sem
minnst em enn könnuð er aö finna
í hitabeltinu, einkum í regnskóg-
unum, sem nú er eytt óðfluga með
óbætanlegum skaða fyrir fjöl-
breytni lífs á jörðinni. Nú er hug-
myndin að veita hitabeltislöndum
hvata til að varðveita regnskógana
með því að koma á samstarfi þeirra
og fyrirtækja í iðnríkjunum, eink-
um lyfjafyrirtækja, en reynsla hef-
ur sýnt að þarna má finna í lífrík-
inu efni sem geta orðið hin gagnleg-
ustu, bæði til lækninga og í öðrum
efnaiðnaöi. Nýmæhð var aö hita-
beltislöndin áttu að fá fyrir sinn
snúð hluta af ágóðanum af iðnaði
sem byggðist á fyrirbærum úr líf-
ríki þeirra.
Til slíks má George Bush ekki
hugsa á kosningaári og vann það
heldur til að gera Bandaríkin
„skotspón alþjóðlegrar fyrirhtn-
ingar“ í Ríó svo vitnað sé til orða
Keiths Schneiders, fréttamanns
New York Times.
Magnús T. Ólafsson
Tengihður milh tveggja alþjóölegra
umhverfismálaráðstefna Samein-
uðu þjóðanna, í Stokkhólmi 1972
og í Rio de Janeiro þessa dagana,
er Kanadamaðurinn Maurice
Strong. Hann hefur stjómað skipu-
lagningu beggja og flutti við setn-
ingarathöfnina í Ríó þá tölu sem
fréttamönnum þótti beinskeyttust
og áhrifamest.
Strong safnaði ungur miklum
auði, einkum í ohiúðnaði Kanada.
Sjálfstæðið sem ríkidæmiö veitir
hefur hann notað til að veija mest-
irni hluta starfsævinnar til að vara
við þeim háska sem stafar af því
að bhnd og skammsýn gróöafíkn
sélátin ráða í tæknivæddum heimi.
í ræðunni í Ríó varaði Strong við
að nlannkynið stæði nú á krossgöt-
um, sjálf framtíð þess væri í veði,
og sagði:
„Engin tegimd sem nokkru sinni
hefur verið uppi hefur náð eins
langt og við. En nú erum við orðin
sfjómlaus tegund. Sjálf afrek okkar
leiða okkur til móts við háskalega
framtíð... Eyðingu og sóun í lífs-
háttum ríkra verður ekki við hald-
ið á kostnað lífsmöguleika og fram-
færis fátækra og náttúraskhyrð-
anna. Enginn blettur á jarðríki get-
ur verið eyja ahsnægta í hafsjó
eymdar."
í Stokkhólmi sátu lunhverfismál-
in í fyrirrúmi. Ráðstefnan í Ríó
heitir fuhu nafni Ráðstefna Sam-
einuðu þjóðanna um umhverfi og
þróun. Þar var ætlunin að leggja á
ráðin um hversu þætta megi saman
viðgang lifríkis náttúmnnar og
hagþróunarþarfir ört tjölgandi
mannkyns.
Tvær stærðir sýna við hvhíkan
vanda er að fást. Fram th ársins
2030 er talið að mannkyni fjölgi úr
fimm og hálfum mhljarði í níu
mhljarða. Á sama tímabhi er gert
ráð fyrir að iðnaðarframleiðsla
þrefaldist frá því sem hún er nú.
Misskipting lífsgæða er undirrót
fólksstraums frá fátæktarsvæðum
þangað sem kjör em betri. Þróun-
aráætlun SÞ hefur reiknað út að
23 hundraðshlutar mannkyns njóti
85 af hundraði tekjumyndunar. Á
annan mhljarð manna hefur innan
við 60 króna verömæti sér til fram-
dráttar á dag.
Á ráðstefnunni í Ríó er unnið að
lokafrágangi nokkurra skjala og
gert ráð fyrir undirritun þeirra.
Tvö em bindandi alþjóðasáttmálar.
Annar fjaUar um hömlur á losun
gastegunda sem valda gróðurhúsa-
áhrifum í andrúmsloftinu og stuðla
þar með að hækkun lofthita svo
raskar búsetuskhyrðum. Hinn
sáttmáUnn tjallar um varöveislu
líffræðilegrar fjölbreytni, ráðstaf-
anir til að hamla gegn útrýmingu
dýra- og jurtategunda.
Ríó-yfirlýsingin setur svo al-
mennar reglur um skyldur ríkja
gagnvart umhverfmu og rétt þeirra
th að stefna að hagþróun. Hún er
ekki bindandi.
Verkefnaskrá 21 er umfangsmikh
leiðsögn fyrir ríki, fyrirtæki og
samtök um ráðstafanir th að bæta
umhverfið út næstu öld. Þar eru
sett fram stefnumið um loftgæði,
vatnsgæði, landnotkun, um varð-
veislu og stjóm á notkun náttúm-
gæða, tæknimiðlun miUi ríkja, var-
úðarráðstafnir við eitri og háska-
legum efnum, neyslu og úrræði við
skorti.
Loks er gert ráð fyrir samkomu-
lagi um markmið við nýtingu og
varðveislu skóga.
Eins og endranær, þar sem iðn-
rhti og þróunarlönd koma saman
th að ræða langtímamarkmið sem
snerta hagþróun, hafa deilur um
íjármál mjög sett svip sinn á undir-
búning ráðstefnunnar í Ríó. Þróun-
arlönd krefjast aðgangs að tækni
og fjármagni, eigi þeim að vera
kleift að taka marktækan þátt í
aðgerðum th umhverfisvemdar.
Iðnríki benda á að sjálf búi þau sem
stendur við efnahagssamdrátt og
fjárkröggur.
Eftir að th Ríó kom tókst að leysa
úr þessari flækju, á pappírnum að
minnsta kosti. Itrekuð er viðmiðun
í fyrri samþykkt SÞ um að mark-
mið skuh vera að iðnvædd ríki
verji sem svarar 0,7% af þjóðar-
framleiðslu th þróunaraðstoöar.
Það sem veldur frumkvöðlum
ráðstefnunnar í Ríó mestum von-
brigðum er að ekki tókst að koma
í sáttmálann um loftslagsbreyting-
ar ákvæðum sem gera hann sjálf-
Erlendtíðindi
Magnús Torfi Ólafsson