Dagblaðið Vísir - DV - 31.07.1992, Blaðsíða 26

26
FÖSTUDAGUR 31. JÚLl' 1992.
FÖST.UDAGUR 31. JÚLÍ 1992.
Megum aldrei láta von-
leysi ná tökum á okkur
- segirVigdís Finnbogadóttir, forseti íslands, sem á morgun hefur sittfjórða kjörtímabil
„Ég ákvaö að gefa kost á mér
næstu fjögur ár eftir mikla umhugs-
un og þrýsting frá traustum mönn-
um sem ég tek mikið mark á í þjóðfé-
laginu. Þeir töldu rétt að ég færi fram
ennþá einu sinni þar sem ég er enn
á góðum jámum, ef svo má að orði
komast. Mér tekst þannig vonandi
að ýta enn áfram ýmsu því sem ég
hef stefnt að,“ segir Vigdís Finnboga-
dóttir, forseti íslands, sem á morgun
mun hefja sitt fjórða kjörtímabil með
undirritun eiðstafs í Alþingishús-
inu.
Vigdís hefur verið farsæl í staríi
sínu undanfarin tólf ár og hvarvetna
vakið mikla athygh, jafnt á heima-
slóðum sem erlendis. DV fékk tæki-
færi til að hitta hana að máli á Bessa-
stöðum í tilefni af þessum tímamót-
um. Eins og jafnan skartaði forseta-
setrið sínu fegursta í góðviðrinu í
gærmorgun. Sjálf hafði Vigdís á orði
að Bessastaðir væru nokkurs konar
sátt milli fortíðar og nútíðar. „Á þess-
ari sátt eigum við að byggja og minn-
ast þess að aldirnar voru forfeðrum
okkar erfiðar.“
- Varþaðekkiákjósaniegastvegna
aðstæðna í þjóðfélaginu að forseti
sæti áfram?
„Mér er sagt það og heyri á mörg-
um að sú sé farsælasta lausnin. Þeg-
ar þannig árar, eins og hjá okkur nú,
segja menn að betra sé að hafa stað-
festu í forsetaembættinu. Það tekur
sinn tíma að læra á þetta starf. Ég
tek undir það að réttast sé að hrófla
ekki mikiö við embættinu um þessar
mundir."
- Þú tilkynntir um framboð þitt 19.
júní fyrir ári sem var fyrr en búist
var við. Vildir þú koma í veg fyrir
að fjölmiðlar leituöu að eftirmanni
þínum?
„Nei, af og frá. Mér þótti rétt að
tilkynna um framboðið í fyrra svo
ekki yrðu uppi vangaveltur um hvort
ég ætlaði að hætta. Ég skynjaði
ákveðna spennu og fannst rétt að
eyða óvissunni.“
- Áttir þú von á mótframboði?
„Alveg eins. í lýðræðisþjóðfélagi
mega menn alltaf eiga von á mót-
framboði enda er það sjálfsagt ef
ástæða þykir til.“
- Hver eru helstu verkefni þín á
komandi kjörtímabili?
„Það er ætíð margt framundan og
ekki síst allt það er varðar mann-
rækt. Ég vil stuöla að því að íslend-
ingar haldi áfram að trúa á sjálfa sig
þó í móti blási. Umhverfismál eru
mér ákaflega hugleikin. Þess verður
ekki langt að bíða að þau verði aðal-
málið í heiminum. Ég get t.d. og vil
beita rödd minni til að tala fyrir ís-
land á alþjóðavettvangi. Þar sem ég
er orðin vel kunnug helstu forráða-
mönnum í heiminum get ég veitt ís-
landi byr á margan hátt. Það mun
ég reyna að gera.“
Danadrottning
fékk íslenskar
birkiplöntur
- Umhverfissjónarmið þín eru ein-
mitt orðin fræg um heiminn. Þú
gróðursetur tré hvar sem þú kemur
og svo er einnig um gesti þína. Hefur
þessi áhugi hvatt almenning til að
huga að uppgræðslu landsins?
„Það vona ég. Að minnsta kosti fer
það ekki sporlaust yfir bömin ef þau
fá að taka þátt í gróðursetningu.
Böm keppast ætíð við að segja mér
að þau viti sitthvað um fifil og sóley
Það hefur aldrei háð forseta að vera óglft. Hún telur aö erfitt hefði verið
fyrir karlmann aö standa við hlið hennar.
og þá er efld vitund þeirra um gróður
landsins. Alls staðar þar sem ég kem
gróðurset ég þrjár trjáplöntur, eina
fyrir drengi, aðra fyrir stúlkur og þá
þriöju fyrir ófæddu bömin og fram-
tíðina. Ég sendi Margréti Dana-
drottningu þrár íslenskar birkihrísl-
m- í silfurbrúðkaupsgjöf til að setja
niöur í sínum garði. Nú er gróðurinn
okkar farinn að berast til útlanda!“
- Hafa erlendir gestir aldrei undrast
að þeir skuli vera beðnir um að gróð-
ursetja hér?
„Þeim finnst afar gaman að koma
í Vinaskóginn við Kárastaði og þó
aö hann sé ekki orðinn að skógi enn
skynja þeir vel að einhvem tíma
verður að byrja og njóta þess að vera
þátttakendur í því. Vorið eftir að ég
kom á Bessastaði setti ég niður trjá-
plöntur sem í dag eru limgerðið hér
fyrir utan salargluggann. Fáir töldu
að plöntumar myndu spjara sig í
sjávarseltunni og rokinu en þær hafa
dafnað vel og mynda nú fallegan
skjólvegg," segir Vigdís stolt.
Viðkvæm fyrir
gagnrýni
- Aö undanfomu hefur borið
meira á gagnrýni á forsetaembættið
sem slíkt en áður. Finnst þér hún
eiga rétt á sér og tekur þú hana per-
sónulega?
„Það er aldrei hægt að vera allra
viðhlæjandi og væri varla eðlilegt.
Auðvitað hljóta einhveijir menn að
óska sér einhvers annars en að hafa
mig hér. Það getur enginn gert svo
öllum líki. Ég skoöa alla gagnrýni,
hugsa um hvað sé réttmætt í henni
og tek tillit til hennar. Óréttmæt
gagnrýni fer í öllum myndum, hvar
sem er í þjóðfélaginu, mjög fyrir
brjóstið á mér. Þaö em allir við-
kvæmir fyrir gagnrýni, ekki síður
ég en aðrir. Mig langar að gera vel
og það særir engan meira en sjálfa
mig ef ver tekst til.“
Fyrir tólf árum, þegar Vigdís háði
sína fyrstu kosningabaráttu, var hún
spurð hvort ekki ætti að auka völd
forseta. Hún svaraði því til að aukin
völd myndu stofna lýðræðinu í
hættu. Er hún sömu skoðunar eftir
reynslu undanfarinna ára?
„Ef eitthvað er hefur sú skoðun
styrkst," segir hún. „Lýðræðið er
viðkvæmt fjöregg, ekki síst í fá-
mennu þjóðfélagi þar sem allir em
nátengdir. Það væri ekki farsælt að
hafa forseta sem hefði völd til að
hygla einum frekar en öðrum og
stýra þjóðfélaginu eftir eigin geð-
þótta.“
- Telur þú að einhverjar breytingar
þurfi að gera á embættinu?
„Ég sé ekki á stundinni hvaða
breytingar þyrfti að gera með tilliti
til stjómsýslu. Ég tel farsælt aö þjóð-
in eigi einn mann, forseta, sem sé
hafinn yfir daglegt þras og er í tengsl-
um við fólkið. Hvaö sem öllum at-
hugasemdum líður finn ég að meiri-
hluti fólksins í þessu landi er vinir
mínir. Fyrir það er ég afar þakklát.
Enginn veit fyrr en í er komið hvem-
ig er að eignast svona mikla hlýju frá
heilli þjóð. Því fylgir mikil ábyrgð.
Að sjálfsögðu eru gerðar kröfur til
mín en ekki meiri kröfur en ég geri
til sjálfrar mín. Ekki síst vegna þess
að ég er kona. Ennþá er nýtt aö kven-
maður fáist við þau störf sem ég fæst
við og það er litið miklu gagnrýnni
augum á konur í embættum en karl-
mann. Það höfum við rætt stallsystur
á írlandi og íslandi."
Vigdís hefur ekki búið á Bessastöðum undanfarin ár vegna endurbóta á
húsnæðinu sem brýn þörf var fyrir. Nú er engin íbúð fyrir forseta á Bessa-
stöðum. DV-myndir Gunnar V. Andrésson
Áhyggjur af
atvinnuleysi
Vigdís hefur starfaö með nokkrum
forsætisráðherram á undanfömum
áram. Þjóðmálin hafa ekki alltaf siglt
lygnan sjó. Það er því ekki úr vegi
að spyija hvort ráðherrar landsins
hafi beðið forseta um álit í erfiðum
málum.
„í öllum stjórnarmyndunum ræða
forseti og formenn flokkanna mikið
saman. Forseti hefur auðvitað fullan
rétt á aö segja sínar skoðanir. Það
er ekki mitt að segja til um hvort
eitthvað, sem ég hef sagt, hefur leitt
til jákvæðra úrlausna."
- En hefur þú lent í erfiðri pólitískri
stöðu?
„Já, auðvitað, en ekki á hinum
seinni árum. Á fyrstu áram mínum
var þetta allt nýtt fyrir mér og ef til
vill var ég ekki eins vör um mig og
ég hef orðið með reynslu og aldri,“
segir Vigdís og brosir.
Undanfarið hefur sjávarútvegur
verið helsta umræðuefni þjóðarinn-
ar. Sjaldan hefur staða hans verið
jafnerfið og sérstaklega fyrir litil
sjávarþorp á landsbyggðinni. Vigdís
hefur ávallt talið sig vin sjómannsins
enda hefur sú stétt ævinlega staðið
dyggilega við bakið á henni.
- Ertu bjartsýn á framtíð þessa fólks
og áttu góð ráð handa því?
„Ég tek þetta ástand nær mér en
nokkum granar og hugsa mikið um
það. Engu að síður verðum við að
vera bjartsýn því hugtakið bjartsýni
felur í sér vongleði. Við skulum segja
að ég sé vongóð vegna þess að ég hef
bjargfasta trú á íslenska þjóð. Ég
þekki styrk hennar og seiglu. Það er
fátt sem dregur eins úr kjarki þjóðar
og þegar atvinnuleysi knýr dyra. Við
höfum áöur yfirstigið erfiða tíma og
á það verðum viö að trúa nú því von
og trú eflir, uppgjöf slævir.
Mér er það engin launung að mér
hefur stundum fundist erfitt hversu
lengi við erum að taka við okkur
varðandi uppbyggingu á öðram at-
vinnuvegum samhliöa sjávarútvegi
sem er sveiflukenndur. Ástæða þess
er vitaskuld fjármagnsleysi og fá-
menni þjóöarinnar. En þó viö séum
fámenn erum við sterk og stöndum
þar jafnfætis stórþjóðum. Ef við getum
komið því þannig fyrir að atvinnu-
leysi nái ekki undirtökum í byggðum
landsins, með því að beita hugviti og
aðhaldi, hljótum viö að horfa fram á
betri tíma. Við skulum minnast þess
að það er ekki nema einn mannsaldur
síðan þjóðin var svo fátæk að hún átti
ekki nema rétt til hnífs og skeiðar.
Þessu höfum við gleymt í velmegun
undanfarinna áratuga.
Mergurinn málsins viö þessar að-
stæður er að láta bömin aldrei finna
fyrir vonleysi. Ef böm era alin upp
í vonleysi hætta þau að trúa á landið
og lífið. Ég vildi biðja alla menn að
láta aldrei á sér finna að það sé ekki
von í stafni."
Sjálfsvitund kvenna
styrkst
Staða konunnar hefur vissulega
breyst á undanfömum árum. Árið
1980 var heimsfrétt að kona gæfi kost
á sér í embætti forseta. Þegar Vigdís
undirritaði eiðstaf sinn á Alþingi árið
1980 var þar karlaveldi. Nú situr kona
í stóli sameinaös þings. Forseti
Hæstaréttar, sem setur Vigdísi í emb-
ætti að þessu sinni, er einnig kona.
- Telur þú að kjör þitt á sínum tíma
hafi valdið byltingu í framsókn
kvenna í æðri stöður þjóðfélagsins?
„Það er of snemmt að segja til um
hvort það hafi verið kjör mitt eða
aukin menntun kvenna, nema hvort
tveggja komi til. Það er framtíðarinn-
ar að skera úr um það. En á því leik-
ur enginn vafi að kjör mitt, og að ég
hef gegnt embættinu allan þennan
tíma, hefur styrkt sjálfsvitund
kvenna. Konur eru ekkert blávatn.
Það er einungis gömul hefö, og von-
andi brátt úrelt, að halda konum í
skugganum."
- En áttu þér eitthvert einkalíf í
þessu starfi?
„Forsetinn á einkalíf og forsetinn á
gott einkalíf. Það er aUt komið undir
góðri skipulagningu. Ég hef alið upp
dóttur mína á þessum tólf áram. Hún
er mesta prýðisstúlka, kærleiksrík og
góð. Það gæti hún ekki verið nema
hún hafi fengiö þann kærleika sem
ég vildi gefa henni. Ég á góða fjöl-
skyldu og fjölda vina sem hafa ræktað
þann vinskap. Ég er auðvitað alltaf
forsetinn en ég sjálf er inni í hon-
um,“ segir Vigdís og hlær.
- Er ekki erfitt fyrir ungling að alast
upp með forseta að foreldri?
„Jú, auðvitað er það erfitt. Ég hef
vemdað dóttur mína eins og sjáaldur
auga míns. Hún hefur nær aldrei ver-
ið með mér opinberlega eöa í sviðs-
ljósinu. Nú er hún vaxin úr grasi,
verður tvítug í haust, og ræður sér
sjálf. En það er skiljanlega erfitt fyrir
ungling að vera dóttir forsetans.“
Býr ekki áBessa-
stöðum
- Þið hafið ekki búið á Bessastöð-
um undanfarin ár. Hver er ástæða
þess?
„Húsakostur hér var orðinn mjög
illa farinn. Það varð að taka á því
máli. Við bjuggum hér mæðgurnar í
forsetaíbúðinni þar til endurbætur
hófust. Síðan höfum við verið í gamla
húsinu okkar í Reykjavík. Endurbót-
um er ekki enn að fullu lokið. Engin
sérstök forsetaíbúð er hér núna en
henni verður komið fyrir í svoköll-
uðu ráðsmannshúsi. Bessastaðastofa
þykir ekki henta fyrir fjölskyldu.
Hún er vinnustaður, móttökustaöur
og þjóðarheimili. Hins vegar munu
væntanlegir forsetar, sem eiga eftir
að koma hingað með fjölskyldur, fá
nýja íbúð sem hentar nútímafólki.
Ég er þakklát, fyrir hönd þjóðarinn-
ar, að ráðist var í endurbætur áður
en allt var komið í óefni.“ •
- Nú hefur þú umgengist þjóðhöfö-
ingja og kóngafólk. Er ekki hætta á
að forseti fjarlægist alþýðufólk?
„Ekki sá forseti sem nú situr. For-
seti, sem er kjörinn lýðræðislegri
kosningu, ræktar samband sitt við
fólkið. Þetta er allt öðruvísi með
kóngafólk sem er fætt inn í störf sín
og er oft á tíðum einangraöra."
Betra að vera ógift
- Hefur þaö einhvem tíma á und-
anfömum áram háð þér að vera eig-
inmannslaus í þessu embætti?
„Það hefur ekki háð mér til þessa
dags. Ég er af þeirri kynslóð að það
hefði verið erfitt fyrir karlmann að
vera við hlið konu í þessu starfi.
Tímamir hafa breyst á þessum
áram. Þetta höfum við rætt, Mary
Robertson, forseti írlands, og eigin-
maður hennar, Nicholaus, og þau era
sömu skoðunar. Þau era fimmtán
áram yngri en ég og vinna að því að
sjálfsagt sé og eðlilegt að konan skipi
embættið og eiginmaðurinn styðji
við bakið á henni í einu og öllu. Ég
efast um aö það heföi gengið upp í
mínu tilfelli. Sú breyting að kona
tæki að sér embættið var nógu stór.
Þó hugarfarsbreyting hafi átt sér
stað þykir það enn ekki sjálfsagt að
konur séu í æðstu stöðum í stjórn-
málum. Ég sakna frægu myndarinn-
ar af Margareti Thatcher þar sem
hún stóð á tröppunum við hlið allra
þessara öndvegiskarla. Þar var þó
kona meðal þeirra herramanna sem
hafa ráð heimsins í höndum sér.“
Engin ævisaga
Vigdís hefur ætíö lagt mikla
áherslu á að sérkenni íslenskrar
menningar séu hið fijálsa orð. Hún
vitnar ávallt til bókmenntaarfsins í
„Þegar þannig árar, eins og hjð okkur nú, er betra að hafa staðfestu i forsetaembættinu," segir Vigdís Finnbogadóttir, forseti íslands, meðal annars í
viðtalinu.
ræðum sínum. Finnst henni að æska
þessa lands beri nægilega virðingu
fyrir sögu forfeðra okkar og mæðra?
„Allar kynslóðir á æskuskeiði bera
aldrei nægilega virðingu fyrir sögu
forfeðranna. Eg leyni því ekki að mér
finnst ekki vera lögö nægilega mikil
rækt við að vekja áhuga barna og
unglinga á þessum gersemum sem
er þjóðararfur okkar. Myndefnið er
orðið áleitið og bókin á undanhaldi.
Ég kvíöi þróuninni en tel þó að nú
þegar viö höfum uppgötvað hvert
kann að stefna sé fyrsta skrefið tekið
til að snúa þessari öfugþróun við. Ég
vildi leggja þar lið ef ég gæti.“
- Þú sagðir fyrir tólf áram að þú
myndir skrifa ævisögu þína. Þar yrði
kafli um forsetaframboðið og margar
mannlífsmyndir. Kemur þessi bók
út að fjórum árum liðnum?
„Allar skoðanir skal endurmeta
strax og ný viðhorf myndast. Þetta
hefur áreiðanlega verið sagt í spaugi,
hafi ég sagt það. Ég var galvösk á
þessum tíma og spaugsöm. Maður
heldur sér á floti í gamansemi. Lífið
veröur svo litlaust ef hvergi örlar á
gamansemi. Núna, tólf áram síðar,
myndi ég aldrei skrifa bók um for-
setaframboðið. Aftur á móti á ég í
fórum mínum afskaplega skemmti-
legar mannlífslýsingar. Ég býst þó
við að ég myndi kjósa aö skrifa um
eitthvað allt annað.“
Mikilvinna
Fyrir tuttugu árum heföi engu
stúlkubami látið sér detta í hug að
óska sér aö verða forseti. Nú ganga
litiar stúlkur hins vegar með slíkan
draum í maganum.
- Er skemmtilegt að vera forseti ís-
lands?
„Já, auðvitað er skemmtilegt að
vera forseti íslands af því að það er
svo gaman og gott að vera íslending-
ur. En það gegnir sama máli með
starf forseta lýðveldisins og öll önnur
störf. Þaö er skemmtilegt þegar vel
gengur og erfitt þegar leiðin er tor-
sótt. Forsetaembættið er mikil vinna.
Ég fæ stundum þá spumingu hvað
ég sé að gera allan daginn. Embættið
getur verið áberandi en hin mikla
vinna er hljóðlát. Ég er í gríðarlegri
skrifstofuvinnu. Fyrir utan það sem
heima er að gerast berast mörg er-
indi erlendis frá. Alls kyns fyrir-
spumir og beiðnir um að ég sé við-
stödd allra handanna stefnur. Ég
væri sjaldan heima ef ég ætti að
sinna þótt ekki væri nema broti af
þeim beiðnum. Embættinu fylgir
mikið skipulagsstarf og hörkuvinna.
Auk þess er forseti fulltrúi þjóðar-
innar á ýmsum vettvangi og talar
ennfremur fyrir hennar hönd. Sumir
íslendingar átta sig kannski ekki á
nauösyn þess að ísland geri vart við
sig úti 1 hinum stóra heimi. Það er
alltaf hætta á að við gleymumst og
hverfum í mannhafið. Allar þær við-
talsbeiðnir, sem ég fæ alls staðar frá
í heiminum, taka geysilegan tíma því
mér er í mun að sinna þeim. Það er
aldrei sjaldnar en einu sinni í viku
að ég tek á móti erlendum blaða-
mönnum. Þegar þessir blaðamenn
koma til íslands og ræða við forset-
ann fá þeir um leið áhuga á landinu
og gera sér grein fyrir hvemig það
er. Það skilur nefnilega enginn ís-
land tU hlítar sem ekki hefur verið
hér. Sumir halda jafnvel að viö séum
frumstæð þjóð. Hlutverk forseta er
ekki síst að laða menn hingað heim,
taka vel á móti þeim, þannig að það
skili sér úti í hinum stóra heimi.
Áhugi erlendra blaðamanna hefur
aukist á undanförnum áram og ég
hef það fyrir reglu að veita sem flest-
um viðtal. Þaö er sterkasta mynd
sem við getum gefið af landi okkar
og þjóð og styrkir þá ímynd sem út-
flutningsvörar okkar hafa. “
Útlitið skiptir máli
Á undanfömum dögum hefur Vig-
dís dvalið sér til hressingar og heUsu-
bótar á Reykhólum í Reykhólasveit.
Þar hefur hún jafnframt hugað að
ávarpi því sem hún mun flytja til
þjóðarinnar á morgun er hún tekur
við embættinu í fjórða skiptiö.
„Ég gekk um tún og engi, iðkaði
líkamsrækt og borðaði hoUustufæði.
Reyndi að hugsa um hvað ég vU gera
og segja á þessum tímamótum," segir
hún.
- Miklar kröfur era gerðar til útlits
forseta. Er ekki erfitt aö halda sér
alltaf í svo góðu formi?
„Ég lifi heUbrigðu lífi, geng mikiö,
legg áherslu á góðan svefn og hreyf-
ingu. Það getur verið talsvert verk
að huga að útlitinu, sérstaklega fyrir
konur,“ segir Vigdís enda hefur hún
vakið heimsathygli fyrir glæsUeUca.
Á næstu mánuðum verður mikið
annríki hjá forsetanum. Norski kon-
ungurinn, Haraldur V, kemur hing-
að tU lands í opinbera heimsókn í
september. Og síðar í haust fer Vig-
dís í heimsókn til Tékkóslóvakíu.
AUar slíkar heimsóknir eru ákveðn-
ar meö tveggja til þriggja ára fyrir-
vara og undirbúningurinn er mikUl
svo aUt megi vel fara.
Ræktumjörðina
og bömin
- Áttu þér eitthvert óskaverkefni
þegar þú lætur af störfum eftir fjögur
ár?
„Ég er Utið fyrir að spá þannig um
eigin framtíð. Reynslan hefur kennt
mér að ég mun alltaf hafa nóg fyrir
stafni hvort sem ég verð forseti eða
fyrrverandi forseti. Ég á eftir að láta
aö minnsta kosti einn draum rætast
sem ég átti árið 1980. Að sinna meira
söguþorsta bama, t.d. með því að
koma á fót barnaleikhúsi fyrir þau.
Ég vU rækta böm, ungt fólk og jörð-
ina. Þetta fer saman og er það besta
sem maöur getur gert í lífinu. Ef við
gerum það þurfum viö engu að
kviða," segir Vigdís Finnbogadóttir,
forseti íslands.
-ELA