Dagblaðið Vísir - DV - 14.12.1992, Blaðsíða 34

46
MÁNUDAGUR 14. DESEMBER 1992.
Meiming
Ásta var sjálfri sér verst
- segir Friðrika Benónýs um Ástu Sigurðardóttur
eitt var nóg til þess að gefa sögum
byr undir báða vængi.“
Óréttlát samúð
í bókinni er rakið hvernig líf Ástu
smám saman gegnsýrist af alkóhóli
og hvemig hún missir allt út úr
höndunum, bömin sín líka.
„Eftir að byrjaði að halla undan
fæti varð hún mjög bitur og fannst
aUir vera sér andsnúnir en án þess
að leita orsaka hjá sjálfri sér. Auðvit-
að varð hún örvæntingarfull við að
missa börnin sín í hendur vanda-
lausra. Hún kenndi fóðumum, Þor-
steini frá Hamri, um það og aldrei
þessu vant snerist almenningsálitið
á sveif með henni og á móti Þor-
steini. Það skilja það allir sem hafa
umgengist virka alkóhóiista að hann
gafst upp en það vita ekki allir að á
þessum tíma á átti ógiftur faðir eng-
an rétt til sinna bama. Honum var
bara sagt að þegja. Mér fmnst sú
umræða öll afskaplega óréttlát og
miðað viö það orð sem fór af Ástu
að hún skyldi hafa alla samúð. Það
var þó nokkuð af fólki sem vildi reyn-
ast henni vel en hún beit það af sér
vegna hroka. Það er þó erfitt að gera
sér grein fyrir þessu því hrokinn
getur verið vamarviðbragð þess
veika.
Vorkunn í stað fordæmingar
Aö mati Friðriku hafði Ásta hæfi-
leika sem aldrei nýttust henni til
fulls. Sjálf kenndi hún ýmsu um og
ekki síst bameignum.
„Það er ekki hægt að kenna bama-
stússi um að hæfileikar hennar
fengu ekki að njóta sín. Fyrsta bam
hennar fæðist þegar hún er átján ára
og það tók mamma hennar í fóstur.
Tíu árum síðar fæðist næsta barn og
þá er hún tæplega þrítug. Það er
heldur ekki satt að hún hafi hvergi
átt höfði sínu að að halla. Sjálf gerði
hún í því að láta alla halda að hún
væri útskúfuð. Síðustu árin vor-
kenndi fólk henni frekar en for-
dæmdi. í raun var Ásta sjálfri sér
verst og engu um að kenna, nema
Bakkusi, hvernig lífshlaup hennar
þróaöist."
-JJ
„Þetta er ekki skrásetning á
hneykslissögum sem gengu um Astu.
Mig langaði einungis að koma henni
til skila sem persónu. Grunnurinn
er líf Ástu en það var aldrei ætlunin
að gera ævisögu þar sem öllum atrið-
um væri fylgt í tímaröð. Bókin er
sett fram sem skáldsaga að því leyti
að ég sviðset atburði og bý til samtöl
sem áttu sér stað fyrir þijátíu áram,"
segir Friðrika Benónýs sem skrifað
hefur ævisögu Ástu Sigurðardóttur
sem hún nefnir Minn hlátur er sorg.
Friðrika gerði þátt um Ástu á rás 1
fyrir rúmum tveimur ánun og þá
kviknaði hugmynd að bók. Um síð-
ustu áramót hófst sjálft verkið með
því að hún setti sig í samband við
börnin hennar.
„Ég vildi hafa þeirra samþykki og
hefði ekki farið út í þessa vinnu ef
þau hefðu verið mótfallin.“ Auk
þeirra hafði Friðrika samstarf við
fjölda vina Ástu við samningu bókar-
innar. Hún segir að flestir hafi tekið
heimildaöflun hennar vel þegar hún
var búin að gera þeim grein fyrir því
hvemig hún hygðist byggja bókina
upp.
„Börnin hennar voru mér hjálpleg
og þau voru þreytt af þessari glans-
mynd sem hefur umlukt minningu
hennar. Allir sem þekktu hana vel
eru mjög undrandi á því hvað þetta
er rétt mynd af henni. Ég reyni að
draga upp mynd af Ástu án þess að
upphefja hana eða draga hana í svað-
ið meö þeim kjaftasögum sem um
hana gengu. Öðrum þræði er þetta
saga einstaklings sem kemur úr ís-
lensku bændasamfélagi til Reykja-
víkur eftirstríðsáranna. Hún var
mikið náttúrubarn og frjálsleg í
sveitinni en það hentaði ekki smá-
borgurunum."
Klofin persóna
Friðrika las sögur Ástu sem ungl-
ingur og varð fyrir miklum áhrifum.
„Þegar ég var í bókmenntafræði í
Háskólanum var mjög vinsælt að
skrifa ritgerðir um bækur Ástu af
því þær eru svo myndrænar og auð-
velt að túlka þær. Hún höfðaði mjög
sterkt til mín og mig langaði að vita
meira um persónuna. Hún var mjög
klofin því hún vildi eiga mann, börn
Þetta eru ekki hneykslissögur af Ástu heldur reyni ég að draga upp mynd af henni sem manneskju, segir Frið-
rika Benónýs um Ástu Sigurðardóttur. DV-mynd GVA
og heimili en hún vildi líka haga sér
eins og bóhemarnir. Ég er ekki að
reyna að útskýra líf hennar og það
er ekki mitt hlutverk mörgum árum
eftir dauða hennar. Mér flnnst líka
mjög spennandi að hún er eina kon-
an sem hefur um sig þessa mýtu
listamannsins og hún fékk líka að
kenna á þvi. Hún leyfði sér að lifa
og haga sér eins og strákamir í hópn-
um. Svo var hún líka svo falleg og
áberandi og það var fylgst með því
sem hún sagði og gerði. Það eina sem
ég sé í líkingu við hana í dag er Björk
í Sykurmolunum sem segir og gerir
það sem hugurinn býður henni og
enginn hneykslast lengur."
Myndin sem hneykslaði
Kápumynd bókarinnar um Ástu er
fræg ljósmynd Kaldals sem hann tók
fyrir Líf og list þegar önnur saga
Ástu var birt þar. Myndinni var stillt
út í glugga ljósmyndastofunnar og
Friðrika segir að oftar en einu sinni
hafi glugginn veriö brotinn og bréf-
um með dónalegum athugasemdum
hent inn. í þessum bréfum var Ásta
kölluð öllum illum nöfnum. Aftast í
bókinni eru litprentanir af nokkrum
myndum sem Ásta málaöi í kringum
1950. Broddi Jóhannesson hatði
geymt þær í öll þessi ár eftir að Ásta
bað hann fyrir þær.
„Þegar fyrsta saga hennar kemur
út hefst almenningur handa við að
leita að sögupersónum út um allan
bæ af því hún notar eigið nafn. Það
Barnabækur njóta meiri virðingar í dag
- segir Sigrún Klara Hannesdóttir
Sigrún Klara Hannesdóttir, Elisabet Þórðardóttir, Ingibjörg Sæmundsdóttir, Guðríöur Gísladóttir og Ásgerður Kjart-
ansdóttir virða fyrir sér Skáldatal. DV-mynd Brynjar Gauti
„í gegnum tíðina hef ég safnað sam-
an aUs konar upplýsingum um
barnabækur og þar á meðal blaðaúr-
klippum með gagnrýni og umfjöllun.
Tvo nemendur mína í bókasafns-
fræði, Elísabetu Þórðardóttir og
Guöríði Gísladóttur, langaði til að
gera eitthvað úr þessu og unnu efnið
til BA-ritgerðar. Þegar ég fór að sýna
samkennurum og öðru áhugafólki
um bamabækur ritgeröimar taldi
það að úr þeim mætti gera enn ítar-
legra rit. Þá fengum við Ingibjörgu
Sæmundsdóttur til að afla meiri upp-
lýsinga um höfundana og verk
þeirra. Klæddi hún efnið i nýjan bún-
ing og bætti ýmsu við,“ segir Sigrún
Klara Hannesdóttir, dósent í bóka-
safnsfræðum, um bókina Skáldatal.
Sigrún Klara er ritstjóri verksins
ásamt Ásgerði Kjartansdóttur. Bók-
ina gefa þær sjálfar út og hafa fengiö
til þess Utils háttar styrk frá Rann-
sóknarráði Háskóla íslands og
menntamálaráðuneyti.
Skáldatal nær yfir alla sem hafa
sent frá sér tvö eða fleiri skáldverk
fyrir böm og unglinga og er miðað
við árslok 1991. Það þótti rétt að hafa
höfunda sem fyrr á öldinni endur-
sögðu og aðlöguðu erlenda texta í
sínu nafni í bókinni þó ekki væri
beinlínis um hugverk að ræða.
Myndir af öllum höfundum
Að sögn Sigrúnar Klöm var mikil
vinna lögð í afla mynda af öllum
höfundum. Ættingjar þeirra sem
látnir em aðstoðuðu á ýmsa lund
með öflun þeirra og núlifandi rithöf-
undar sendu inn æviágrip og myndir.
„Okkur finnst myndir gefa bókinni
aukið vægi og auka heimildagildi
hennar. Aðeins vantar mynd af ein-
um höfundi, Jóhanni Halldórsssyni,
sem lést 1844, en í stað þess birtum
við mynd af kápu af bók hans, Jóla-
gjöf handa börnum, sem út kom 1839.
Það er elsta bamabókin sem getið er
um í Skáldatali."
Auk mynda eru myndir af handrit-
um höfunda sem varðveitt em á
Landsbókasafni. Handrit nútímahöf-
unda em aðeins tölvuútskriftir sem
ekki geta talist persónulegar. Því
vom 30 höfundar beðnir um að senda
rithandarsýnishorn aö vah til útgáf-
unnar. Það gefur bókinni sérstakan
svip þvi í sýnishornunum er ýmiss
konar efni, bréf, málshættir, kveðjur
og teikningar. Sigrún segir að mikfil
fengur hafi verið að þessum bréfum
því þau setja skemmtilegan svip á
bókina og hafa heimildagildi ein og
sér.
Höfundar hafa metnað
Eins og áður er getið eru umsagnir
og gagnrýni notuð að hluta til við
heimfidaöflun.
„Fyrir nokkrum áratugum þóttu
bamabækur ekki það merkfiegar að
um þær væri fjallað í blöðum, hvað
þá að þær fengju gagnrýni eins og
aðrar bókmenntir. Síðustu ár hefur
staða barna- og unglingabóka batnað
tfi muna og nú þykir ekki við hæfi
að fjölmiðlar fjalli um nýútkomnar
bækrn- án þess að bamabóka sé get-
ið. Höfundar bama- og unglingabóka
skrifa af miklum metnaði fyrir sína
lesendur og taka þá alvarlega. Það
er líka gífurlegur vöxtur í bama-
bókaútgáfu síðustu ár, öfugt við það
sem spáð var þegar myndbandavæð-
ingin hóf innreið sína. Eins leggja
útgefendur mikla vinnu í að gera
bækumar sem best úr garði,“ segir
Sigrún Klara.
Skáldatal er ætlað kennurum,
nemum í bókmenntum og þeim sem
almennt hafa áhuga á bókum og
bókaútgáfu. Sigrún segir að ritið
gagnist vel þeim sem vilja leita víðar
að upplýsingum um höfunda og
kynna sér frekar skáldverk þeirra.
Þess vegna er getið um öll verk sem
gefin hafa verið út, greinar höfunda
i blöðum og hvar og hvenær umsagn-
ir hafa birst. Þetta er gert tfi þess að
auðvelda áhugamönnum heimilda-
leitina.
Góð útflutningsvara
„Þegar litið er yfir barnabókaút-
gáfu hérlendis verður maður hissa á
því hve lítið hefur verið gert að því
að þýða íslenskar bamabækur á er-
lend mál og sérstaklega ensku. Ég sé
alveg fyrir mér íslenskar barnabæk-
ur sem góða útflutningsvöru,“ segir
Sigrún Klara Hannesdóttir.
-JJ