Dagblaðið Vísir - DV - 16.10.1993, Blaðsíða 26

26
LAUGARDA'GUR 16. OKTÓBER 1993
Búin að prófa að
vera á toppnum
„Ég hef oft fengið að heyra að ég sé
ekki há í loftinu en í minni fjölskyldu
leggjum við áherslu á magn en ekki
gæði,“ segir Auður Haralds rithöf-
undur hressilega þegar blaðamaður
heilsar henni með þeim orðum að
líklega haldi flestir sem ekki þekkja
til að þessi umræddi höfundur
Hvunndagshetjunnar frægu og fleiri
góðra bóka sé miklu hærri í loftinu
en raun beri vitni.
Þetta er þessi sama Auður og setti
aUt á annan endann með einni sak-
leysislegri bók árið 1979. Hún var
elskuð og hötuð, hvort tveggja af svo
miklu offorsi að hún flúði land og fór
til Ítalíu. Þar dvaldi hún um nokk-
urra ára skeið við skriftir og ýmiss
konar aðra upplyftingu andans. Nú
er hún komin heim aftur og hefur frá
ýmsu að segja. Hún er flutt í íbúðina
sína á Bergþórugötunni sem „um-
hyggjusamir" leigjendur lögðu í rúst
á meðan hún var erlendis. Hún er
ekki rík af veraldlegum auðæfum
þessa dagana en kannski þeim mun
efnaðri á andlegan mælikvarða. Það
koma þeir dagar að hún á ekki fyrir
mat. En hún setur það ekki fyrir sig.
Það er svo margt að brjótast í henni:
nýjar bækur, útvarpsþættir, greinar
og aðrar andans afurðir. Og svo er
hún önnum kafin viö að vera til.
Þegar hér er komið sögu er hún
búin að laga bleksvart kaffi, ítalskrar
ættar, sem virðist fremur kalla á
hníf og gaffal en teskeið. Hún hellir
í bollana, kveikir sér í sígarettu og
er tilbúin í spjall
Tilviljun
Eðlilega berst talið fyrst að bókinni
sem bylti lífi hennar fyrir einum
fjórtán árum, Hvunndagshetjunni.
„Þessi bók var tilviljun. Þetta var
rétt bók á réttum tíma. Ég var ekk-
ert lesin í íslenskum bókmenntum,
öðrum en þeim sem hafði verið
þröngvað upp á mig í skóla. Það var
mjög htið, ég hef ekki nema grunn-
skólamenntun. íslenskar bækur,
sem voru nýrri en fornsögurnar, áttu
ekki greiðan aðgang að heimilinu því
þar var álitið að það væru eintónúr
vitleysingar sem þær skrifuðu. Ég
vissi því ekkert hvað hafði verið
skrifað á íslandi.
Ég var ekki að reyna að brjóta blað
né gera eitthvað nýtt. Ég vissi ekki
nema markaðurinn væri fullur af
svona bókum. Kannski skrifaði ég
Hvunndagshetjuna í óþarflega sterk-
um tón til þess að vekja athygli því
ég áleit að ef ég skrifaði venjulega
hljóðláta skáldsögu þá tæki enginn
eftir henni innan um allar hinar. Ég
vildi ná athygh til þess að geta síðan
haldið áfram í einhverjum öðrum
geira. Svo fór nú eins og mig grunaði
að neytandinn vill helst aUtaf lesa
sömu bókina, bara í nýrri kápu og
gjaman með nýjum titli. En hann
viU sömu efnistök. Þvi var það að
þegar ég færði mig út úr þessu formi
og fór að skrifa skáldsögu hvarf stór
hluti aðdáendahópsins. Þetta var
ekki það sem þeir áttu von á og þá
vUdu þeir það ekki. Þetta finnst mér
mjög eðUlegt og skiljanlegt. Ég held
þó að seinna meir hafl þessi bók mín
með breyttum stíl unnið meira á. Svo
fór ég út í að skrifa bamaefni og af
ástæðum, sem ég hef ekki geð í mér
til að greina frá, festist ég þar.
Ég var orðin talsvert leið á áreitni,
átroðningi og leiðindum svo ég ákvað
- og ætla nú að reyna eitthvað nýtt
„Ég lifi auðvitað ekki á því sem ég fæ ekki borgað,-taki þeir það til sín sem
eiga, en hins vegar hef ég fengið launauppbót hjá félagsmálastofnuninni.
Ég er ekkert einsdæmi, þvi fer fjarri,“ segir Auður m.a. í viðtalinu.
DV-myndir GVA
bara að taka mér ársfrí.
- í hveiju lýsti þessi átroðningur og
áreitni sér?
„Það sem gerist er að maður vekur
á sér óþarflega mikla athygU svo að
þjóðarsáUn rís upp. Þetta hefur lengi
verið viðloðandi íslendinga, óttinn
við að einhver haldi að hann sé eitt-
hvað. Jafnvel Jesús Kristur hefði
verið laminn niður hér fyrir að halda
að hann væri eitthvað þótt hann
hefði haft pappíra upp á það. Hann
hefði ekki þótt sýna nægilega hóg-
værð.
Ég hef sagt þá sögu áður að ég lenti
til dæmis í því ef ég kom inn í versl-
un að annaðhvort var ég afgreidd á
eftir öllum þeim sem inn komu, ekki
fyrr en eftir lokun eða að ég var af-
greidd á undan öllum hinum. Það var
nánast útilokað að fá afgreiðslu í
réttri röð. Þetta fannst mér mjög
óeðlilegt og óþægUegt.
Síminn hringdi allan sólarhring-
inn. Á endanum lét ég taka nafniö
mitt úr símaskránni svo ég fengi frið
tU að borða, pissa og sofa. Svo þurfti
ég að stunda bamauppeldi í hjáverk-
um en það gat verið erfitt við þessar
aðstæður."
Eins og
almenningsgarður
„Ef ég fór á veitingahús kom ég
aldrei þurr út. Fólk sem ekki þekkti
mig en vissi hver ég var lét gusurnar
ganga yfir mig. Oft var þetta fólk sem
ekki hafði lesið neitt eftir mig. Það
vissi bara að ég skrifaði og svoleiðis
framferði var frekja. Ég hlaut að
halda að ég væri betri én aðrir menn
og þá var um að gera að gefa mér
eina lexíu fyrst það náði til mín. Ég
var náttúrlega Uka lamin og í eitt
skipti vom fótin líka rifm utan af
mér. Þarna gerðist mjög svipað og
gerist í bresku knattspyrnunni. Ef
einhver fer að lemja einhvern kemur
enginn tU hjálpar heldur myndast
hringur af klappliði. Þetta er fólkið
sem missti af rómversku leikunum.
Þetta er óþolandi og það er ekki
hægt að lifa við þetta. Ég neitaði þó
aUtaf að gefast upp og fór út. En það
endaöi alltaf á sama veg. Ég var því
orðin þurfandi fyrir frí. Maður verð-
ur eins konar almenningsgarður og
það er gengið á grasinu. Ég tek und-
ir það að með því að skrifa gerir
maður sig á ákveðinn hátt að al-
menningseign. En það er til rithöf-
undur í starfi og svo er til mann-
eskja í einkalífmu. Og manneskjan í
einkalífínu á að fá sömu virðingu og
sama frið og annað fólk sem stundar
sitt einkalíf. Þama greinir fólk alls
ekki á miUi. Það greinir heldur ekki
á milli þess sem maður segir í bók
og þess sem maður er sjálfur. Þú
skapar andstyggUega manneskju og
um leið hlýtur þú sjálf að vera and-
styggUeg manneskja fyrst þú getur
sett á blað þær hugsanir og tUfinn-
ingar sem þessi illa manneskja hef-
ur. Þetta hlýtur að koma frá þér per-
sónulega. Þú færð bæði hatur og
kærleik. Þú getur variö þig gegn
manneskju sem ræðst á þig og lemur
þig en þú getur ekki varið þig gegn
manneskju sem kastar sér niður á
almannafæri og kyssir skóna þína.
Þú getur ekki sparkað í hana.“
- Voru öll viðbrögö sem þú fékkst
svona slæm?
„Nei, alls ekki. Sumt var yndislegt.
Ég hitti gamla konu með staf á
Laugaveginum. Hún gekk upp að
mér og sagði: „Ég ætla bara að þakka
þér fyrir, það var kominn tími til að
einhver þyrði að segja þetta.“ Þá átti
hún við ofbeldi á heimUum. Þar meö
fór þessi gamla kona. Ég varð mjög
mikið vör við þetta hjá eldri kynslóð-
inni. En ég varð líka fyrir því aö
kona inni í Glæsibæ hrópaði eitthvaö
þegar hún sá mig, henti sér niður,
greip í fotin mín og kyssti faldana
meðan hún hélt áfram að veina. Ég
vissi ekki hvernig ég átti að bregðast
við. Þetta er verra en ofbeldi því ef
manneskja slær tíl manns má ef tíl
vUl reyna að sparka í eistun á við-
komandi. En þú getur ekkert gert í
svona tilvikum. Þú getur varið þig
gegn hinu Ula en ekki gegn því góða.“
Til Ítalíu
Það var svo í júlí 1984 sem Auður
hélt ásamt bömunum sínum þrem
tíl Ítalíu. Hún ætlaði bara að skreppa
út og hvUa sig á öllu argaþvarginu
hér heima. En ferðin varð annað og
meira en skottúr.
„Ég er svo lélegur karakter, ég hef
ekki mjög miklar rætur. Ég er ekki
haldin föðurlandsástarofsa. Mér
finnst allur heimurinn vera okkar
föðurland.
Mér fannst ég því ekki vera að yfir-
gefa föðurland. Þetta var flótti og ég
held raunar að ég hafi verið á stöðug-
um flótta frá fæðingu og sé enn. Eg
er bijálaður bókaormur og er þeirrar
skoðunar að mjög mikUl bóklestur
sé ekkert skárri en mjög mikil
brennivínsdrykkja. Það er nákvæm-
lega sami svipur á alkanum sem ekki
hefur borgað rafmagnsreUíninginn
og hinum sem eyddi öUum peningun-
um í bækur og borgaði ekki raf-
magnsreikninginn þegar lokunar-
maðurinn frá rafmagnsveitunum
bankaði upp á.
Ég hef oft eytt matarpeningunum
í bækur en tekið þá af mínum diski,
ekki diskum barnanna. Það sem mér
hefur fundist ég eiga að fá frá drottni,
væri hann til, eru nægir peningar til
að kaupa bækur fyrir og nægur tími
og friður til að lesa þær.“
- Þúnefndirdrottin.trúirþúáguð?
„Nei, nei, nei, nei, aUs ekki. Ég er
rökhyggjumanneskja. Ég held líka
að ég sé geðklofi, ekki þó á alvarleg-
asta stigi þar sem fólk skartar mörg-
um persónuleikum, biðst fyrir á miUi
þess sem það drepur og myrðir. Nei,
helmingurinn af mér er ævintýra-
manneskja, botnlaust lélegur kar-
akter, vinguU, aumingi, landeyða og
félagslegur aumingi sem nennir ekki
að vinna. Ég játa það alveg, enda sé
ég ekki ástæðu til þess að eyða lífi
mínu í það. Hinn helmingurinn af
mér er gefinn fyrir rökhyggju og ég
trúi ekki nema því sem ég fæ að
snerta."
í Héraói
heimskunnar
Auður kom til Ítalíu með börnin
þrjú og tvær hendur tómar. Hún sett-
ist að í litlum bæ sem heitir Sira-
cusa. „Þessi bær ér svo friðsæll að
hann er kaUaður Hérað heimskunn-
ar. Ekki einu sinni mafían hefur fest
rætur þar, íbúarnir eru svo andlega
dofnir.
Ég var bara að leika mér þarna,
skoða náttúruna, skoða fólkið, læra
málið og skrifa. Þarna skrifaði ég
flestar Elíasar-bækurnar. Við vorum
með örfá heimilisdýr, fjórtán ketti
og einn hund. Við vorum með magn-
afslátt hjá dýralækninum.
Það var enginn vandi að komast
af þarna til að byrja með. Þá var
krónan uppi og hran í botni. Við lifð-
um eins og kóngar á minn mæli-
kvarða.
Ég samlagaðist aldrei þjóðfélaginu
þarna. Ég lenti í því að leigja hjá sjö-
tugum karlfauski sem var ekki kom-
inn alveg inn í 20. öldina. Hann varð
ástfanginn af mér og samkvæmt
lénsherrahugmyndafræði þeirri sem
hann lifði eftir fannst honum afar
eðlilegt að hann fengi vUja sínum
framgengt í einu og öllu. Þegar ég
vUdi ekki sofa hjá honum fann hann
það út að ég væri heiðvirð kona,
bauðst til þess að drepa konuna sína
og giftast mér. Þá fór ég til Rómar.“
í Róm dvaldi Auður í sex ár. Á
þeim tíma breyttist ýmislegt til verri
vegar. Jafnvægið mUli krónu og líru
gerðist æ óhagstæðara, leigjendumir
hennar hér heima voru búnir að
rústa íbúðina þannig að hún taldist
ekki lengur leiguhæf. Þeir peningar
sem Auður hafði handa á mUli dugðu
ekki lengur fyrir himinhárri húsa-
leigu í Rómaborg.
„Þetta var orðið vonlaust. Ég stóö
frammi fyrir því að fá mér fíUla
vinnu þama úti og fann strax hvem-
ig örorka mín reis upp innra með
mér. Ég nennti ekki að fara að vinna
ábyrgðarfiUla vinnu þama úti svo
ég pakkaði niöur og hélt heim.“
Bónorð í
kaupfélaginu
- Þú hefur ekki hitt þann útvalda á
ítalskri grund?
„Nei, en ég fékk mörg tilboð. Þeir
biðja þín fyrir klukkan fjögur á göt-
LAUGARDAGUR 16. OKTÓBER 1993
um úti, í kaupfélaginu og hvar sem
er. Þeir eru mjög galvaskir í garð
norrænna kvenna og dást aö stjóm-
semi þeirra. Ég taldi kjarkinn úr
þeim öUum á mjög einfaldan hátt.
Ég sagði þeim að sjálfstæði nor-
rænna kvenna væri afskaplega
sjarmerandi fyrsta kortérið. Eftir
það myndu þeir uppgötva að öU karl-
mennska þeirra hefði verið tekin frá
þeim. Hún fæhst í því að taka allar
ákvarðanir fyrir aðra en það gengi
bara ekki gagnvart norrænum kon-
um. Fyrir þessum rökum gáfust
flestir upp. Sumir hörkuðu þó af sér
í nokkur skipti en fannst greinUega
að þetta væri ekki nógu gott þegar
tíl kastanna kom.
Ég hafði mikla ánægju af dvölinni
á Ítalíu í það heUa tekið. Við áttum
þama góða vini, kynntumst'ýmsum
hlutum og skUdum hitt og þetta sem
við hefðum ekki skihð ef við hefðum
verið kyrr heima. Heimskt er heima-
alið barn, eins og þar stendur."
Það var í nóvember á síðasta ári
sem Auður kom alkomin heim. Hún
segir það hafa verið ákveðið áfall að
koma aftur heim.
„Mér fannst það að sumu leyti skitt
því móralhnn var orðinn slæmur.
Það var kreppa á Ítalíu allan þann
tíma sem ég var þar. Og það var
kreppa hér þegar ég kom heim. ítahr
segja: Það er kreppa, bjargi nú hver
sér. Og þeir gera það. Ef ítalinn á
ekki fyrir mat fer hann út og sækir
sér að borða . Hann fer á næsta akur
og það gerði ég hka þegar ég þurfti
þess.
íslendingurinn er alltaf tUbúinn til
að gefa í safnanir handa útlenskum,
svörtum börnum með þaninn maga.
En ef fólkið hinum megin í stigagang-
inum á ekki til hnífs og skeiðar og
er að horast niöur fyrir augunum á
þér þykistu ekki sjá það. Þú gerir
ekkert. Hér er til fólk sem fær ekki
nóg að borða. En það betlar hvorki
né biður. Hins vegar hafa búðar-
þjófnaðir aukist til muna. íslending-
urinn getur stolið sér til matar en
hann getur ekki beðið um mat. Þetta
stolt er á miklum misskilningi byggt.
Ég segi: Ef þú átt tvö brauð gefðu þá
náunga þínum annað.“
Ýmisverkefni
Auður hefur tekið sér ýmislegt fyr-
ir hendur eftir að hún kom heim.
Hún hefur skrifað greinar í tímarit,
„föndrað" útvarpsþætti fyrir Ríkis-
útvarpið og m.a. gert þátt um boðorð-
in tíu fyrir rás 1.
„Það var undursamlega skemmti-
legt verkefni þar sem maður gat látið
siðferðilegri vandlætingu rigna yfir
þjóðina. En svo fékk maður svohtið
áfall þegar það tók að berast með
blænum að prestar vítt um land
væru komnir með þessa þætti á band
upp í hihu hjá sér. Þá hugsaði mað-
ur: „Ég hefði kannski ekki átt að
gera þetta.“ “
Bókaskriftir eru aldrei langt undan
þegar Auður er annars vegar. Nú er
hún með tvær í takinu, sína af hvoru
tagi.
„Ég er að skrifa ævintýrabók um
manneskju sem hverfur aftur í tím-
ann. Hinn lúmski tilgangur er að
gera samanburð á stöðu okkar í dag
og stöðu okkar á miðöldum. Þegar
ég byrjaði á þessu var ég voðalega
hress. Nú finnst mér aftur á móti við
vera að nálgast miðaldirnar aftur.
Því meira sem skorið er niður og
sparað í menningar- og hehbrigðis-
geiranum því meira færumst við th
fyrra horfs.
Svo er ég að böðlast í að skrifa litla
matreiðslubók með söguþræði.
Hvort hún kemur einhvern tíma út
veit ég ekki. Þessi bók fjallar um
þrjár óskir sem ég á mér. Sú fyrsta
væri að fá matarengil sem sæi um
að útvega og búa th matinn. Ef ég
fengi þá ósk uppfyhta yrði ég svo
glöð að ég gleymdi hinum tveimur.
Kverið fjallar um það hvernig maður
Auður i ibúðinni sinni sem var rétt fokhetd eftir að leigjendur höfðu farið höndum um hana. Hún hafði verið leigð með öllum húsbúnaði en hann var á bak
og burt þegar Auður kom heim. Meira að segja naglfastar innréttingar og innstungur í veggjum höfðu verið fjarlægðar.
síma eða hita í þessari viku eða
næstu þá sest ég niður og les í stað
þess að byija á næsta verkefni og
safna að mér meiri peningum. Ég er
búin að prófa að vera á toppnum og
vh nú prófa eitthvað nýtt, til dæmis
hversu lengi maður þohr að Uggja í
sófaoghorfaásjónvarp." ' -JSS
fær svona engil, hvað maöur verður
glaður og hvernig það er að búa með
honum. Á milli þeirra uppákoma
sem skapast við að búa með engli eru
uppskriftir sem hann matreiðir. Þær
eru ahar miðaðar við að maður sé
latur að eðhsfari en vhji borða góðan
mat. Ég er á þeirri línu að spara
mannlega orku og finn alltaf betur
og betur hvað ég hef mikinn ímugust
á Ukamlegri vinnu.“
Unglingabók
í farvatninu
Auður er lika að hugsa um að
skrifa unglingabók. Hugmyndin er
orðin th en enn er ekkert komið á
blað. Meðgangan tekur sinn tíma.
„Þetta er nú það sem ég er að gera
þessa dagana og ekkert annað. Jú, auð-
vitað er ég að hvha mig því mér fmnst
að ég ætti með réttu að vera komin á
eftirlaun,“ segir hún skelmisleg á svip.
Þegar hún er spurð á hveiju hún lhi
segist hún hafa sitt lifibrauð af því sem
hún hafi þegar unnið.
„Ég lifi auðvitað ekki á því sem ég
fæ ekki borgað, taki þeir það th sín
sem eiga, en hins vegar hef ég fengið
launauppbót hjá Félagsmálastofnun-
inni. Ég er ekkert einsdæmi, því fer
fjarri.
Ég er fjöllistamaður í eðh mínu.
Ég eiri htið og þaö er átak fyrir mig
að sýna stöðugleika. Ég minni á
gömlu munkabænina sem allir halda
að sé frá AA-samtökunum komin:
„Breyttu því sem þú getur breytt en
sættu þig við það sem þú getur ekki
breytt." Ef það er eitthvað sem ég
vhdi miðla öðrum þá er það þetta.
Mér hefur verið legið á hálsi fyrir
að vera gjörsneydd allri metnaðar-
gimd. Það er vegna þess að um leið
og ég á fyrirsjáanlega fyrir mat og
það verður ekki lokað fyrir rafmagn,