Alþýðublaðið - 18.04.1967, Blaðsíða 7

Björgvin Guðmundsson:
Hagsmunir þjóðarheildarinnar
settir ofar einkahagsmunum
Hver er skýringin á því, að hér
á landi er meiri opinber atvinnu
rekstur en í nokkru öðru landi V-
Evrópu.
Hér rekur ríkið banka, síldar
verksmiðjur, tunnuverksmiðju,
sementsverksmiðju, skipaútgerð,
stóra vélismiðju, ferðaskrifstofli
og innkaupastofnun, svo að það
helzta sé nefnt og bæjarfélögin
reka fiskvinnslustöðvar, togara og
báta. Hvaða jafnaðarmannastjórn
sem væri í V-Evrópu mundi vera
stolt af þessum mikla opinbera
atvinnurekstri. En hver er ’ástæða
þessa mikla opinbera atvinnurekst
urs hér á landi? Ekki hafa jafn
aðarmenn haft hér meirihluta
aðstöðu. Nei, þvert á móti. Sjálf
stæðisflokkurinn, flokkur hins
frjálsa framtlaks, flokkur einka
rekstursins, hefur verið hér
stærsti flokkurinn á sama 'tíma
og opinber rekstur hefur þróazt
og dafnað. Slíkt hefði ekki getað
gerzt nema Sjálfstæðisflokkurinn
væri samþykkur þessari þróun. Og
það er einmitt kjarni málsins. Sjálf
stæðisflokkurinn hefur fallizt á
sjónarmið jafnaðarmanna varð-
andi nauðsyn á margvíslegum op
inberum rekstri. Þess vegna er
hér jafnmikill opinber atvinnu-
rekstur og raun ber vitni.
Sjálfstæðismenn segja að
Alþýðufiokkurinn sé þjóðnýtingar
flokkur. Látum svo vera. En er
ekki Sjálfstæðisflokkurinn einnig
þjóðnýtingarflokkur? Krefst ekki
ráðherra Sjálfstæðisflokksins, þess
nú að Áburðarverksmiðjan verði
þjóðnýtt? Og hafa ekki ráðherrar
Sjálfstæðisfiokksins, barizt ötul-
lega fyrir því, að ríkið ætti all
an hinn íslenzka hluta Kísilgúr-
verksmiðjunnar nýju? Ég veit ekki
betur. Og Jóhann Hafstein hefur
sem iðnaðarmálaráðherra slegið
sikjaldborg um Ihiraa rilkisreknu
sementsverksmiðju. Hann hefur
barizt fyrir því innan ríkisstjórn
arinnar, að allur innflutningur
sements væri bannaður til þess að
vernda Sementsverksmiðjuna
enda þótt Sementsverksmiðjan
njóti mikillar tollverndar.
Og þannig mætti áfram telja.
Hér í Reykjavík blasir einnig við
stórfelldur borgarrekstur fyrir-
tækja. Eitt sinn var ísafjörður
nefndur rauði'bærinn, vegna þess
að jafnaðarmenn höfðu þar meiri
hlutaaðstöðu og komu á margvís-
legum bæjarrekstri. En ef nefna á
þá bæi rauða, þar sem bæjarrekst
ur er mikill verðskuldar Reykjavik
svo sannarlega það viðurnefni.
Undir stjórn Sjálfstæðismanna í
Reykjavík var hafinn hér stórfelld
ur bæjarrpkstur á togurum, síðar
keypti borgin einnig frystihús og
í dag rekur Reykjavíkurborg auk
þess strætisvagna, pípugerð, grjót
nám, þvottahús og áhaldahús og
stendur fyrir umfangsmiklum í-
búðabyggingum svo að það helzta
sé ekki betur. Og geri alls ekki
dellingar góðir, Reykjavík vera
bærilega rauð í þessu tilliti? Ég
sé nefnt. Finnst ykkur ekki Heim-
ráð fyrir, að borgarrekstur hefði
hefði orðið meiri í Reykjavík þó
jafnaðarmenn hefðu fariti með
stjórn borgai-innar.
En er þá ef til vill enginn mun
ur á stefnu Alþýðuflokksins og
LÍjáliJK.æöSiSÍiok'ksins? munu ein
hverjir spyrja. Og það er eðli
iegt að sú spurning komi fram.
Jú, vissulega er mikill munur á
flokkunum, enda þótt sá munur sé
ekki eins mikiil og áður var með
an Sjálfstæðisflokkurinn mátti
ekki heyra neíndan neinn opinber
an rekstur og barðist raunar einn
ig gegn tryggingum og hvers kon
ar félaigslegum umbótum. En mun
urinn í stefnu Alþýðuflokksin og
öjáifstæðisflokksins er ekki í dag
mestur í sambandi við afstöðuna
til þjóðnýtingar og opinbers rekst
urs. Aiþýðufiokkurinn og Sjálf-
stæðisflokkurinn eru í dag álíka
miklir — eða litlir þjóðnýtingar
flokkar. Nei, munurinn á stefnu
flokkanna kemur betur fram á öðr
um sviðum. Og þá fyrst og fremst
í sambandi við afstöðuna til op-
inberrar íhlutunar og opinbers eft
irlits með atvinnurekstri og verð
lagi yfirleitt. Alþýðuflokkurinn tel
ur ekki eins nauðsynlegt nú og áð
ur, að ríkið eigi atvinnufyrirtækin
en flokkurinn telur því meiri þörf
á því, að hið opinbera hafi örugga
heildarstjórn á atvinnulífinu. A1
þýðuflokkurinn setur hagsmuni
þjóðarheildarinnar ofar hagsmun
um einkafyrirtækja og einstakl-
inga. Sjálfstæðisflokkurinn metur
hins vegar einkahagsmunina meira
en hagsmuni heildarinnar. Þar skii
ur á milli.
En einnig á þessu sviði hefur
stefna Alþýðuflokksins stöðugt ver
ið að vinna á. Þegar núverandi rík
isstjórn ákvað t.d. að semja fram
kvæmdaáætlun náði mikilvægt
hagsmunamál Alþýðuflokksins
fram að ganga. Áætlunarbúskapur
er og hefur ávallt verið á stefnu
skrá Alþýðuflokksins. Mikilvægi
þjóðnýtingar ihefur minnkað að
áliti jafnaðarmanna en þýðing á-
ætlunarbúskapar hefur aukizt að
sama skapi. Þá hefur Alþýðuflokk
urinn einnig barizt fyrir því í tíð
núverandi stjórnar, að sett yrði
löggjöf um ráðstafanir gegn ein
okun og hringamyndun í viðskipta
lífinu. Er Sjálfstæðisflokkurinn nú
einnig á þessu sviði að láta und
an fyrir ákveðinni baráttu Alþýðu-
flokksins, vegna þess að sjálfstæð
ismenn sjá, að sjónarmið Alþýðu
flokksins eru rétt í þessu efni.
í síðasta mánuði skýrði Gylfi
Þ. Gíslason, viðskiptamálaráðherra
frá því á aðalfundi Kaupmanna
samtakanna, að ríkisstjórnin hefði
ákveðið að skipa nefnd til undir
búnings löggjöf um einokun,
hringamyndun og verðlagsmál.
Þessi yfirlýsing viðskiptamálaráð
herra vakti mikla athygli og mér
er óhætt að segja, að henni hafi
almennt verið fagnað. Jafnaðar-
menn fögnuðu henni sérstaklega
vegna þess að hún boðar það, að
enn eitt baráttumál jafnaðarmanna
komist í höfn. Alþýðuflokkurinn
barizt fyrir því um langt
Grein sú er hér birtist er
hluti af ræðu Björgvins Guð-
mundssonar sem hann flutti á
kappræðufundi iungra jafnaðar
manna og Heimdatlar um þjóð
nýtingu og einkarekstur fyrir
skemmstu.
skeið, að sett yrði löggjöf um ein
okun og fyrirtækjasamtök í við
sÉiptalífinu. Unnar Stefánsson,
varaþingmaður Alþýðuflokksins,
hefur flutt tillögur um málið á
þingi hvað eftir annað. Á síðasta
þingi var slík þingsályktunartil
laga samþykkt. Hefur hún síðan
verið til athugunar í viðskipta
ráðuneytinu og nú hefst sjálfur
undirbúningur lagasetningarinnar.
Mál þetta er táknrænt fyrir sam
starf Alþýðufloksins og Sjálfstæð
isflokksins í ríkisstjórn. Sjálfstæð
isflokkurinn er sjálfsagt ekkert
hrifinn af því, að sett sé löggjöf
um einokun og hringastarfsemi.
Þessi fyrirbrigði viðskiptalífsins
eru meðal ávirðinga kapitalismans
og þcgar Sjálfstæðisflokkurinn nú
fellst á laigasetningu um þetta
efni felst í því viðurkenning á því
að gagnrýni Alþýðuflokksins á þes*”
um ávirðingum kapitalismans hafi
ávallt verið rétt. Og þannig hefur
þetta verið á mörgum sviðum.
Sjálfstæðisflokkurinn hefur fall
izt á sjónarmið Alþýðuflokksins í
tryggingamálum, húsnæðismálum
og öðrum félagsmálum og meira
að segja einnig á rök Alþýðuflokks
ins fyrir nauðsyn opinbers rekst
urs.
Þegar jafnaðarmenn tóku að
ga'gnrýna kapitalismann og móta
kenningar sínar um jafnaðarstefn
una, var það eitt af því fyrsta, er
þeir bentu á, að frjáls samkeppni
næði aldrei að þróast til lengdar í
liagkerfi kapitalismans. Stórfyr-
irtækin gætu ekki staðist þá freist
ingu að stofna til samtaka sín á
milli í því skyni að ná undir sig
markaðnum og drepa smáfyrirtæk
in. Þannig mynduðust samsteypur
fyrirtækja, sem næðu einokunar
aðstöðu og gætu algerlega ráðið
verðinu á markaðnum.
Algerlega frjáls samkeppni er
aðeins slagorð. En í rauninni er
hún ekki til í frjálsu hagkerfi í
daig. Það er skoðun okkar jafnaðar
manna og reynslan hefur sannað
að þessi skoðun er rétt.
í háborg kapitalismans, Banda
rikjunum, hefur mest borið á sam
tökum fyrirtækja. Þar liafa stór
fyrirtækin keypt upp smáfyrirtæk
in í stórum stil og heimsþekktir
hringar hafa risið upp, hringar,
sem teygt hafa arma sina um all
an heim. Bandarikjamenn sííu,
að fyrirtækjasamtökin gátu skað
að hagsmuni almennings og þvi
settu þeir löggjöf, hin svonefndu
,,anti-trust“ lög sem banna þau
fyrirtækjasamtök, er brjóta í bága
við almenningsheill. Eru Banda
ríkjamenn í þessari löggjöf komn
ir mun lenigra en við íslendingar
sem enn eiigum engin slík lög.
íslenzkt þjóðfélag er svo smátt
að ekki hafa myndazt hér á landi
nein sambærileg fyrirtækjasam-
tök og erlendis. Þó eru hér dæmi
um hringa og einokun á viðskipta
sviðinu. Eru fyrirtækjasamtökin
hér einkum í útflutningsverzlun-
inni og hafa sum þeirra haft þar
algera einokunaraðstöðu.
Gott dæmi um íslenzkt fyrir-
tækjasamband er Sölumiðstöð hrað
frystihúsanna, sem er sölusamband
frystihúsa. Lengi vel var það svo
að einungis Sölumiðstöðin og Sam
band ísl. samvinnufélaga fengu
leyfi til þess að flytja út freðfisk.
Höfðu þessi sterku fyrirtækjasam
bönd þá algera einokun á sölu
freðfisks oig raunar hafa þessi tvö
voldugu fyrirtæki á margan hátt
hagað sér eins og erlcndir einok
unarhringar. Einokunaraðstöðu
þessara stórfyrirtækja í freðfisk
sölu var hnekkt er fleiri fyrirtæki
fengu leyfi til þess að flytja út
frcðfisk. En það eru ekki allir sjálf
stæðismenn ánægðir með það, að
svo skyldi skipast. Þeir voru fleiri
sjálfstæðismennirnir, sem vildu að
SH og SÍS hefðu áfram einokunar
aðstöðu á þessu sviði. Og þegar
það var á döfinni að veita fleiri
fyrirtækjum leyfi til þess að flytja
út freðfisk mótmælti SH því harð
lega og óskaði beinlínis eftir því
að SH og SIS fengju löggilta ein
okunaraðstöðu í þessari grein.
Slíkur var þá áhugi sjálístæðis
manna á frjálsri samkeppni. En
það vár ráðherra Alþýðuflokksins
er neitaði að löggilda einokunar
aðstoðu hringanna. Hann braut ein
okun þeirra á bak aftur.
Sömu sögu er að segja um salt
fiskútflutninginn. í þeirri grein
hafði SIF, Sölusamband ísl. fisk-
framleiðanda lengi algera einok
unaraðstöðu. Enginn annar fékk
leyfi til að flytja út saltfisk. Ráð
herra Alþýðuflokksins hnekkti
einnig einokunaraðstöðu SÍF og
leyfði öðrum útflutning á saltfiski
SIF heíur unað því illa og svo
virðist sem Sjálfstæðismenn hafi
yfirleitt verið á þvi að vernda ein
okun á þessu sviði. Slíkur er á-
hugi Sjáifstæðismanna fyrir frjáJs
ri samkeppni í þessari grein.
Og þannig er unnt að lialda á-
fram og nefna fleiri dæmi. Áhugi
Sjáll'stæðismanna fyrir frjálsri sam
keppni er i'yrst og fremst á papp
írnum — í fallegum stefnuskrám
en þegar kemur að raunveruleik.
anum hverfur þ.essi áhugi, ef hann
brýtur í bága við hagsmuni fyrir
tækja sem sjálfstæðismenn ráða.
Það er sem betur fer ekki mik.
ið um fyrirtækjasamtök eða ein
okun á sviði framleiðslu og við
iskipta hér innanlands. Þó má
nefna hér dæmi slíks. Nærtæk
asta dæmið er samstaða olíufélag
anna þriggja. Þessi stóru fyrirtæki
hafa svo mikla samstöðu um verð
og viðskiplahætti, að þau koma ,í
mörgum málum fram sem einn að
ili. Samkeppni er engin á milli
þeirra. Verðið er ávallt eitt og
liið sama hjá þeim öllum. Þegar
Innkaupastofnun Rvíkur bauð út
olíu og benzín fyrir nokkrum ár
um b'árust samhljóða tilboð frá
öllum olíufélögunum upp á eyri.
Og mönnum er í fersku minni, er
olíufélögin tilkynntu nýja söluskil
mála sl. haust og lögðu að veru
legu leyti niður mánaðarviðskipti
Um hið nýja fyrirkomulag var þá
birt sameiginleg tilkynning frá
öllum olíufélögunum. en olíufó-
lögin gemgu lengra en það. Þau
gerðu með sér samkomulag þess
efnis, að í ákveðinn tíma frá því að
hinir nýju söluskilmálar tóku gildi
mætti enginn viðskiptavinur færa
siig á milli olíufélaga. Þótti það fá
heyrt,, er fulltrúi eins gróins iðp
fyrirtækis hér í borg skýrði frá
þessu á fundi í Verzlunarráði íg-
lands. Umrætt iðnfyrirtæki hugðk
ist hætta viðskiptum við það olíu-
félag, er það hafði áður skipt við,
Framhald á 15. síðu.
ALÞÝÐUBLAÐIÐ J
18. apríl 1967 --