Alþýðublaðið - 07.08.1968, Qupperneq 5

Minning
Þótt sá meimlLngararfiur, sem
íslendingar tuttugustu aldar
varðveita frá forfeðrum sín-
um, sé fyrst og fnemst og að
mestu leyti bókmenntdr, var
íslenzk List þó ekki eingöngu
á sviði ritlistar á liðnum öld-
um. íslenzk myndlist og tón-
list var einnig til, þótt ekki
hefði hún náð þroska bók-
menntann'a né heldur vær'i
þjóðinni jafnhjartfólgin. En á
þessari öld hafa bæði íslenzk
tónlist og myndlist endur-
fæðzt og náð þroska, sem er
sambærilegur við þroska bók-
menntanna, þótt eliki hafi
ver'ið á jafntraustum og göml-
(um grunni að byggja.
í raun og venu er þetta
kraftaverk. íslenzkir tónlistar
menn og myndlistarmenn hafa
á örfáum áratugum skapað
list, sem er jafníslenzk og ís-
lenzkar bókmenntir og samt
hluti af heimslistinnii. Þeir
hafa sótt menntun sína til
annanra þjóðla, en; blaldið á-
fram ®ð vera íslendingar.
Einn helzti forystumaður
endurreisnar íslenzkra lista á
þessarii öld er nú látinn, Jón
Leifs. Hann var brautryðjandi
í íslenzkri tónlist, einn í fá-
mennum hópi manna, sem
fyrstir lögðu út í langskóla-
nám í tónlist og gerðu hana
að ævistarfi sínu. Það þurfti
md'ra en kjark til þess að taka
þá ákvörðun fyrir 50 til 60
árum að liefja tónlistarnám og
helga líf sitt tónlistarstörfu.m.
Til þess þurfti óslökkvandi
ást á tónlistinni og óh'fanLega
trú á íslenzka menningu. En
allt þetta hafði Jón Leifs til
að bera, bæði sem ungiingur,
þegar hann sigldi D?L Þýzka-
iands, og aila ævi, ailt tii
hinztu stundgr.
Jón Leifs var að engu leyti
meðaimaður og að engu ieyti
venjulegur maður. Hann hugs
aði hátt og hugsun hans var
öll stór í sn.iðum. Hann fór
sínar eigin giötu-r í list sinni
og starfj og var ekki alltaf að
allra skapi. En engum gat þó
eða getur dulizt, að hann var
stórbrotinn persónuieiki og
mikill iistamaður. Og hann
var íslendl'ngur af Lífi og sái.
ísLenzk þjóð mun varðveita
minningu hans sem eins af
forystumönnum endurreisnar
íslenzkra iista á tuttugustu
öld.
Gylfi Þ. Gíslason.
Með tónskáldinu Jóni Leifs
er tii moldar genginn um aid
ur fram maður stór í broti',
meið eindæmum athafnasam-
ur, maður sem að sópaði og um, fyrsta, þá Halidór Laxness
um munaði hvar sem hann fór og Þórberg Þórðarson. Á fornu
og við hvað sem hann fékkst. plaggi eru stofnendur og með
Um aldur fram að vísu: fáir 1 stofnendur taidir með nöfn-
munu svo glþggir að þeir um 46, en þar mun málum
hefðu ekki af útliti að dæma blandað; ástæðan fyrir því
áætlað aldur lians nær sex tug- Líklega óskhyggja. Rétta taian
um en sjö. SjáLfur mun hann mun vera öðru hvoru megin
hafa gengið þess dulinn að við fjörtutíu, og fuliur fjórð-
dagar hans værli taldir, ann- ungur þeirra ennþá ofart fold-
ars höfði hann naumast iátið ar, auk fyrsta lögmanns félags
teikna handa sér hús eigi alls , ins, Stefáns Jóhanns Stefáns-
fyrir löngu, enda þótt frekari sonar.
framkvæmdum væri á frest Bandalag ísienzkra iista-
skotið er hann kenndi sér ,manna er að því er ég bezt
meins, sem hann þó ekk;i tók Veit einstakt í sinni röð. Að
mjög alvarlega, að minnsta stjórna því er enginn hægðar-
kosti ekki í fyrstu, en sem leikur. Ég hafði sagt Jóni, að
illu heilli reið þessum framúr ég við fyrsta gefið tækifæri
skarandi félaga vorum að mundi sjá um, að formaður
þess sæti heima, og það stóð
Bandalag íslenzkra lista- ég við. Hve oft hann hefur
manna stendur uppi með ó- endurreist bandalagið eða þó
bætta þakikarskuld v(ið börur vakið1 af dróma hef ég ekki á
Jóns Leifs fallins, en einnig takteSnum. En hann var ó-
utan þess, og jafnvel land- þreytandi í því sem öðru. Mak
steina, mun óinnheimtanleg ráðum formanni hentaði vel
inneign hans ósmá. Að Banda- að hafa slíkan ritara — nema
laginu átti Jón Leíifs upptök- þá örsjaldan að í odda skarst.
in, og svo sem hans var von Sáttfúsaii mann og sáttheilli
og vísa fylgdi hann þeirri hug hef ég raunar ekki fyrir hitt,
arsýn sinni úr garði með oddi enda öðlingur að uppruna og
og egg. Það gæti vertð upp á eðHisfari. Vinarþel Jóns til
dag 40 ár síðan fundum okkar mín og framkom-a gervöll var
bar saman fyrsta sinni: Sum- allajafna sem ætti hann í mér
arið 1928 gerði hann sér ferð hvert bein, og var ég þar að-
frá Berlín til Norður-Sjálands eins einn af mörgum. Af innstu
gagngert þeirra erinda, að þörf v,ar honum eiginlegt að
fela mér formennskuna í hinu bera menn fyrir brjósti, og er
hugmyndaða bandalagi sínu. einstaklingum sleppí);, þá land
Færðist ég undan á þeim for- ið og þjóðina í heild. -- Síð-
sendum, að hefmilisfang slíkra asta samvinna okkar ein-
samtafca og þá um leið for- kenndi liann öðru fremur.
manns þeirra yrði að vera á Um þátt hans í stofnun og
íslandi heima. En Jón Leifs rekstri STEFs munu að sjálf-
var löngum maður fylginn sögðu aðrir fjaila; um þá hluti
sér: hann mundi efcki gangast flesta er mér ókunnugt nema
fyrir stofnun bandalagsins lítillega af orðspori. En fyrir
öðrum kost'i, lét hann mig tveimur árum þótti honum
vita. Þegar hann kvaddj hafði nokkru skipta að ég yrði sér
honum tekizt að telja manni samferða spölkorn. — Réttlæt-
sér tíu árum eldri hughvarf: iskennd Jóns Leifs var þann
heimilisfang bandalagsins veg farið, að hann þoldi illa
skyldi verða Reykjavík, enda 'að vera afskiptur, eða sæi
þótt af þrfggja manna stjórn hann aðra sæta sömu meðferð,
formaðurinn sæti úti í Dan- að isJitja aðgerðalaus, Nú er
mörku, ritarinn í Þýzkalandi, það svo um lögrétt listamanna
— ein lieimiaður stjórnarinnar til verka sinna og afurða, er
var fjallagarpurinn Guðmund- þau kunna að kasta af sér,
ur frá Miðdal, en hann fór sem að hann enn sem komið er,
kunnugt er fyrstur okkar. jafnvel meðal gamalgróinna
Þegar t’1 kom hamlaði fjar- menningarþjóða er svo tak-
býlið raunar ekki framkvæmd markaður, að í raun og veru
um; hvorugur okkar Jóns var er um algert réttleysi að
pennalatur. Áður varði var ræða: eftir að höfundur hefur
Bandalag íslenzkra listamanna fúnað í moldu fá'eina áratugi
viðurkennt sem jafngiidur að- er hafður á rænlingjaháttur:
ili norrænu rithöfundasamtak eignin gerð upptæk til allsherj
hófst hann þegar handa um
undirbúning að stofnun félags
ins til hlagsmunagæzliu fyrir
tónhöfunda.
Höfundaréttur var þá lítt í
heiðri hafður hér á landii,
þannig að stappaði nærri al-
geru réttleysi höfunda. Á
þeirri tíð þótti það sjálfsagð-
ast allra hluta að taka verk
höfunda til flutnings án þeirra
leyfis, hvað þá heldur, að
menn létu sér til hugar koma
að bjóða fram eða greiða höf
undalaun fyrir afnot þeirra.
Til liðs við Jón komu nú öll
helztu tónskáld landsins svo
og erfingjar látinna tónskálda
og stofnuðu þessir aðilar STEF
í ársbyrjun 1948, en megintil-
gangur félagsins var að gæta
hagsmuna tónskálda og ann-
arra eigenda flutningsréttar í
hvívetna.
Segja má, að með stofnun
STEFs hafi verið brotið blað
í félagsmálasögu íslenzkra tón
skálda og reyndar einnig ann
arra höfunda, því nú fyrst var
hafizt handa um skipulagða
baráttu fyrir viðurkenningu á
rétti höfundanna til réttlátr-
ar umbuiiar fyrir störtf sín.
Baráttan fyrir viðurkenn-
lingu höfundaréttarins var í
upphafH eindæma hörð og ó-.
vægin og var Jón Leifs þá
jafnan í fararbroddi af hálfu
tónskálda, bæði til sóknar og
varnar. Hann var að eðlisfari'
sckndjarfur og vígreifur bar-
áttumaðui- og undi sér vel ii
orrahríðfnni, þótt oft værii
hart að honum og félaginu
sótt.
--------:------------------+
Þess varð ekki langt að bíða,
'að vtið hefðum menn að heim-
an sem boðsgesti á meirihátt-
ar samnorrænum hátíðamót-
skaðabótalaust. Innan STEF-
samtakanna hafði og hefur
flokkur áhugamanna með
Frakka í fararbroddi á prjón-
unum stofnun alþjóðadei'ldar
rétthafa, óháða útgefendum,
sem annars ráða þar mestu.
Boðað var til stofnfundar, en
er á hólminn kom reyndist
örðugt um vik. Af formönn-
um þjóðlegra félagsdeilda virt
ist Jón Leifs hafa verið einn
af fáum, ef ekki hinn eini
sem ekki brást . Að minnsta
kosti stóð hinn fallni félagi
vor þar eins framarlega í fylk
ingu og frekast varð komizt,
vígreifur, seinþreyttur, sigur-
viss jafnvel í algerri tvísýnu;
að gefa frá sér kom aldrei til
mála und'r neinum kringum-
stæðum. Varla mundi hann
sammála mér um það, að gott
sé slíkum að ganga til hvílu
— en eftirsjáin því meiri.
Bandalag íslenzkra lista-
manna átti í Jóni Leifs sann-
an heiðursforseta í fortíð og
framtíð, og bliðjum vér hann
öll með tölu aö' vel unnu verki
vel fara, en ástvinum hans
harmi slegnum halds og
trausts í minningunni um mæt
an dreng.
Gunnar Gunnarsson
heiðursfélagi B.Í.L.
Kveðja frá STEFI, Sambandi
tónskálda og eigenda flutnings
réttar.
Með tónskáldínu Jóni Leifs
er fallinn í valinn aðalhvata-
rnaður að stofnun STEFs, Sam-
bands tónská'lda og eigenda
flutningsréttar, forstjórii þess
frá upphafi og formaður lengst
af.
Undir lok síðustu heims-
styrjaldar, er Jón Leifs flutt-
ist alkominn helim til íslands
eftir áratuga dvöi erlendis,
7. ágúst 1968 - ALÞÝÐUBLAÐIÐ