Alþýðublaðið - 06.11.1968, Page 6

6 ALÞYÐUBLAÐIÐ 6. nóvember 1968
Baldur Símonarson:
Að undanförnu hafa spunnizt
umræður og blaðaskrif um
stjórnmálialeiða þann, sem
virðist vera að færast í auk-
ana á íslandi. Óánægja með
stjórnmálaflokka, stjórnmála
menn og stjórnkerfi er þó alls
ekki bundin vlð ísland og
kemur fram í ýmsum mynd-
um erlendjs á mismunandi
æskilegan og ábyrgan hátt:
aukið fylgi (þjóðernissinna í
Skotlandj og Wales, uppgang-
ur nýnazista í Vestur-Þýzka-
landi, vinsældjr Kennedys og
McCarthys og nú síðast George
Wallace meðal almennra
bandarískra kjósenda, og sig-
ur de Gaulles yfir margklofn
um vinstri mönnum eru e. t.
v. að mörgu skyld fyrirbæri.
Stjórnmálalejði gerir ejnkum
vart við sig, þar sem ríkis-
stjórn er dáðlítil og óvinsæl,
en stjórnarandstaðan er mátt-
laus, hugmyndasnauð og hef-
ur ekkert nýtt upp á að bjóða.
Ofnkranar,
Slöngukranar,
Tengikranar,
Blöndunartæki.
BURSTAFELL
byggingavöruverzlun
Réttarholtsvegi 3-
Sfmi 38840-
Unga
fólkid
veit
ÁIAFOSS
, GÓLFTEPPf
^ er rétta undirstaöan
ALAFOSS
ÞINGHOLTSSTRÆTI 2
Bðlilega greinir menn hér á
um orsakir og ráð til úrbóta,
en núverandi kjördæmaskjp-
un og kosningafyrirkomulag
hafa sætt harðri gagnrýni, og
hafa kom ð fram tillögur um
að skipta landinu í einmenn-
ingskjördæmi, ejnkum til þess
að draga úr flokksræði og
veita nýjum hugmyndum og
mönnum inn í íslenzk stjórn-
mál.
Með kjördæmabreytingunni
1959 var st gið stórt spor í
réttlætisátt með jafnari at-
kvæðisréttj eftir landshlutum
og því sem næst fullkomnu
samræmi milli atkvæðamagns
flokka og þingsæta. Hins
vegar hafa listakosningar sam
kvæmt kerf d'Hondts leitt til
þess að efla flokksræði, og
margjr telja einnig, að per-
sónuleg tengsl þingmanna við
kjósendur hafi minnkað, þótt
um hið síðarnefnda atrlði
megi deilá. Við kjördæma-
breyt nguna 1959 var kjósend
um gert erfiðara um vik að
hafa áhrif á njðurröðun list-
ans með útstrikunum og til-
færslum. Ætli kjósendur lista
í Reykjavík að þoka einhverjum
mianni listans um set með út-
strikunum iþarf til þess
12% kjósenda. í sex manna
kjördæmum þarf um 22%
og í fimm manna kjör-
dæmum 27%. Efstu menn
listanna, e.nkum hjá stærri
flokkunum, eru því mjög
traustir í sessi. Ttf þess að
fella Bjarna Bened ktsson frá
þingmennsku þurfa um 84%
Sjálfstæðismanna í Reykjavík
að gera uppreisn, og svjpað
gildir um Eystein Jónsson á
Austfjörðum. Frambjóðandi á
lista fær % atkvæða á listan
um eingöngu í krafti þess sæt-
is sem flokksstjórnin úthlutar
honum.
Einnig hefur færzt mjög í
vöxt að vanamenn taki sæti
á Alþjngi. í sumum tilvikum
hafa þeir setið heil og hálf
þing, meðan hinir kjörnu aðal
menn hafa talið sig eiga svo
annríkt v ð embættisstörf eða ■
búskap, að þeir hafa ekki kom
ið tjl þings. Stjórnmálamaður
sem sýnir Alþingi þá fyrirlitn
ingu að segjast ekki mega
vera að því að sækja fundi,
vegna þess að hann er' að
slejkja frímerki eða moka flór
á ekkert erindi á Alþjngi og
| Undanfarið hafa orðið umræður um kosningaskipun og heíur
i mest verið deilt um kosti og galla hreinna hlutfaHskosninga eða
inmenningskjördæma. En til eru fleiri kosningakerfi, sem eru
f'tt þekkf hér á landi. Eitt þeirra, sem kallað er „persónulegar
’ 'ilutfallskosningar", er kynnt í meðfylgjandi grein. Þetta kerfi
.r notað á írlandi, Möltu og í Ástralíu, og hafa írar tvívegis
.. ákveðið að miklum meirihluta í þjóðaratkvæðagreiðslu að við-
iaUla þessu kosningakerfi og hafna einmenningskjördæmum.
I Höfundur greinarinnar er Baldur Símonarson Ágústssonar pró-
essors. Baldur lauk B.Sc-prófi í lífefnafræði frá Edinborgar-
Íj háskóla og leggur nú stund á rannsóknarstörf í þeirri grein við
æknadeild Lundúnaháskóla.
á að sjá sóma sinn í því að
segja af sér þingmennsku.
Þjngmenn hafa engan rétt til
að kvarta undan virðingar-
leysi almennings fyr'r Alþingi
meðan þeirra eigjn framkoma
er svona bágborin.
Einmenningskjördæmí veita
kjósendum val milli persóna
en ekki lista, og varamenn
hverfa úr sögunnj. En þau
mynda um leið ný vandamál og
gallar þeirra eru augljósjr. Mis
ræmi m lli atkvæðamagns og
Iþingsætafjölda getur orðið ó-
trúlegt, og leiðir til hvers
kyns pólitískrar spill ngar
opnast, einkum þar sem aðeins
um 2000 kjósendur eru að baki
hverjum þingmanni. Fram
kvæmd'r í atvinnu- og sam-
göngumálum yrðu notaðar í
enn ríkara mæli í pólitískum
tilgangi, og mörg dæmi um
vegaspottapól tík eru kunn frá
Iþví fyrir 1959, og þetta ger-
ist sjálfsagt enn, þótt flestir
telji, að nú sé mjnna um
slíkt.
Flokksræði í einmennings-
kjördæmaskipulagi yrði svip
að og nú gerist, og þeir, sem
eru þ ngmenn fyrir örugg
kjördæmi, verða bæði væru-
kærir og þaulsætnir. Einmenn-
ingskjördæmafyrirkomulag
leiðir oft til tveggja flokka
kerfis, sem er engan veginn
æskilegt og hentar ekki ís-
lenzkum aðstæðum. Ef e n-
menningskjördæmi yrðu tek-
in upp og uppbótarþingsæti
lögð niður, er hætt við því, að
þriðjungur íslenzkra kjósenda
ætti örfáa eða jafnvel engan
fulltrúa á þingi.
Þar sem elnmenningskjör-
dæmi eru, er alltaf til sá
möguleiki, að óprúttnjr stjórn
arherrar dragi kjördæma-
mörk sér í vil, til þess að at-
kvæði flokksins nýtist sem
bezt. Frægasta dæmi þess er
þegar Elbridge Gerry, ríkis-
stjóri í Massachusetts skóp
kjördæm:, sem líktist helzt
salamöndru, og kalla ensku-
mælandj menn þetta síðan
Gerrymandering. Árið 1948
hlaut þjóðernissinnaflokkur-
inn hreinan meirihluta á
þingi Suður-Afríku, en aðeins
40% atkvæða, Sambandsflokk-
urinn hlaut um 50% atkvæða
en aðejns 65 þ ngsæti af 153.
Svipað er uppi á teningnum
víða í Norður-ísrlandi, t. d. í
Londonderry, þar sem mót-
mælendur hafa meirihluta í
bæjarstjórn, þótt þeir séu í
miklum minnihluta meðal
kjósenda. Jafnvel þar sem
þetta er ekki gert vitand; v'ts,
getur orðið talsvert ósamræmi
milli atkvæða og þingsæta.
Þannig hlaut brezki íhalds-
flokkurinn meirihluta á þingj
1951, þó að Verkamannaflokk
urjnn hlyti 230.000 atkvæðum
fleira. En 1929 hlaut Verka-
mannaflokkurinn fleiri þing-
sæti en íhaldsflokkurinn, þótt
hann hlyti færr' atkvæði. Ejn-
menningskjördæmaskipan get-
ur því oft verið algert happ-
drættj og skrípamynd af þjóð
arvíljanum.
Margir gagnrýnendur núver
andi kjördæmaskipulags gera
sér grein fyrir þessum göllum
e nmennjngskjördæmaskipun
ar, en telja persónuibosn-
inguna og minnkað floklcs-
ræði höfuðkostinn. T. d. vill
Ármann Sveinsson í grein í
Morgunblaðinu 27. ágúst
koma á flokkslegu jafnræði
mec uppbótarþingsætum, á
svipaðan hátt og var hér fyrir
1959._Þó er unnt að ve ta kjós.
endum mejra .val milli per-
sóna þar ‘ sem listakosnjngar
tíðkast, og er 'það gert t. d.
bæði í Danmörku og Belgíu.
Nú vill svo til, að til ér
kerfi sem sameinar helztu
kosti persónukosninga og hlut
fallskosninga og dregur mjög
úr flokksræði, og má nefna
það persónulegar hlutfalls-
kosningar á íslenzku (á ensku
Bingle transferable vote in
multi- member constituenciesb
Fyrjrkomulag þetta var fund
ið upp af Dananum Andræ um
miðja síðustu öld og var notað
við kosningar til danska lands
þingsins áður en það var lagt
niður. Kerfi þetta hefur verið
notað í Írlandi frá 1922, e. t.
v. tóku írar upp þetta kerfi
til að stríða sínum fornu hús-
bændum, Englendingum, sem
telja hlutfallskosningar álíka
siðspillandt og mjjðslíöðvar'hit-
un. Ejnnjg er það notað við
kosningar á Möltu, Tasmaníu
og trl öldungadeildarinnar í
Ástralíu.
Kerfið er í stuttu máli þann
ig, að kjósandi raðar frambjóð
endum njður í töluröð éftir
því sem hann telur þá til þjng
mennsku fallna. Tjl þess að ná
kjöri í kjördæmi þar sem eru
n þingmenn, þarf frambjóð-
andi að fá svolcallað Droops
hlutfall, sem er 1 hluti
n-|-l
gildra atkvæða og einu at-
kvæði betur . Þar sem eru 5
þingmenn og 6000 gild atkvæði
nær frambjóðandi kjörj, fái
hann 1/6 hluta atkvæða og einu
betur, þ. e. 1001 atkvæði. Ef
6 menn eru í kjör', er ekki
nóg að fá 1000 atkvæði, þá
geta allir verið jafnir, og því
er þessu eina atkvæði bætt
við.
Fái frambjóðandi flejri at-
fcvæði. en Droops hlutfalli
nemur, er umframatkvæðun-
<