Dagur - 23.04.1921, Blaðsíða 1
DAGUR
kemur út á hverjum Iaugard.
Kostar kr. 8.00 árgangurinn.
Gjalddagi fyrir 1. ágúst.
AFGREIÐSLAN
er hjá Jóni Þ. Þór,
Noröurgötu 3. Talsími 112,
Innheimtuua annast ritstjórinn.
Akureyri, 23. apríl 1921.
| 17. blað.
Tákn tímanna
Kaupmaður einn átti tvo tengda-
syni. Annar var kaupmaður, sem
rak verzlun á eigin ábyrgð, hinn
bóndi og samvinnumaður. Á stríðs-
árunum, þegar kaupmannastétt lands-
ins var í uppgangi, eh upp og of-
an gekk fyrir bændunum, hafði
kaupmaðurinn ástæðu, til þess að
skoða huga sinn um það, hvorum
væri betur trúandi fyrir fjármunum.
Hann hafði jafnan rekið verzl-
un sína gætilega, og fénast vei.
Hann hafði ekki teflt ábyrgðum
sínum og fjármunum út í tvísýnt
brask, svo miklu næmi. Kaupmensk-
an hafði reynst honum trygg og
fésæl. Þegar hann fór að gera upp
í huga sínum milli þessara tengda-
sona, fanst honum vera munur á.
Annar með trygga eign og gróða-
vænlegan atvinnuveg og í eigin á-
byrgð Hinn í samábyrgð með mis-
jafnlega efnasterkum bændum.
Svo líður og tímar koma yfir
þjóðina, sem reyna verulega á þol-
rif allra stétta. Nú er kaupmaður-
inn kominn á höfuðið, með tap, er
nemur hundruðum þúsunda króna,
sem hamingjan má vita, hvar kem-
ur niður að lokum. Sennilega tapa
þar einhverjir fé, sem engan þátt
hafa átt í því, að stofna til þessar-
ar skuldar frá hvorugri hlið. Bónd-
inn er aftut1 á móti í betri bænda
röð. Hvergi nálægt því, að honum
liggi við gjaldþroti. Reynslan hefir
því, að þessu, vitnað gagnstætt því,
sem kaupmanninn óraði fyrir um
tengdasynina. Annar gersnauður,
hinn, sem honum þótti horfa ó-
vænlegar fyrir, líklegur til þess að
geta staðið í fullum skilum og fært
efnahag sinn til betra horfs, þegar
kreppunni léttir. Samábyrgðin hefir
ekki reynst honum hættuleg, vegna
þess, að um hana hefir það kornið
á daginn, að hún veitir bændasét.
landsins næstum því ótakmarkað
lánstraust, meira Iánstraust, en nokk-
ur önnur stétt landsins nýtur.
Botnvörpungaútgerðin þóttigróða-
vænlegur atvinnuvegur. Svo aö segja
hver króna datt í tvent, sem velt
var í þá átt, þegar aflaðist og fisk-
verðið steig. Dæmi eru til þess, að
þau hlutafélög sum hafa goldiö
100 % arð af hlutafénu, en lagt
minni áherzlu á, að auka sjóði. Pað
virðist hafa verið'óhyggilegt. Enda
hefir fjárkreppan komið hart niður
á þessum félögum flestum, sem ekki
hafa staðið á gömlum merg, eða
búið vel í haginn fyrir sér á upp-
gangsárunum. Nú hefir skort rekst-
ursfé. Skipunum var sigit upp í hró.
Útgerðarmenn, verkamenn og stjórn-
in stóðu í ísjárverðum stórmælum
útaf þessum atvinnuvegi. Reksturs-
fé fékst að sögn fyrir tilstilli Lands-
bankans og frá íslandsbanka að ein-
hverju leyti. En það merkilegasta í
málinu er það, að togaraeigendur
og útgerðarmenn munu hafa þurft að
ganga í samábyrgð, að meira eða
minna leyti, til tryggingar fénu.
Gjaldþrotin eru að verða ískyggi-
lega mörg í landinu og þó einkum
að sjálfsögðu í Reykjavík. Þar hef-
ir verið spilað djarft og áhættu-
samt spil, í gróðabrögðum. Nú í
seinni tíð hefir spiiið mishepnast
fyrir mörgum. Hrun á hrun ofan
kemur öllu á ringulreið og þeir,
sem fara á höfuðið með stórtap,
draga aðra með sér í fallinu.
Síldarútgerðin virðist vera mjög
hættulega lömuð í bráðina. Fáir
hafa getað staðist tveggja ára stór-
tap. Búist við að sá atvinnuvegur
dragi mjög saman seglin á næstu
vertíð og gerð verði tilraun til að
tryggja hann betur að rekstursað-
ferð og með sölusamtökum. Það
er að byrja að brydda á samvinnu-
viðleitni í þeirri átt. Reynslan er að
taka vind úr seglum þess hugsun-
arháttar, að sá sem ekki stenzt bar-
áttuna í opinni samkepni, eigi að
verða undir, en aðeins fáir útvaldir
stórgáfu- og hæfileikamenn að
standa á rústum allra hinna. Sá
skilningur er aftur á móti að glæð-
ast, að saintökin draga mestan auð
úr djúpi og skifta honum meir til
almennrar hagsældar.
Bændur landins hafa sömuíeiðis
verið hart leiknir af völdum harð-
æris og dýrtíðar. En þeir voru allra
stétta landsins bezt við því búnir,
að taka á móti, ekki vegna auðæfa
sinna, heldur vegna þess að þeir
standa saman, ráðnir í því að
snúa bökum saman meðan élið
gengur yfir. Þeir geta þetta vegna
samábyrgðarinnar. Hún hefir forðað
mörgum bónda frá því, að skerða
bústofn sinn jafn tilfinnanlega og
ella hefði orðið.
Einstaklingar ganga gengum þau
tímabil, á æfi sinni, oft og einatt,
að á milli þess er að velja, að stofna
til aukinna skulda eða tapa öllu
og um Ieið aðstöðunni til þess að
verða efnalega sjálfstæður. Heilar
þjóðir lifa slíka tíma. Bændastétt
landsins hefir á þessum þrenging-
ar tímum getað forðað sér frá stór-
tjóni af því hún geiur skuldað vegna
samábyrgðarinnar. Þeir sem nú eru
að steypast í gjaldþrotum, gera það
vegna þess, að lánstraustinu er nú
ofboðið. Tryggingarnar fyrir veltu-
fjár lánum, sem gætu bjargað í bili,
vantar. Þess vegna hefir nú af sum-
um verið gripið í haldbezta streng-
inn, samábyrgðina.
Hin takmarkaða ábyrgð hefir mjög
verið rómuð af sumum. Hún tryggir
þá, sem hluti eiga í áhættusömum
fyrirtækjum, fyrir frekara tapi en upp-
hæð hlutanna. En henni fylgir oft
óhemju mikið ólán og rangsleitni.
Gjaldþrota tapið kemur jafnan ein-
hversstaðar niður — hlýtur að gera
það — og þá helzt þar sem sízt
skyldi. Hlutafélög hafa verið óhjá-
kvæmilegar stofnanir. Þau hafa eflt
framtak og framleiðslu. En þau eru
í höndum manna tvíeggjað sverð.
Þegar fjárkreppur og byltingar ber
að höndum, kemur fram hrun á
því sviði með dunum og dynkj-
um.
Reynslan sýnir að samábyrgð
bænda er sterkust og tryggust.
Hennar vegna gætu þeir þolað jafn-
vel þyngri raunir i viðskiftalegum
eínum. Hennar vegna njóta þeir
fylsta lánstrausts meðan erfiðleikarn-
ir líða hjá. Hún er jafn trygg og
íslenzkur landbúnaður. Bændur haga
verzlunum sínum eftir þörfum, en
ekki til gróðabragða. Það er þeirra
hagur að flytja sem minst inn af
vörum. Það er þeirra sparnaður, að
verzlunarumsetning á erlendri vöru
sé sem minst.
Ekkert hrun er fyrirsjáanlegt á
umráðasviði samábyrgðarinnar. Hún
felur í sér sína eigin vörn Hún
er takmörkuð við daglegar þarfir
bænda, en fé þeirra er ekki teflt í
tvísýnu. Bændur eru nú farnir að
spara. Þannig létta þeir ábyrgðina
og flýta fyrir þeirri stundu, sem
veitir þeim fullan sigur f þessum
bráðabirgða erfiðleikum.
Tákn tímanna eru þau, að sam-
ábyrgðin veitir fylsta lánstraust. En
lánstraust á þessum tímum, er skil-
yrði viðreisnarinnar. Þar sem hún
er, stendur alt með kyrrum kjörum
og horfir til sigurs.
Sýning á busáhöldum.
Eins og áður hefir verið minst á
hér í blaðinu, hefir Bánaðarfélag ís-
lands ákveðið að efna til sýningar á
búsáhöldum næsta sumar. Sýningin
verður í Reykjavlk dagana 5.-12. júlí.
Til sýnis verða þar;
Garðyrkjuáhöld.
Jarðyrkjuáhöld.
Heyvinnuáhöld.
Flutningatæki.
Reiðskapur.
Girðingaefni.
Mjólkuráhöld.
Matreiðsluáhöld.
Ahöld við hirðingu og meðferð búfjár.
Raímagnsáhöld.
Ýmisleg áhöld.
Búnaðarfélagsforsetinn Sig. Sigurðs-
son skrifar í Tímann hvetjandi orð
til landsmanna um öfiuga þátttöku f
sýningunni. Gamlir munir jafnt og
nýir smíðisgripir, algengustu áhöld
jafnt og nýjar uppfyndingar verða
þegnar með þökkum. Mikill undirbún-
ingur hefir verið hafður, til þess að
gera þessa sýningu sem öfiugasta og
gagnsmesta. Hún hefir verið suglýst
f blöðum landsins og nágrannaland-
anna. Skrifað um hana f inn og erlend
blöð. Árangurinn er mikill. Erlendar
verksmiðjur og verzlunarhús bjóðast
til að senda vélar og áhöld. Gert er
ráð fyrir að f sambandi við sýninguna
fari fram tllraunir við notkun áhalda,
og danskur verkfærafræðingur er ráðin
til þess að standa fyrir þeim tilraun-
um. Ennfremur verða þar haldnir fundir
um búnaðarmál og fluttir fyrirlestrar.
Aðalfundur
K. E, A, stóð yfir dagana 14. og 15.
þ. m. Fundurinn fór vel fram. Heýrst
hefir, að Morgunblaðið sé þegar farið
að gera veður úr því, að fundurinn
hafi verið róstusamur. Hefir það lagt
hlustir við varir einhverrar þeirrar
ókindar, sem ástundar að ófrægja
kaupfélagið með rakalausum uppspuna.
Fundurinn var alls ekki róstusamur.
Þar var þvert á móti hin mesta ein-
drægni f öllum aðalmálum. Snarpar
umræður urðu að vísu í einu máli. En
það var tillaga Sigurjóns læknis á
Dalvík um, að með lögum skyldi
ákveða, að enginn bóndi fengi lánaðar
vörur eða peninga f Kaupfélaginu,
nema hann gæti sýnt vottorð forða-
gæzlumanns um, að hann hefði nægi-
legar fóðurbirgðir, hversu sem viðraði.
Þessari tillögu fylgdu aðeins sumir
fulltrúarnir úr Svarfdæladeild, en f
öllum öðrum- deildum urðu menn þvf
nær einhuga um að stúta henni. Hún
féll þvf með svo miklum meiri hluta
að tæplega gat heitið að fundurinn
skiftist um hana. Ágóði af viðskiftum
manna var að þessu sinni 7°/o. Hagur
fétagsins góður og skuldir bænda
vonum minni. Þegar verðfall afurðanna