Dagur - 09.07.1921, Page 1

DAGUR
kernur út á hverjum laugard.
Kostar kr. 8.00 árgangurinn.
Gjalddagi fyrir 1. ágúst.
AFOREIÐSLAN
er hjá J6ni t». t»6f,
Noröurgöfn 3. Talsími 112,
Innheimtuna annast ritstjórinn

IV. ár.
Akureyri, 9. júlí 1921.
27. blað.
Ritfregnir.
FYLKIR 6. árg. Ritstj. og
útg. Frím.B. Arngríms-
son, Akureyri, 1921.
Fyrir nokkru síðan birtist ritlregn
hér í blaðinu um 5. árg. rits þessa.
Nú hefir því borist 6. árgangurinn
til umsagnar. Um þennan árgang er
það að segja, að hann er tæplega
eins veigamikill og sfðasti árgangur.
Rúml, einn þriðji cða 38 bls. af rit-
inu eru helgaðar rafveitumáli Akur-
eyrar. Er það sundurliðuð áætlun um
stöð við neðsta fossinn frá Bill &
Wijkmark f Stokkhólmi með athuga-
semdum eftir ritstj. Þá er ágrip af
verðlagsskrá yfir raforkutæki frá ame-
rítku félagi og auk þess hitt og þetta
um málið. Dagur vill sem minst
blanda sér inn f deilu þá, sem stend-
ur á milli ritatj. Fylkis og raforku-
nefndarinnar út af rafveitumálinu. En
hann álftur þýðingarlaust að setja sig
upp á móti því að nú vcrði loks hafist
handa f málinu, enda ekki ástæða til
þess. Þegar bæjarbúar eru búnir að
reyna, hvað raforka er, munu þeir
áður langt lfður færast meira í fang.
En verði nú málinu drepið á dreif
með ofstækisfullum kröfum um milljóna
fyrirtæki á þessum tímum eða með
úrtölum þeirra, sem eru á móti öllum
framförum, getur orðið langt að bíða
eftir framkvæmdum. Sumar tölur og
fullyrðingar ritstj. Fylkis virðast lfka
vera hæpnar. T. d. talar hann á bls.
13 um >tilboð og áætlanir amerfkanska
raforkufél.* En hvaða tilboð og hvaða
áætlanir eru það? Frá þvf hefir ekki
komið annað en verðlisti yfir þær
vélar, sem þurfa mundu við hinar
ýmsu stöðvar, eftir lýsingum þeim að
dæma, sem þeir hafa fengið f hend-
ur. Það er ritstj. Fylkis sjálfur, sem
gerir áætlanirnar bara >upp á slurnp.*
Telur að ko3tnaður við hverja stöð
annar en vélar mundi verða álíka
mikill og vélarnar. Á þessu eru svo
bygðar tölur þær á bls. 50 um kost-
naðarverð hinna ýmsu stöðva. Þetta
geiuT alt verið rétt. Um það vill Dagur
ekki reyna að dæma. En nú sem
stendur liggur frammi aðeins ein
sundurliðuð áætlun og þó er ekki
hægt um það að segja, hvað stöðin
muni kosta, þvf áætlun er vitanlega
ekki sama og endanlegt verð stöðvar-
innar á þessum breytilegu tímum.
Það er helzt til mikið af þessu
þjarki í ritinu fyrir lesendur fjær, sem
ekki fylgjast með rafveitumáli Akur-
eyrar og er það ekkert sérstakiega
hugleikið f smáatriðum.
> í ritinu er einskonar framhalds-
grein um rafhitun íveruhúsa. Hún er
c
almenns eðlis og mjög ítarlega rök-
studd.
Almenn iíðindi ér mjög góð og
skarplega skrifuð grein. Sést glögg-
lega hversu Iétt höfundi veitist að
sjá yfir ástandið f heiminum og skilja
það til rótar. Akureyri og grendin eru
ýmsar hugleiðingar um bjargræðis og
framfaramöguleika bæjarins. Er þar
margt vel og rétt athugað.
Rannsóknatferðir og fundir er um
feróalög höf. f þarfir hins opinbera f
byggingarefnisleit. Þessir kaflar í rit-
inu eru alt af ágætlega skrifaðir og
skemtiiegir um leið og þeir eru fróð-
leg greinargerð höí. um árangur
ferðanna. Ferðalögin hafa sannfært
hann um að ísland sé mjög fátækt af
kalksteini, en mjög ríkt af öðrum
byggingarefnum, svo sem steinteg. og
leir. Hringsjá. Hugleiðingar um friðar-
skilmáiana og heimspólitfkina o. s. frv.
Nokkrar stœrðir, mjög eftirtektarverðir
fróðleiksmolar um rúmíak hluta, tíma
og vigt og um stjörnuíræði. Ritsjá er
að þessu sinni heldur stutt og veiga-
lítil. Nærri helmingur af henni er svar
til Dags gegn ritfregn um 5. árg.
Tekur höfundur þar upp þann sið,
sem stundum hefir tlðkast, að rfsa
upp til andsvara gegn ritdómum.
Loks er í ritinu ýmislegt smávegis.
Yfir höfuð er ritið fróðlegt og fjöl-
breytt. En vilji höf. gera það vinsælt
og vfðlesið, vcrður haun að takmarka
deiluskrif f því um einkamál Akureyrar-
bæjar, sem alipenningur út í frá vill
ekki einu sinni lesa. Væri höf. nær,
sem er bæði fróður og glöggur á
bókmentir eldri og yngri, að skrifa
meira um þær. Auk þess væri æski-
legt að bann skrifaði meira um fs-
lenzka málfræði og samanburðar mál-
fræði ýmsra tungumála, sem hann er
svo fjölfróður um.
Þekking og vfðsýni höfundar þarf
að verða almenningi aðgengileg. Hann
má því ekki láta seinustu kraftana
fara til ónýtis f agg og þras um
aukaatriði.
J• A
Danmörk eftir 1864 eftir
Ejnar Munk. Vilhj.
Þ. Gíslason íslenzk-
aði. Bókaverzlun Ár-
sæls Árnasonar. Rvík
1921.
Höfundur bókarinnar er lýðháskóla
stjóri. Hún er gefin út að tilhlutun
Dan3k-íslenzka félagsins. Áge Meyer
Benedictsen rithöfundur hefir skrifað
inngar.gsorð að bókinni. Hún á að
koma út í 4 heítum og er aðeins i.
heftið út komið og fjallar um viðgang
dönsku þjóðarinnar eftir 1864 Von
er á 2. hefti sfðar á þessu ári, og
verður það um kirkjulíf í Danmörku
á þessum sama tíma Tvö síðari heftin
eiga svo að koma út á næsta ári, og
á 3. heftið að vera um danskar bók-
bentir, en hið síðasta um þegnfélags-
legan og stjórnlegan viðgang Dan-
merkur eftir 1864.
Dani hafði löngum dreymt um »stóru
Danmörk,< en sá draumur hafði illa
rætst f sögu þeirra. Snemma á 16. öld
gekk Svfþjóð undan þeim, Skánar-
héruðin mistu þeir eftir miðja 17. öld,
og 1814 gekk Noregur þeim úr greip-
um. Svo kemur árið 1864, þetta
örlagaþrungna ár f sögu Danmerkur,
þegar Danir stóðu einir gegn prúss-
neska ofureflinu, og sú kvalanna stund
kom, að þjóðin var skorin f sundur
lifandi. Afleiðing ófriðarins við Þjóð-
verja varð sú, að Danir mistu alt
Suður-Jótland Að vfsu gátu þeir
vænst þess, samkvæmt friðnum Í Prag,
að fá aftur Norður-Slésvík, én voru
sviknir um það eftir 1870. Alt benti
f þá átt, að stórveldisdraumurinn
mundi rætast á þann veg, að Danmörk
glataðist sem sjálfstætt ríki, að rfkið
væri á leið til grafar. Það var því
ekki að undra þó að þessi spurning
kæmi fram: »Getum vér haldið áfram,
eða eigum vér að gefast upp?« Á
tfmum reynslunnar er slík spurning
eðlileg. Henni var að vfsu svarað á
ýmsan veg. En ekkert sýnir betur
þann menningarþroska, er danska þjóð-
in hafði yfir að ráða, en það svar, er
ofan á varð og birtist í þessari þjóðar-
. ..
hugsjón: »Hvad udad tabes, skal
indad vindes* — það verður að vinna
inn á við, sem tapast út á við. Þessi
hugsjón ætti að grópast inn f rneðvit-
und, ekki einungis hverrar þjóðar,
heldur og hvers einstaklings, því hvers
virði er allur ytri ávinningur og ljómi,
ef hina innri þróun vantar?
í þessu fyrsta hefti, sem út er komið,
er nú frá því skýrt, hvernig Dönum
hefir tekist að koma þessari hugsjón
sinni f framkvæmd og hvernig að því
hefir verið unnið. Leiðirnar, sem farnar
hafa verið, eru f stuttu máli þessar:
Ræktun heiðanna, efling atvinnuveg-
anna, fræðsla almennings (lýðhánkólar)
og endurreisn fullkomins þjóðfrelsis
(barátta lýðræðismanna gegn hægri-
mannastjórnunum).
Áþreifanlegast tákn menningarfram-
fara Dana á sfðasta 50 ára skeiðinu
er það, að fyrir árið 1864 voru fbúar
danska rfk?sins um tvær miljónir að
tölu. í ófriðnum 1864 misti Danmörk
nálega þriðjung fbúanna, og nú er
íbúatalan komin upp í þrjár miljónir
sem eiga við betri kjör að búa^ en
miljónirnar tvær fyrir 1864, þrátt fyrir
minna landrými. Loks hefir Danmörk
aftur hlotið Suður-Jótland, orustulaust
og án þess að taka afstöðu í heims-
styrjöldinni. Souurinn hefir aftur horfið
heim til móður sinnar eftir meira en
50 ára útlenda kúgun og eftir að
hafa staðist þá raun.
Við höfum oft brugðið Dönum um
þekkingar- og skilningsleysi á landi
voru og þjóð, og það ekki að ástæðu-
lausu. Við ættum þá að forðast að
eiga sama ámæli skilið frá þeirra
hendi, en leggja okkur eftir að afla
okkur góðrar þekkingar og glöggs
skilnings á sambandsþjóð vorri. Eg
hyggi bók sú, er hér hefir verið
getið, sé mjög^ vel til þess fallin að
veita almenningi þessa fræðslu. Hún
ber þess vott, að hún er skrifuð af
frjálslyndum, vfðsýnum manni, án allrar
hlutdrægni eða þjóðmetnaðargrobbs.
Eg hlakka til að sjá framhald
bókarinnar.
lngimar Eydal.
Úti á þekju.
Mannanna börn hafa ekki elskað
annað meir en Ijósið. Ljósþráin er
samtvinnuð lffsþránni, en myrkrið er
fmynd grafarinnar. Gangurinn er erfið-
ur fyrri hluta Vetrar, jafnvel þó halli
undan fæti niður f dalbotn skammdegis-
ins. Ein skammdegisnótt annari lengri
hleðst á okkur og f kringum okkur.
Myrkrið verður eins og versnandi
ófærð.
Gangurinn cr ólíku léttari, þó f
fangið sé, þegar myrkrið fer að grynna.
Við klffum léttilega erfiðustu brekkur
móti ungum degi, sem er að vaxa
að fjalla baki.
í fornum sið höfðu forfeður okkar
jóla- eða miðsvetrarblót. Þá blótuðu
þeir til gróðrar. Sennilega hafa þau
blót verið hátfðin til fagnaðar hækk-
andi sól og vaxandi degi. Þau hafa
verið hátfðir til fagnaðar gróðrarárs-
tfðinni.
Enn f dag höldum við jól og við
höíum miðsvetrarblót og við höldum
hátfðir á öllum tímum árs til fagnaðar
ljósinu. Hver sú stund, hvort heldur
er f margmenni eða f einrúmi, sem
leiðir okkur út úr Völundarhúsi dags-
anna og áhyggjanna um spón og
bita, er hátfð mannshugans til fagnað-
ar Ijósi og gróðri f einhverri mynd.
Langoftast fögnum við þvf ókomna
og þvf eftirvænta. Borgir vona okkar
eru bygðar á hæstu tindum, baðaðar
f Ijósi, umkringdar litfögrum gróðri.
0 •■