Dagur - 26.11.1921, Side 1

DAGUR
kemur út á hverjum laugard.
Kostar kr. 8.00 árgatigurinn.
Gjalddagi fyrir 1. ágúst.
AFOREIÐSLAN
er hjá Jóni I>. I>ór,
Norðurgötu 3. Talsíini 112.
Innheimtuna annast ritstjórinn.
IV. ár.
E-L-D-F-Æ-R- A-V-E-R-Z-L-U-N.
Miklar birgðir af allskonar ofnum, elda-
vélum, þvottapoftum, ofnrörum, rörþnjám,
eldheldum leir o. fl. þessh. ávalt fyrirliggj-
andi og selt meö verksmiðjuverði.
Panfanir afgreiddar úf um land.
Jón Stefánsson.
Talsími 94. Akureyri.
»Barnabrek.«
Svo heitir grein í 54. tbk ísl. Á
hún að vera svargrein við greinum
þeim, sem birtust í 39 og 40 tbl.
Dags þ. á. undir yfirsk'riftinni »Brot-
gjörn vopn." í nefndum greinum
var verið að hnekkja þeim áburði
á samvinnumenn, að peir væru
fjandsamlegir sjávarútveginum og
að þeim væri um að kenna ófarnað
hans nú síðast.
Nú er enn í þessari grein í ísl.
hinu sama haldið fram og hefir
blaðið alveg óvanalega viðleitni að
rökstyöja mál sitt og er þessi grein
flestu fremur svaraverð af því, sem
birst hefir í blaðinu síðan um ára-
mót.
Dagur hefir haldið því fram, að
það snögga þrot, sem togaraútgerðin
hefir komist í og sem hefir orsakað
mjög alvarlega atvinnuteppu hafi að
sumu leyti verið orsakað af óvarkárni
útgeröarmanna í meðferö fengins
fjár. Að meiri áherzla muni hafa
verið lögð á það, að spenna bogann
meðan vel gekk, heldur en að
tryggja atvinnuveginn fyrir misfellum
með sjóðum.
Þessu er nú verið að leitast við
að hnekkja í íslendingsgreininni
með því að segja sögu togarúigerðar-
innar og síldarútgerðarinnar. Er þar
bent á hvíiíkum vexti útvegurinn
hefir tekiö. Þar er ennfremur fullyrt
að »svo að segja hverjum eyri, sem
atvinnuvegirnir gáfu af sér, haf
verið varið þeim til eflingar og
auka.“ íslendingi mun ganga erfiö-
lega að færa sönnur á þessa full-
yrðingu. Togarútgerðin og síldarút-
gerðin eru ekki opinber atvinnu-
rekstur og ura þetta liggja engar
heimildir frammi. Þessi fuiiyrðing.
er því út í bláinn sögð. En þó hún
væri sönn, sannar hún ekki, það
sem hún átti að sanna, að atvinnu-
vegir þessir hafi verið á gróðaárun-
um trygðir, svo sem þurft hefði að
gera. Isl segir: »Við sölu togaranna
(1917) kom það í Ijós, að félögin
höfðu grætt stórfé eftir islenzkum
mælikvarða, svo að höfuðstóll eig-
andanna hafði margfaldast, svo áð
dæmi munu til að 1000 kr. hluta-
bréf í togarafélagi hafi verið 6-
Akureyri, 26. nóvember 1921.
8000 kr. virði." Þetta telur hann
sönnun þess, að ekki hafi verið
ráðist of ört í skipaaukningar. En
þetta sannar ekkert um það. Sú staö-
reynd að upphafiegur hlutur varð
6-8 faldur að verðgildi sannar það
eitt að félögin hafa grætt mikið, en
ekki að gróðanum hafi verið varið
skynsamlega. Gróðanum gat verið
varið til of snöggrar aukningar á
útgerðinni í stað þess að verja hon-
um til nægilegrar tryggingar henni.
Einmitt sú staöreynd, að útgerðin
kemst svo snögglega í vandræði,
bendir freklega á, að svo muni
hafa veriö.
ísl. gefur enn i skyn, að þátttaka
samvinnumanna í stjórn landsins
hafi orsakað straumhvörf f atvinnu-
vegunum, verzlun og fjármálum.
Það er svo að skilja sem togarasalan,
verzlunarbrask stjórnarinnar, skipa-
kaup hennar, kola- og salttollur hafi
alt verið af völdum samvinnumanna.
Er þetta hin fraklegasta blekking,
sem. oröið getur. Þeir sem nokkuð
hafa fylgst með atburðum síðustu
ára, eru naumast svo minnislausir
að þeim verði með þessu slegið
ryk í augu. Það var styrjöldin sem
orsakaði togarasöluna vegna þeirrar
áhættu sem siglingum fylgdi. Það
var sömuleiöis styrjöldin, sem neyddi
til skipakaupa, til þess að tryggja
flutninga að og frá landinu. Styrj
öldin gerði verzlunina sömuleiðis
svo áhættusama og erfiða að kaup-
menn hvorki vildu né gátu annast
hana aðstoðarlaust af því opinbera.
Landsstjórnin var því neydd til aö
taka hana að mikiu leyti i sínar
hendur til þess að tryggja þjóðina
fyrir vöruskorti. Alt þetta er öllum
almenningi ljóst og er þýðingar-
laust fyrir fsl. að nota þetta sem
æsingameðal gegn samvinnumönn-
um f landinu.
Rugl fsl. um það að Dagur vilji
koma stjórn útgerðarinnar undir at-
vinnumálaskrifstofuna og um leið
undir stjórn S í- S. er naumast
svaravert. Dagur hefir sagt, að það
sé skylda bankanna og ríkisvaldsins
að hlynna að togaraútgerðinni, en
jafnframt þurfi að koma eftirlit og
íhlutunarréttur um, að atvinnuvegur-
inn sé rekinn samvizkusamlega, ekki
með hag togaraeigenda eingöngu
fyrir augum, heldur og almennings.
Dagur ber engan kinnroða fyrir
þessi ummæli. Hér er ekki farið
fram á neinar öfgakendar umbylt-
ingar. En þegar þingið heimilar
ríkisábyrgð fyrir stórum upphæðutn
vegna togaranna er það ekki ósann-
gjörn krafa, að það öðiist aðstöðu,
tii þess að sjá ábyrgðinni borgið.
Og því verður ekki mótmælt, að
togaraútgerðin hefir einkum verið
rekin sem gróðatrygging eigendanna.
Eftirleiðis þarf hún líka að verða at-
vinnutrygging fyrir almenning. Þess-
vegna þurfa tryggingarsjóðir að
myndast að baki hennar.
Uppreist.
Leysist ríkið upp?
Föstudsginn 17. þ. m, geröust þeir
atburðir í Reykjavík, sem munu verða
lengi f minnum hafðir. Einn borgari
bæjarins gerir uppreist gegn fyrir-
skipunum stjórnarvaldanna, hindrar
með tilstyrk sinna flokksmanna fram-
kvæmdir lögreglunnar og ber hana
ofurliði.
Þegar Ólafur Friðriksson, ritstjóri
Alþýðublaðsins, kom heim úr Rúss-
landsför fyrir nokkru sfðan, hafði hann
með sér dreng, 15 ára gamlan, Fried-
mann að nafni. Dreng þenna, sem var
munaðarlaus, hafði hann tekið að sér.
Eftir að hingað kom, kemur það f
Ijós, að drengurinn þjáist af augna-
sjúkdómi, sem er, eftir þvf sem fregn-
ir herma, óþektur hér á landi að dómi
lækna, en samt hættulegur og kvala-
fullur. Augnlæknir gerir landlækni að-
vart og landlæknir leggur það til, að
þessum sjúklingi verði vlsað úr landi,
til að verjast þvf, að sjúkdómurinn
verði landlægur. Þegar stjórnin gefur
út skipun þar að Iútandi, lýsir Ólafur
Friðriksson þvf yflr, að hann hlfti ekki
úrskurði stjórnarvalda og heilbrigðis-
stjórnar í málinu og muni verja sjúk-
linginn með valdi. Fiokkur verka-
manna safnast um hann, þegar lög-
reglan kemur, til að framfylgja fyrir-
skipunum yfírvaldanna. Oíbeldi er beitt,
lögreglan er borin ofurliði og verður
írá að hverfa. Meðan róstur þessar
standa yfir, lýsir Ólafur Friðriksson
þvf yfir frá svölum hússins, að drengn-
um verði ekki slept nema hann sé
sóttur af erlendu hervaldi.
Jón Magnússon, forsætisráðherra
var, þegar þetta gerðist, kominn
suður f Hafnarfjörð, um borð f Botnfu,
á leið til útlanda, en er honum bár-
ust fregnir um rósturnar, sneri hann
aftur til Rvfkur.
Fregnir herma, að tveir menn f
Rvfk, þeir Héðinn Vaidemarsson og
Ástvaldur Gfslason, hafi farið á fund
stjórnarinnar og leitað um sættir á
þeim grundvelli, að stjórnin gengi að
47. blað.
þeim skilmálum Ólafs Friðrikssonar,
að rfkið kostaði lækningu piltsins
erlendis og að stjórnin hefði orðið
við kröfunni, en þá hefði Ólafur sett
þvert nei fyrir.
Þegar þetta er skrifað hefir ekkert
fleira gerst sögulegt í málinu. Heyrst
hefir að Ax-sl Tulinius væri að safna liði
og koma á það skipulagi með það
fyrir augum, að aðstoða lögregluna
ef til þess komi, að henni þurfi að
beita, til að koma fram fyrirskipunum
stjórnarvaldanna. Eru viðsjár miklar
með höfuðstaðarbúum og æsing á
báða bóga.
Þetta mun vera f fyrsta skifti sem
nokkur borgari þessa þjóðfélags lýsir
opinberlega og formlega yfir að hann
þverskallist og hefji uppreist gegn
rfkisvaldinu. Svipuð dæmi eru til frá
seinni tfmum, en ekki jafn þverbrotin
og ótvfræð. Má þar til nefna dæmið
alkunna frá ísafirði er múgurinn
varði Skúla Thoroddsen fyrir fulltrúum
yfirvaldanna. Samsærið, sem stofnað
var til f Rvlk 1918 á hendur ráðharr-
unum er og eitt dæmi, þó það kafn-
aði f fæðingunni vegna uppljóstrunar.
Til þess eru og dæmi að andbann-
ingar hafa haldið þvf fram opinberlega
að bannlagabrot væru ekki vftaverð,
vegna þess að lögin væru ranglát.
Þetta er dregið hér fram ekki til
að réttlæta það ótvfræða lagabrot, sem
hér er framið af Óiafi Friðrikssyni,
heldur til að benda á, hvað lögbrota-
sýkingin er almenn og að ( þeim
skilningi býr þjóðin í glerhúsi, sem
þolir jafnilla grjótkastið, hvort sem
það er hafið af Pétri eða Páli.
Þegar litið er á þetta sérstaka mál,
virðist afstaða sú, er stjórnin hefir
tekið, vera í aðaldráttum rétt. Skylda
hennar er að fylgja fram fyrirmælum
sóttvarnarlaganna. Og f þeim málum
verður hún að hlfta úrskurði Iækna
og landlæknis. Hér var um það að
ræða að verja þjóðfétagið fyrir alvar-
legum sjúkdómi, sem innflytjandi var
haldinn af. Engin þjóð hikar við að
varna á land sjúklingum, þegar svo
stendur á sem hér og er ekki að
sökum spurt. Úr mikilvægi þessarar
ástæðu dregur það nokkuð, að það
er tilviljun ein að hér var ekki um
fslenzkan rfkisborgara að ræða, sem
ekki hefði verið hægt að vfsa úr
landi og hefði þvf orðið f þvf falli
að leita annara bragða. Enn meira
dregur það úr, ef satt er, sem blað-
inu hefir borist, að til sé maður hér
á landi með sjúkdóminn og hafi gengið
með hann f sfðustu 5 ár. Þetta hvort-
tveggja mun f augum margra draga
úr mikilvægi þeirrar ástæðu, sem
stjóroin hefði til þess að gefa út svo