Dagur - 11.01.1923, Blaðsíða 2

6
DAOUR
2. ibl.
Ógoldnar skuldir
Gagnfræðaskólans á Akureyri
fyrir árið 1922 séu tiikyntar á skrifstofu skólameistara föstudag
12. jan. og laugardag 13. jan. næstkomandi kl. 4—5 báða daga
Við útför
Róars (ósefssonar,
námsveins, úr Gagnfræðaskól-
anum á Akureyri, 2. des. 1922.
Mér þótti stundum raunalegt að
líta ét um austurglugga skólans, er
frjósa tók í haust, er leið. Loks var
hann farinn að komast á legg, eftir
mikla umönnun og fyrirhöfn, gróður-
inn í garðinum hérna, nýtekinn að
anda frá sér ilmi, unaði og angan.
En fyr en varði, datt á íslenzkt nætur-
frost. Og nú mátti, í bókstaflegri
merkingu, Hta >blómin fölna á einni
hélunótt,« Þau voru, þessi blfðu smá-
blóm, máttarminni en nýfætt barn |
vöggu, gersamlega varnarlaus gegn
haustkuldum og hörku. Þau gátu
eigi skýlt sér, þau gátu engrar bjálpar
leitað, þau fengu eigi slitið sig upp
úr frosinni moldinni, þau skorti fætur
að hlaupa, vængi að fljúga, þau
áttu enga úrkosti nema þjást og visna
og deyja að lokum jáðalaus, hvert á
sfnum reit og sinni rót.
Þetta er næsta ósögulegur atburður,
alkunnur úr ljóðum og líkingum ræðu-
manna og skálda, gerist á hverju ári.
Samt fékk hann á mig, þessi ójafni
leikur suðrænna blóma, ungra, veik-
gerðra og ffngerðra, við norræna
næðinga og feigðarhélu. Þetta er bæði
nýtt og fjörgamalt dæmi þess, hversu
dauðinu orkar á alla menn, sem eru
eigi því sljórri, í hvert skiíti og í hverju
lfki, sem þeir sjá svip hans og sigð,
ægisvald hans á öllu lffi.
Slfkt er eðlilegt. Alt lff biður sér
endalaust Hfs. En einhvern tfma kemur
þar, er allt lifandi, menn og málleys-
ingjar, flækingur og konungur, fær enga
björg sér veitt »í fellibyljum og éli,«
ekki fremur en jurtin, föst á deyjandi
rót, fær leitað hælis f hríðum og frosti.
Einhvern tíma er hverju iífi á þessarl
jörð vægðarlaust synjað lifsgriða, jafnt
hetjunni, sem ekki kann að hræðast,
og smáfuglinum, sem titrar af angist
á lófa dauðans.
Dóttir og fylgja dauðans er Sorgin.
Móðir hennar heitir Ást eða Kær-
leikur. Sjaldan er líkkista borin svo
inn kirkjugólf, að ekki gangi grátinn
á eftir. Og það er eðli vor flestra
að forðast sorgina og flýja.
Samt virðast sorg og dauði runnin
undan ráðum djúpsærrar vizkn, sem
leynist einhverstaðar hinum megin
við skýjabakka skynhimins dauðlegra
manna. Slfk sannfæring læsist því fastar,
í hjartarætur .vorar, þvf greinilegar
sem vér skoðum hlutverk þeirra í
mannlegri tilveru.
Sjálf vfsindin kenna oss, að dauð-
ina sé eigi sfður skilyrði lífsins, en
lffið er skilyrði dauðans. Alstaðar og
án aflá^s endurnýjar dauðinn lífið,
hann skapar sffelda fjölbreytni þess,
vöxt þess og undursamlega framþróun
á alla vegu. Hugsum oss dauðann
brott numinn. Þá yrði, dauðalegt um-
horfs á jörðu. Það er einmitt dauðinn,
sem gerir lffið lffsins vert. Dauðinn
er engu sfður sannnefndur vinur Hfs-
ins en óvinur þess.
Og sorgin er vaxtardis. Hún grætur
rauðagulli, sem gyðjan forðum. Hún
safnar minningunum, þvær af þeim
gróm og sora, fléttar sfðan úr þeim
trygðataugar, er hún tengir með lif-
endur við látna. Heilbrigð scrg hvessir
dómgreind vora. Hún sýnir oss, öllum
betur, muninn mikla á léttúð og alvöru,
grandvarleik/og gáska. SKkt er fjör-
gömul og sfung aannindi. Á sorgar-
stundum er sem oss birtist skýrast
æðsta markmið mannlegs lífs, boðorð
þess og varanlegust verðmæti. Hatnt
dögg er grdðrardögg mannlegtat sálar.
Rödd sorgarinnar má aldrei vanta og
mun aldrei vanta f hinn mikla og
margraddaða samsöng mannlegs lffs.
En stundum er torvelt að sjá vís-
dóm stýra höggum dauðans. Oft verð
um vér höggdofa af ónærgætni hans og
harðúð. Og þá getur sorgin orðið svo
þung, að ekkert sýnist gróa eftir hana,
ekkert verða eftir nema tómleikinn,
sviðinn og sárin.
Þá er aldraðir deyja, að fullnuðum
þroska og nýtu starfi loknu, beygjum
vér oss, anguiblíðir og bljúgir, fyrir
anda dauðans og ávörpum hann f
hljóði: »Verði þ!nn vilj!«. Öðru máli
gegnir, er ungir og vaskir hniga í
hadd jarðar, er lffið er ókannað, nám
nýhafið, æfistarf óbyrjað, f stuttu
máli, alt eftir, er þeir virtust sendir
( beiminn til að lifa fyrir og vinna
fyrir. Þá liggur oss við að segja við
völd Hfs og dauða: Silkt œtti eigi fyrir
aÖ koma.
En dauðinn heitir aldrei griðum,
veitir ekki öryggi styztu stund. Hann
vofir með brugðinni ógnarbrand yfir
öllu lifi, á öllura stöðum og öllum
aldri. Vfst fylgir sliku sumt stórum
gott. Þótt vér dauðlegir menn hö'um
undrunarvert lag á að gleyma dauð-
anum, óttumst vér ekkert yfirvald á
jörðu sem hann. Svo einkennilega fer
mannlegú eðli, að slíkur ótti er því
hollur, sennilega ómissandi vexti þess
og frjósemi. Hér grisjar því aftur í
djúpan vísdóm. En dauðinn virðist
vega svo oft um sakleysi, að lffaast er,
að regin auðnu vorrar og æfi séu sjálf
á þroskaleið og hafi enn eigi öðlast
þann fullkomleik, að þeim takist ávalt
jafnvel sfn duldu miklu ráð.
Huggum oss eigi yfir ungs manns
Hkfjölum með þvf, að ef til vill hefðu
beðið hans böl og brotsjóar á Hfssigl-
ingu hans. Slik huggun er óheil-
brigð, ókarlmannleg og vanhugsuð.
Böl bíður atlra, sem lengi lifa.
Ef hraustum er gott ungum að
andast, sökum barnings og boða æf-
innar, er þá ekki æskilegast, að mann-
legt lff Hði undir lok? En Hfshvatir
vorar og tilfinningar prjóna beint f
loft upp gegn slfkri hugsun. Engir
óska sér dauða nema þeir, sem fengið
bafa banasár á sinni. Og slfkir myndu
reynast furðulega fáir, ef á herti. Sterk
er Hftaugin. Mannleg skynsemi hlýtur
þvf, eigi sfður en menskustu tilfinn-
ingsr, að telja það skaða, er efnilegu
ungmenni auðnaðist eigi að stýra
bátnum f brimgarðana, vinna sigra og
bfða ósigra, lifa vonir rætast og
vonir bregðast, betgja á ró og reynslu
ellinnar. Á öllu sifku átti sál hans að
vaxa Á byljum og böli hafa þeir
stækkað og vitkast, er bætt hafa og
prýtt hafa þennan heim Guðshús er
löngum hlaðið á »grýttri braut«, sem f
sálminum segir. Horfumst skýrt f
augu við grimd dauðans og sannindin
þau, að hörð eru skilyrði mannlegs
þroska Enginn hefir keypt mannvit
og manndóm nema með þungum kost-
um. Fyrir því fer fjarri, að sár og
tár geri lffið ólifisvert. Lff án strfðs
er harma verður einmitt f andlegum
skilningi, auðn og hrjóstur, eins og lff
án byrjar og sigra, blfðublæs og
gæfubrosa breytir mannlegum hug
f dverg, með bjarta úr köldu grjóti.
Þessi athöfn sýnir eitt dæmi þess, er
mannlegri skynsemivirðist dauðinn bæði
grimmur og mLvitur. Hér hvflir nú
efnilegur félagiykkar, nemendur, byrgð-
ur undirþessu hvta kistuloki, Hann kom
hingað sem þið f haust, til að stunda sama
nám, sem gæfan veitir ykkur að verja
vetrinum tit. Hann hlakkaði sem þið
til komunnar, að sjá ykkur og skólann,
taka þátt f félagsskap ykkar, skemt-
unum og starfi. Framtfðin hló við
honum, sem hún hlær við yður í
brjósti honum logaði sama sterka Hfs
löngun sem f yður og f oss öllum.
Hann var jafn öruggur sem þér fyrir
feigð og heli. En nú njótið þið bér
dýrmætrar náðar, nemandí, starfandi,
fagnandi, syngjandi, að bætti vonglaðrar
æsku, — hann hvflir fúinn og fölur.
Hvers átti hann að gjalda, er hann
einn er hrifinn úr hópnum? Slíkt er
mannleg spurning, er aldrei verður þó
öðru svarað en bergmáii hennar sjálfrar.
»Hvað dó með þér?« spurði skáldið
mikla við lát ungrar og glæsilegrar
meyjar. Hann svarar:
. . . »Því lýsa engin ljóð.
Það Iiggur falið undir þessum klaka«.
Enginn fær vitað, hver skaði er
unninn "'fbreldrum, frændum, félögum
og landi við fráfall þessa listhaga og
mannvænlega námsveins. Þótt honum
hefði eigi, fremur en oss langsamlega
flestum, hlotnast að vinna svonefnt
ódauðlegt verk, átti hann sem hver
dugandi drengur óunnið starf, er ávaxt-
ast átti f mannlegii framþróun. —
Á þessari kveðjustund hugsum vér
til föður og móður. Þau kvöddu hann
heilan fyrir tæpum tveimur mánuðum.
Nú rennir skipið með hann lfk inn
fjörðinn fagra til hinstu hvflu, er
honum er búin f hinum forna höfuð-
stað Norðurlaads. Einu sinni enn hefir
dauðinn sært það blóðgum brandi, sem
blfðast er og viðkvæmast f þessari
veröld, sjálft móðurbjartað, það sem
á kærleikann mikla, sem er »lang-
lyndur* og »góðviljaður< >leitar ekki
sfns eigin,« »breiðir yfir alt, trúir
öllu, vonar alt, umber alt,« eins og
postulinn lýsir honum f einhverjum
hinum fcgurstu orðum, sem skráð hafa
verið á nokkurri tungu.
Þeir einir skilja fyllilega harm föður
og móður hins nýlátna nemanda, er
sama hafa beðið sem þau reyna nú.
Til er f bókmentum vorum merkileg
frásögn af þessari sömu sorg, rituð
fyrir 6—700 árum. Þið munið öll
hrygð Egils, er Böðvar sonur hans
drukknaði. Sagan segir, að hann hafi
þrútnað svo, er hann heygði son sinn,
að af honum hafi rifnað kyrtill og -
hosur. En er hann kom heim, gekk
hsnn þegar til lokrekkju sinnar, »Iagðist
niður ok skaut fyrir loku«. Hann lauk
ekki upp rekkjunni sfðan um daginn
og þá hvorki mat né dryhk. óg engi
þorði »at krefja bann máls.< Og svona
lá bann, unz Ásgerður, kona hans,
lét þegar er lýsti hinn þriðja morgun
frá drukknun Böðvars sendi til Þor-
gerðar dóttur hans f Hjarðarholti.
Hún brá við skjótt og fer til Borgar,
gengur þegar f lokrekkjuna til Egils
og kveðst viija, að þau fari eina leið
bæði. Þá mælti hann, meðal annars:
»Mikla ást hefir þú sýnt við mig.
Hver von er, at ek muna lifa vilja
við harm þennan?« Og svo fer, að
Egill, fyrir orð dóttur sinnar, yrkir
Sonatorrek, sem er, að kalla, jafn-
ungt f dag, og þá er það flaug út úr
lokrekkjunni á Borg á Mýrum fyrir
meir en nfu hundruðum ára. Og er
lokið er kvæðinu, rfs hann upp úr
rekkju, bjó sfðan búi sfnu sem áður
>ok varð maðr gamall*.
Þótt atburður þessi eigi gerzt hafa
aftur f heiðni, sést á frásögninni af
honum eðli og þungi þeirrar föður-
og móðursorgar, er nú drúpir við
dauða þessa unga námsmanns. Mann-
leg sorg er söm sem hún var á dög-
um þjóðskáldsins mikla fyrir nfu öld-
um. En takið eftir þvf, að herðar
sjálfs vlkingsins ætla að bila undir
harmafarginu. En hvað bergur? Eigi
er það sfður eftirtektarvert, að það
er ásl Porgerðar hin mikla, er hún
vill láta eitt yfir sig ganga sem föður
8inn. Fórnfús hluttekning er laknir
góður í sorg og söknuði. En hún dugir
ekki ein. >HjáIpaðu þér sjálfur«, býður
lögmálið mikla einnig hér. Þótt hlut-
tekning, er sýnir »mikla ást við þig,«
geti veitt þér dýrmæta hjálp til hugg-
unar, verður þú sjálfur að taka þyngsta
takið, þér til hressingar og bata, hugga
þig að mestu sjáltur. Það skildi Þor-
gerður, og þvf blæs hún föður sfnum
starfslöngun f brjóst. Athugið vel, hvað
sagan segir um áhrif þess holl, er
skátdið fór að yrkja. »Egill tók at
hressast, svá sem fram leið at yrkja
kvæðit.* Ást, auðsýnd syrgjandanurn,
var fyrsta björgin, er vakti af dvala
löngun til starfs og Hfs. Sfðan bjarg-
aði gö/ug vinna sjálfs hans. Og andi
Egils bar aldrei slfkan ávöxt sem á
þessari þyngstu stund lffs hans. Sona-
torrek er eitt hið stórfenglegasta
dæmi þess f sögu þjóðar vorrar, hversu
göfugt afreksverk sorgin fær UBRið.