Dagur - 14.08.1924, Blaðsíða 1

i
I
DAGUR
Kemur úf á hverjum fimtudegi,
Kostar kr. 6.00 árg. Ojalddagi
fyrfr 1. júlí. Innhelmtuna annast
Arnl Jóhannsson í Kaupfél. Eyf.
VII. ár.
Akureyrl, ,14. ágúst 1924.
aforeiðslan
er hjá Jónl 1>. Þór.
Norðurgðtu 3. Talsiml 112
Uppsðgn, bundln vlð áramót
lé komln tll afgrelðslumanns
fyrlr 1. des.
32. bhB
Um ættarnöfn.
I.
Á tveimur sfðustu þingum hefir
Bjarni frá Vogi borið fram frumvarp
tii Iaga uni, að banna ættarnöfn og
nafnalýti eða léttúðarfulla meðferð
þeirra staðarheita hér á Iandi, sem af
sögulegum og þjóðernislegum á-
stæðum mega teljast helg. Frv. Bjarna
hefir í hvorttveggja skifti sofnað í
þinginu. Fyrra skiftið hlaut það sam-
þykki Neðrideildar en f seinna sinn
komst það ekki áleiðis I deildinni
vegna veikinda fiutningsmannsins.
Dagur er Bjarna frá Vogi ósam-
mála um flesta hluti i þjóðmálum.
En i þessu máli er hann honum í
höfuðatriðunum gersamlega sammála.
Nú hefir fyrir skömmu staðið yfir í
Lögréttu deila milli Bjarna og hr.
Kristjáns Albertssonar um ættarnöfn
og sýnist þar mjög sitt hvorum. Er
Kristján Albertsson mjög ákveðinn
meðhaldsmaður ættarnafnanna.
Dagur vonar að eigi verði tekið
hart á þvf, þó hann gangi hér á
tveggja manna tal. Málið varðar
aiþjóð. Það er að blaðsins áiiti alls
eigi rétt á litið af Kristjáni Alberts-
syni, að »ættarnafnamálið ættiað fara
að verða útrætt úr þessu." Máiið
eí enn að mestu órætt og óskoðað
Þjóðin hefir enn eigi að neinu veru
Iegu Ieyti áttað sig á þvf, hvað hún
er f raun réttri að gera, er hún
varpar frá sér venju jafngamalli
sjálfri sér og það venju, sem er
jafnnákomin henni, eins og nafnið
er þeim, sem nefndur er.
Þó að blaðið f þessari grein bindi
sig að nokkru við áðurnefnda deilu,
telur það ekki nauðsynlegt, að fylgja
þræði hennar út f æsar, heldur
grípa þar á, er því þykir mestu
máli skifta.
Hr. Kristján Albertsson segir í
deilunni við Bjarna frá Vogi, f
Lögréttu 8. júlí s.I.: »Það sem okk-
ur greinir á um, er ekki það, hvort
virða beri og varðveita það, sem
gott er í íslenzku þjóðerni, heldur
hitt, hvort nafnvenja vor hin gamla
hafi nokkurt gildi fyrir þjóðerni
vort. Hann heldur því fram að svo
sé, — eg neita því "
Hér er kjarni ágreiningsins f þessu
máli og allar rökréttar umræður
um það hljóta að miðast við væntan-
legt svar við þeirri spurningu, hvort
þjóðerni tslendinga sé af því nokkur
hætta búin, þó þeir varpi frá sér
nafnvenjunnii
Það er hægt að Iáta ýms minni-
háttar atriði að mestu óskoðuð, eins
og til dæmis að taka þann ófrum-
ieik málspillingar og þjóðernislegs
undirlægjuháttar, sem kynni að leiða
til þess, að mjög mikiH hluti þjóðar-
innar hé!i 2—4 nöfnum, eins og
Danir heita nú,. eða það, hversu
einni mjög mikilsháttar grein í
okkar þjóðlegu fræðum, — ættfræð-
inni gengi að draga þá kollóttu
sauði í rétta dilka. Kjarni málsins
veröur fyrst fyrir og liggur næst að
svara spurningunni: Hefir nafnvenja
íslendinga, jafngömul þjóðinni, nokk-
urt gildi fyrir þjóðerni hennar?
Kristján Albertsson svarar þessari
spurníngu neitandi.
Eigi mun Kristján Álbertsson
neita því, að tungan hafi giidi Jyrir
þjóöernið, Ef með réttum rökum
verður sýnt fram á það, aðupptaka
ættarnafna sé röskun á lögum tung-
unnar um föll og kyn og að sú
stórfelda rö?kun hljóti að leiða tij
málspillingar, verðúr þvl eigi með
réttu neitað, að tungunni sé hætta
búin af þeim aðgerðum, og um
leiö þjóðerninu. Það hygg eg muni
vera rétt rök, að föll og kyn nafn-
orða f islenzku máli séu afltaugar
tungunnar og að tungan sé afltaug
þjóðernisins. Það mun þvl vera
óvarleg ályktun, að tetja nafnvenj-
una, bygða á þessum lögum, eigi
hafa neitt gildi fyrir íslenzkt þjóð-
erni.
Kristján Albertsson segir i um-
ræddri Lögréttugrein:
»Þegar menn hafa vanist þvi að
segja: vEg var að lesa ræðuna hans
Ouðmundar Björnson í Morgun-
blaðinu,0 eða: »Hver kemur þarna
með honum Vilhjáimi Oíslason?"
— Þegar menn hafa vanist þvf
(( byrjun mun flestum þykja það
óviökunnanlegt), þá mun engum
framar finnast tungan hafa spilst
viö, að þessi ættarnöfn eru látin
óbeygð."
Lesendurnir eru beðnir að veita
þvi athygli, að höfundur þessara
tilfærðu röksemda ieggur áherztu á
prðið ■vanist.,‘ Það er þvi réttmætt
að ræða málið við hann að nokkru
út frá þessu orði. Orðið er dálítill
gluggi, sem hægt er að horfa gegn-
um óralanga vegu út yfirþetta mál.
Sérhver hugsunarrétt og rökrétt
staöhæfing á að geta staðist það, að
regla sú, sem hún er bygð á, sé
framlengd út i æsar, ef það er gert
á rökréttan og sanngjarnan hátt. Sé
það rétt athugað hjá Kristjáni Al-
bertssyni, að vaninn einn geti
helgað og réttlætt þá röskun á Iög-
um tungunnar, sem gerð er í þeim
tveimur dæmum, er hann grípur til,
er réttmætt að álykta svo, að vaninn
geti helgað og réttlætt melri röskun.
Þessi umræddi herra Kristján hefir
felt niður eignarfallsendingu og
venjulega beygingu föðurnafns síns
og vill eigi láta teija, að vörn þess-
ari fyrir ættarnöfnin sé haldið uppi
af Kristjáni Albertssyni, heldur af
Kristjáni Atbertson. Þettatelur hann
að vaninn muni helga. Ef gert er
ráð fyrir því, sem telja má liklegt,
að ætt Kristjáns Albertssonar verði
framlengd, er liklegt að i ættinni
verði og framiengd þessi tiú á
helgun og réttiætingu vanans á
málspjöllum. Það mætti hugsa sér
og er enda mjög líkiegf, að mjög
nákominn afkomandi Kristjáns, sem
bæri nafn þessa ■forföður" ættarinnar,
teldi rétt að ganga feti framar en
■forfaðirinn" og nema burtu beyg-
ingarendinear úr ski»ua»nnfai jW
Oera má og ráð fyrir að um svipað,
leyti verði uppi i landinu kynsióð,
sem telji rétt, að láta vanan heiga
svipaða meðferö allra nafnorða, og
fornafna. Myndu þá setningarnar, sera
til eru færöar hér að framan, hljóma
þannig af vörum eriingja islenzkrar
tungu og bókmenta: »Eg var að
lesa ræðan hann Quðmundur Björn-
son í Morgunblaðið," eða »Hver
kemur þarna með hann Yilhjálmur
Oíslason?"
Kristján Albertsson mun telja sér
Ijúft að þola það, að málstaður hans
verði próiaður með hans eigin rök-
um og að neytí veröi þeirrar útsýni,
sem hann hefir opnað yfir málið,
jðfnvel þó á það verði litið með
meiri gaumgæfni og framsýni, en
honum hefir tekist að gera í grein
sirini. Úr því að hann telur lögmál
vanans helga réttilega þá meðferð
á tungunni, er hann lýsir, raun hon-
um ekki verða unt að setja takmörk
fyrir réttmætum verkunum þessa
lögmáls. Ef regla hans stenzt, áhún
að geta orðið framlengd út i æsar.
Et rétt er talið, að þjóðin taki, með
ráðnum hug, að höggva limi af
orðum tungunnar, er ókleift að setja
í einum staö fremur en öðrum tak-
mörk þeim böðulshætti. — En þá
blasir við opin sú ófremdarleið, er
frændþjóðir okkar á Norðurlðndum
hafa gengið, meðan þær voru að
glata tungu sinni. Færeyingar eru
komnir nokkru skemra á þeim á-
fanga en hinar þjóðirnar. Af tungu-
máli Færeyinga veröur einna Ijósast,
hvað gerst hefir á þeirri leið. Van-
n Prenfsmiðja 0. Björnssonar -::i
jí Akureyri.
Allskonar prtntun leyst fljótt og vel af hendi.
: j Eyðublöð, nótubækur, stldarbækur og fisk- j j
:": tökubækur hvergi ódýrari. Númerum - fram- ;:::
haldandi númer - eyðubiöð og hvað annað er
j j menn óska. Umslðg og pappír fyrirliggjandi, j j
Fyrstu veroiaun fyrir prentun á
iðnsýningunum á Akureyri 1906 og 1918.
inn gerir þeim tunguna viðunandi.
Alt málið ber sterkan svip uppruna
síns, en helzt engin setning og
sár-fá orð eru öðruvfsi en iimlest.
Þar hafa verið að verki málspiil-
ingaröfl annarlegrar menningar, en
varnir eigi nógar. Munu þar hafa
að miklu ráðið úrslitum menn, er
svipað hafa hugsað og Kristján AI-
bertsson — menn, sem eigi hafa
skirst við að beita tunguna ofbeldi
og sem hafa síðan beygt hálsinn i
greip vanans. (Meira.)
Krossaness-málið.
Viðtal við afvinnumálaráöherran.
Atvinnumálaráðherran, Mftgnús Guð-
mundsson dvaldi nokkra daga hér f
bænum. Aðalerindi hans hingað mun
hafa verið að athuga og gera ráðstaf-
anir um það tvöfalda ákærumál, sem
fram hefir verið borið á hendur fram-
kvæmdastjóra sfldarverksmiðjunnar f
Krossanesi. Verkamannaféiagið á Ak-
ureyri kærði yfir þvf, að framkvæmda-
stjórinn hefði flutt inn ílandið i óleyfi
um 35 verkamenn, og að hann hafl
eigi samkvæmt landslögum látið þá
gera grein fyrir sér eða gert sjálfur
grein fyrir þeim á skrifstofu iögreglu-
stjóra. Eftirlitsmaður rfkisins um mál
og vog gaf skýrslu um það, að mál
þau, er verksmiðjan mældi f þá sfld,
er hún keypti, væru 10—15% stærri
en þau væru talin vera.
Dagur óskaði upplýsinga ráðherrans
um máiið og skal birtur hér útdráttur
úr viðtalinu:
— Hvernig hygst stjórnin að snú-
ast við ákærunni um óieyfilega inn-
fiutta verkamennf spyr blaðið.
— Stjórnin telur ekki rétt, að láta
fólkið fara að þessu sinni, vegna þess
að örðugt myndi að fá verkafólk í
staðinn og hætta á, að verksmiðjan
yrði að stöðvást. Helzt yrði verkafólk
til verksmiðjunnar að koma úr sveitum
og vil eg sfzt stofna til þess, að
fólkið dragist þaðan.
— Hefir framkvæmdastj. ekki brotið
landslög f sambandi við þetta mál?