Dagur - 22.07.1926, Blaðsíða 2

102
DAOUR
32. H)t.
Mér virðist að meginhluti og meg-
inatriði »Leiðréttingar« yðar, hr. end-
urskoðendur, bera vott um, að nokk-
uð bresti á ljósan skilning yðar á skipu-
lagi Kaupfélags Eyfirðinga og sundur-
greiningu þeirra þátta skipulagsins,
sem koma til greina í sambandi við
tillögu yðar og hinna, sem að réttu
lagi eiga að liggja utan við svið þess-
ara umræðna. Fyrir því hafið þér
blandað saman talsvert fjarskyldum
efnum, þar sem þér talið um verð-
lagsaðferð félagsins, sem tillaga yðar
snertir beint og ábyrgðarskipulag þess,
sem tillaga yðar snertir alls ekki.
Eg skal nú, áður en eg athuga
nánar það, sem þið munuð vilja láta
kalla rök í »Leiðréttingu« yðar, snúa
mér að kjarna ágreiningsins. Sam-
kvæmt þeim málavöxtum, er fyrir
liggja, hlýtur ágreiningurinn að verða
um það, hvað megi að réttu lagi kall-
ast grundvöllur sá, sem félagið er
rekið á og hvort tillaga yðar miðar
til þess, að horfið yrði að meira eða
minna leyti frá, að reka félagið á þeim
grundvelli.
Eg tel, að verðlagsaðferð hvers fé-
lags sé grundvöllur sá, sem það er
rekið á. Eg kalla, að hún sé starfs-
grundvöllur félagsins. Ejns og þér
hafið vafalaust veitt eftirtekt, hlíta fé-
lögin mismunandi aðferðum um verð-
lag. Sum afhenda vörur með kostnað-
arverði, önnur með gangverði og enn
önnur hafa báðar aðferðir. Eins og
kunnugt er og ljóslega er rakið í sögu
Kaupfélags Eyfirðinga í Minningarriti
félagsins, er kom út 19: júní síðast-
liðinn, var félagið rekið fyrstu tuttugu
árin á grundvelli kostnaðarverðsálagn-
ingar. En árið 1906 innleiddi Hall-
grímur Kristinsson hið svo nefnda
Rochdale-skipulag hér á landi, um
leið og hann umsteypti skipulagi fé-
lagsins. Höfuðstefnan í starfsaðferð fé-
lagsins varð þá sú, að selja allar
vörur með gangverði, þ. e. útsölu-
verði kaupmanna, eins og það gerðist
lægst á hverjum tíma, en verja arð-
inum til úthlutunar í reikninga félags-
manna og til eflingar sjóðum félagsins.
Nú er það kunnugt flestum félags-
mönnum, hverjum hraðvexti félagið
tók við hina breyttu skipun. Með
henni hófst það tryggingarstarf á vett-
vangi félagsins, sem hefir verið haldið
uppi síðan og sem hefir orkað vexti
þess og styrkleik.
Hér er um að ræða tvö höfuð-
stefnumið í starfsaðferðum kaupfélaga.
Félög þau, sera beita kostnaðarverðs-
aðferðinni, leitast við að ná sem skjót-
ustum árangri og skapa hmum kepp-
andi verzlunarrekendum svo örðuga
aðstöðu um verðsálagningu, sem fram-
ast má verða. Reynslan hefir sýnt, að
þau félög eiga erfiðari aðstöðu, til
þess að færa út starfsemi sína og efla
sjóðina, heldur en gangverðsfélögin,
vegna þess að hin fyrr nefndu hafa
minna afgangsfé, eða verzlunararð milli
handa og til ráðstöfunar, frá ári til
árs.
Höfuðályktanir mínar um ágreinings-
efnið verða þá þessar:
1. Verðsálagningaraðferð hvers kaup-
félags er sá starfsgrundvöllur, sem
það er rekið á.
% Kaupfélag Eyfirðinga hefir síðustu
20 árin verið rekið á grundvelli
gangverðs-álagningar og höfuð-
stefna þess er sú, að selja a 11 a r
vörur með ágóða.
3. Tillaga, sem fer fram á það, að
félagið taki að selja megin-vöru-
magn sitt með kostnaðarverði, er
tillaga um, að raskað sé verulega
þeim grundvelli.setn félagið var reist
á fyrir 20 árum síðan og sem hef-
ir orkað styrkleik þess og vexti
sjóðanna.
Eg skal nú, þessu næst, hverfa að
nokkrum atriðum í »Leiðréttingu« yð-
ar. Þér fáið ekki skilið, að tillaga um,
að selja megin-vörumagn félagsins með
kostnaðarverði, sé röskun á grundvelli
félagsins, vegna þess, »að sú regla
hefir gilt og gildir ennþá, að menn
fá ýmsar vörutegunir í félaginu með
kostnaðarverði*. Og meginrök yðar
fyrir þessu eru þau, að á úttektar-
nótum félagsins séu dálkar fyrir bæði
ágóðaskyldar vörur og ekki ágóða-
skyldar! Reyndar er það ámælisverð-
ur skortur á athugun endurskoðenda,
sem kemur fram í þessum staðhæf-
ingum. Pessar »ýmsu« vörur, sem þér
talið um, eru nú sem stendur inn-
lendar vörur og af erlendum vörum
aðeins timbur og sement. í öðru lagi
er það ljóst hverjum manni, sem hef-
ir athugað til hlítar þetta skipulags-
atriði félagsins og reksturshætti þess,
að stefnumið (prinsip) þess er það,
að selja a 11 a r vörur með ágóða.
Og þegar félagið hefir orðið að víkja
frá þeirri reglu, hafa jafnan valdið því
sérstakar orsakir, eins og til dæmis að
taka óeðlilega hörð samkepni, verð-
fall o. fl. Eg veit ekki, að svo stöddu,
hvaða frambærilega afsökun þér kunn-
ið að hafa fyrir því, að vita þetta ekki,
eftir að þér hafið, sem endurskoðend-
ur félagsins, haft á hendi það sérstaka
hlutverk, að rýna í rekstur þess og
starfsaðferðir um mörg ár!
Þá skýrskotið þér til skipulagsbreyt-
inga þeirra, sem gerðar voru í félaginu
árið 1922 og teljið að með þeim hafi
verið gerðar breytingar á þeim grund-
velli, sem félagið hafi verið reist á
fyrir 20 árum síðan. Og þér bendið
ennfremur á, að eg hafi lagt blessun
mína yfir þessar breytingar. Teljið þér
sennilegt, að eg hafi þá ekki skilið,
hvað í því fólst, að heimila pöntun
samkvæmt 22. gr. félagssamþyktanna.
Eg skal lýsa yfir því, að skilningur
minn á þessum skipulagsbreytingum er
hinn sami nú, eins og hann var, þeg-
ar þær voru gerðar. En eg þykist sjá,
að mig og yður muni greina á um
skilning á suraum atriðum þessara
breytinga. Eg tel vist, að þér munið,
við athugun, fallast á, að skipun sú,
er sett var um ábyrgð deilda, hafi í
engu raskað starfsgrundvelli félagsins
og megi því liggja utan við umræður
um tillögu yðar, sem snertir aðeins
verðlagsaðferð félagsins. En um pönt-
unarheimild þá, er felst í 22. gr. fé-
lagssamþyktanna, orkar fremur tvímælis.
Hin fyrstu pöntunarfélög beittu und-
antekningarlaust kostnaðarverðs-álagn-
ingu. Pessvegna urðu pöntunog kostn-
aðarverð (»pöntunarverð«) snemma ó-
aðskilin hugtök. En að mínu áliti er
þetta tvent ekki óaðskiljanlegt. Kostn-
aðarverð er ekki sjálfsögð afleiðing af
pöntun. Fyrir pöntun geta verið ann-
arskonar ástæður, eins og til dæmis
að taka þær, að tryggja einstaklingun-
um ákveðið vörumagn, fá fyrir fram
yfirlit um viðskifti o. fl. Paníaðar vör-
ur er hœgt að afhenda með hvaða
verðlagi, sem félagsmenn koma sér
saman um. Pessvegna lít eg svo á,
að með skipun þeirri, sem sett var
um heimild til að panta, samkvæmt
22. grein, hafi ekki, hvorki að formi
til né reynd, verið raskað starfsgrund-
velli félagsins. Pá fyrst væri um slíkt
að ræða, er upp yrði tekinn sá háttur,
að selja eða afhenda mikinn hluta af
innfluttum vörum félagsins með kostn-
aðarverði.
Þér segist hafa skilið þessa heimild
þannig, að með henni hafi félags-
mönnum verið gefinn kostur á, að fá
vöru og þá einkum matvöru, með því
verði, sem hún raunverulega kostar.
Eg get hugsað mér, að þessi hafi
verið hinn almenni skilningur. Breyt-
ingin var gerð á þeim tíma, þegar
félagið var statt í vanda. Var því eóli-
legt, að leitað væri ýmiskonar úrræða.
Og þetta atriði breytinganna var tek-
ið upp til samkomulags við þá menn,
sem höfðu trú á tilraunum í þessa átt.
Um mig get eg sagt það, að eg hefi
ekki haft trú á kostnaðarverðs-afhend-
ingu í þessu félagi og mundi verða
henni mótfallinn enn um skeið. Reynsl-
an virðist og benda á, að svo sé fleir-
um farið, því að ekki er kunnugt um,
að neinir af félagsmönnum hafi neytt
þeirrar heimildar 22. gr., sem hér um
ræðir.
En úr því að þér lítið svo á, að
ákvæði 22. gr. myndu tryggja yður
vörur með kostnaðarverði, ef þeim
yrði beitt, hvers vegna í ósköpunum
eruð þér þá að burðast með nýja til-
lögu um þetta efni? Pað virðist vera
nærri því ótrúlegt örlæti á tillögur,
jafnvel frá hendi núverandi endur-
skoðenda Kaupfélags Eyfirðinga, að
vera að bera íram og ætla sér að bera
fram á næstu aðalfundum félagsins til-
lögu um efni, sem þegar er afgreitt
og samhljóða skipun sett um í sam-
þyktum félagsins. Hvf ekki að panta
vörur, greiða þær kostnaðarverði og
fara ánægður heim með sína sekki, án
þess að vera með brölt og umstang
á félagsfundura, úr því að pöntun er
heimiluð og sömuleiðis kostnaðarverðs-
afhending, samkvæmt skilningi yðar,
hr. endurskoðendur?
Loks kem eg að skemtilegu efni í
»Leiðréttingu« yðar, þar sem þér, með
þessari tillögu, þykist vera að þjóna
hugsjón Hallgríms Kristinssonar. Eg
geri ekki ráð fyrir, að margir geti fall-
ist á, að með tillögu um, að félagið
taki upp kostnaðarverðs-afhendingu í
stórum stíl, sé verið að þjóna hug-
sjón þess manns, sem stofnsetti gang-
verðsfélögin hér á landi og gerði Kaup-
félag Eyfirðinga að brautryðjanda á
þeirri leið.
Þér leggið að vísu áherzlu á hitt,
að tillaga yðar miði í þá átt, að korna
í veg fyrir skuldaverzlun; með henni
yrði stigið spor í áttina, til þess að
hönd seldi hendi. Víst var það hug-
sjón Hallgríms Kristinssonar og stefnu-
mið, að unninn yrði bugur á skulda-
verzlun. En hann aðhyltist ekki það
lnnilegt hjartans þakklæti votta
eg öllum þeim Orfmseyingum, sem
með stórri peningagjöf hafa styrkt
mig i veikindum minum á heilsu-
hælinu. Þetta höfðinglyndi blð eg
aigóðan guð að launa á þann hátt,
sem hann sér þeim bezt henta.
QuOrún D. Þorkelsdóttir.
ráð, að afhenda vörur með kostnaðar-
verði. Pöntun og kostnaðarverðs af-
hending er hvorki óhjákværailegt né
óbrigðult skilyrði fyrir því, að hönd
selji hendi. Að því mun verða stefnt
í kaupfélagsmálum hér á landi, að að-
skilja vöruverzlun og lánsverzlun. Lán-
in eiga að standa í bönkum og öðr-
um peningabúðum, en hönd selja hendi
við búðarborðin í verzlununum. Áð
setja slíka verzlunarhætti í óaðskiljan-
legt samband við kostnaðarverð, er
ekkert annað en skortur á ímyndunar-
afli, sem getur orðið endurskoðendum
bagalegur.
Vegna þess, að þetta er orðið nokk-
uð langt mál, skal eg að þessu sinni
sleppa frekari athugunum um tillögu
yðar. Pó er þar ýmislegt fleira að at-
huga, eins og til dæmis það, hversu það
myndi gefast í framkvæmd, að seija
félagsmönnum vörur með öðru verði
en utanfélagsmönnura og hversu þessi
skipun yrði réttlát og vinsæl inn á við
í félaginu. Er um þessi efni og fleiri,
viðkomandi tillögunni, þörf frekari at-
hugana. Eg vonast til, að þessar at-
hugasemdir mínar orki því, að þér
takið að athuga þessi mál gaumgæfi-
legar, en þér virðist hafa gert hingað
til og að þær athuganir leiði til þess
skilnings, að »leiðréttingar« yðar ættu
að byrja heima fyrir. Sérstaklega væri
yður slíkt nauðsynlegt, áður en þér
útbúið bunka yðar af »tillögum endur-
skoðenda« fyrir næsta aðalfund Kaup-
félags Eyfirðinga.
Ritstj.
LandsHjerÍð. Heyrzt hefir, að alls
hafi kosið á Iandinu tæpar 14 þúsundir
manna. Er það mun meiri þátttaka en
síðast. Hin aukna þátttaka er nær öll
í kaupstöðum og sjávarþorpum. Aftur
skiftist fylgið þar meira en síðast. Sama
eymdarsagan um þátttöku bænda berst
nálega hvaðanæfa úr sveitum landsins.
Þingeyingar hafa orðið bezt við nauð-
syn flokksins. Eyfirðingar munu vera
mjög aftarlega í lest. Engir eru aum-
ri en Svarfdælingar. Aftur sóttu Gríms-
eyingar manna bezt. En þar mun í-
haldið hafa blóðmarkað nálega hverja
skepnu. Deyfð bænda er hvorttveggja,
sorgleg og hneykslanleg. Örlög bænda-
séttarinnar í landinu og landsins alls,
velta meir og minna á því, að kosn-
ingaréttarins sé neytt og hans sé neytt
á réttan hátt á hverjum kjördegi. Pó
er tómlæti bænda svo mikið sumstað-
ar í landinu, að heldur myndu sumir
þeirra elta kviðarull á einni rollu, en
neyta þess heilaga réttar, sem þeim er
fenginn á hverjum kjördegi. Ekkert
hlutskifti er slíkum mönnum maklegra,
en að þeir fái aftur að veltast dýpst
niður í eymd þá og andlegu óþrif,
sem bændastétt landsins voru búin af
erlendum og innlendum fjárplógsmönn-
um, áður en samvinnu- og viðreisnar-
samtök bænda hófust.