Dagur - 10.01.1934, Blaðsíða 2

6
DAGUR
2. tbl.
- * •
gfflfflWWWHIHHWH
52 Hin ágætu
s ensku eimkol
E ta'li«(jliiiista.30.1 aátei.
ISM
Fáum pólsk húskol seinni hluta
þessa mánaðar.
S Kaupfélag Eyfirðinga.
BmiMMIHHHMMMM
ætlað að kasta þeim út í dauða
og ógæfu. Þessa er öllum íslend-
ingum skylt að minnast nú á 50
ára afmæli þessa félagsskapar.
Þessa er okkur Akureyringum
einkum skylt að minnast, þar sem
að hérna stóð vagga hans, og hér
starfar ennþá hin fimmtuga ísa-
fold og hefir gert öll þessi ár. En
þakklæti sitt gæti þjóðin ekki
sýnt betur á annan hátt en þann,
að snúa nú baki við drykkjuskap
og drykkjusiðum, og hefja nýja
baráttu fyrir bindindissemi i
landinu, og bezta og heitasta af-
mælisóskin mín er sú, að eftir
næstu 50 ár búi hér þjóð, er valið
hefir hið góða hlutskifti, að
hafna öllu áfengi, og hefir gert
það rækt úr landi sínu.
Myndastofan
Oránuiéiagsgötu 21 er opia alia
daga frá ki. 10—6.
Guðr. Funch-Rasmussen.
koma, og fáa mun hafa grunað,
að hér var verið að leggja grund-
völl að nýrri félagshreyfingu,
sem átti eftir að verða slíkt stór-
veldi í þessu fámenna landi, að
vafamál er að nokkur félagsskap-
ur einn hér á landi hafi lagt fram
drýgri og blessunarríkari skerf
til menningar og siðgæðis þjóðar-
innar en þessi félagsskapur, sem
fór svo hæglátlega af stað. Eftir
áðurnefndan fund fréttist svo að
búið væri að stofna Góðtemplara-
stúku með 12 mönnum, sem nefnd
var ísafold nr. 1, fyrsta stúka á
íslandi, sem varð svo hornsteinn-
inn undir Góðtemplarreghinni á
Islandi. Stofnandinn var norskur
iðnaðarmaður Ole Lied og við
þennan dag, 10. jan. 1884 mun
vafalaust alltaf verða brotið blað
í menningarsögu þessarar þjóðar.
Kunnastir þessara fyrstu frum-
herja voru þeir Friðbjörn Steins-
son, bóksali og Ásgeir Sigurðs-
son, kaupmaður, sem á næstu ár-
um vann svo ósleitilega fyrir
þessi mál, að eftir liðugt ár var
komið upp heilt kerfi af stúkum
á Akureyri og Isafirði, og ná-
grenni þessara staða, og tæpum
tveim árum síðar, árið 1885 var
svo stofnuð fyrsta stúkan í
Reykjavík, st. Verðandi, sem tók
nú upp baráttuna á Suðurlandi.
Og þegar hin nýja hreyfing var
búin að brjóta borgarmúra
Reykjavíkur, og hélt innreið sína
í höfuðstaðinn, vann hún þar
hvern sigurinn á fætur öðrum.
Nýjar og nýjar stúkur voru
stofnaðar, og í þær gengu ýmsir
hinir mætustu menn þjóðarinnar,
t. d. Jón ólafsson, ritstjóri, séra
Þórhallur Bjarnarson, síðar bisk-
up, Björn Jensson, Björn Jóns-
son, ritstjóri og síðar ráðherra,
Guðlaugur Guðmundsson, sýslu-
maður, sem reyndist Reglunni
hinn þarfasti á Alþingi, og marg-
ir aðrir, er síðar urðu mest Ieið-
andi menn þjóðarinnar. En norð-
ur á Akureyri lifði og starfaði
ísafold og alltaf fjölgaði börnun-
um hennar, og alltaf stækkuðu
þau og urðu áhrifaríkari, og á
sköramum tíma var íitla,
fræ orðið að stóru tré, sem
breiddi lim sitt víðsvegar um
landið. En þegar úthluta á þakk-
læti til þessara manna, karla og
kvenna, er á síðastliðnum 50 ár-
um hafa borið uppi þennan fé-
lagsskap, þá fellur það þakklæti
ekki aðeins í skaut mannanna
með stóru nöfnin, nöfnin sem all-
ir þekkja og muna. Nei, í þeim
herskörum er hafa fylkt sér und-
ir merki Reglunnar, og unnið
hafa af fórnfýsi og eigingimi,
oft í ónáð heimsins, eru þúsundir
af hetjum, sem fáir vita nú nöfn-
in á, hetjum sem í gegnum ótelj-
andi erfiðleika, allskonar mót-
spyrnu, háð og fyrirlitningu
sviku aldrei hugsjón sína, en voru
henni trúir til dauða. Fyrir slík-
um hetjum tek ég hattinn ofan
hvort sem þær bera purpura-
skikkju þjóðhöfðingjans, eða
bætta buru öreigans.
Saga Reglunnar á íslandi er
merkileg um margi, og grípur
svo víða inn í menningu og líf
þjóðarinnar á þessum áratugum,
að það er ekki unnt að rekja þá
sögu hér. Hún hefir átt sín
blómaskeið og hnignunarskeið, og
hún hefir átt sína vini og óvini.
Sumum kann nú að virðast harla
einkennilegt að siðbóta- og menn-
ingarfélag sem Góðtemplararegl-
an, sem hefir ekkert að vinna
fyrir sjálfa sig, en allt fyrir aðra,
skuli geta átt óvini, en slíkt hefir
verið harmsaga allra alda, að á
móti öllum siðbóta- og menning-
arhreyfingum hafa risið upp
menn, fleiri eða færri, með
kreppta hnefa. Það eru mennirn-
ir með nátttröllaeðlið, sem ekki
þolir neina nýja birtu. Mennirnir
sem venja sig á að horfa inn í
myrkrið, vanann og hleypidóm-
ana. En góðu öflin hafa jafnan
orðið sterkari. Þakklæti og bless-
unaróskir frá þúsundúm heimila,
sem reglan hefir bjargað frá ó-
gæfu, Eefir öll þessi ár meðal
annars gefið henni styrk til að
halda áfram sínu óeigingjarna og
blessunarríka starfi. 50 ár er ekki
langur tími í sögu heillar þjóðar.
En það mun flestra mál að þessi
hálfrar aldar áfangi Góðtempl-
arareglunnar á íslandi sé einn af
hinum vígðu þáttum í íslenzkri
menningu, þáttur, sem bjargað
hefir mörgum mannslífum þegar
þin loðúft hönd illra skapa hefir
Hannes J. Magnússon.
- ■ o —
Síídarverksmið/an
og
júlíus Havsteen
sýslumaður.
Sýslumaður Þingeyinga, Júl.
Havsteen, skrifar alllangt mál í
»Dag« og »íslending« um hvar
hin nýja síldarverksmiðja ríkis-
ins eigi að standa og heldur þar
Húsavík eindregið fram, sem
heppilegasta staðnum, en mót-
mælir öðrum stöðum af mismun-
andi ástæðum. —
Ekki varð ég neitt hissa á því,
það er svo alvanalegt að hver
skari eld að sinni köku, — og
ekki furðaði ég mig heldur neitt
á því, þó sumar röksemdirnar
væru æði barnalegar, t. d. þessar:
1. Á Skagaströnd er ekki heppi-
legt »á þessum tímum« að stofna
til »gelgjuþorps«.
2. í Eyjafirði, »við hinn fagra
fjörð«, eru heppilegir staðir, en
»Akureyringar kæra sig naumast
um fýluna úr Ægisverksmiðjunni
á sumrin, hvað þá meira af svo
góðu«.
3. I Siglufirði hefir »framkoma
yfirmanna og undirmanna við
i’íkisverksmiðjuna« ekki verið
»svo til eftirbreytni, að ástæða
sé til þess að byggja ofan á þær
verksmiðjur, sem þar eru fyrir«,
m. ö. o.: þar eru svo vondir menn,
að þessvegna má ekki fjölga verk-
smiðjum þar.
4. En með Húsavík er öðru
máli að gegna. Þar er verksmiðj-
an sérstaklega nauðsynleg, því á
Húsavík eru betri »ræktunarskil-
yrði« og meiri »jarðrækt«, en í
flestum öðrum kauptúnum, og
»hvað skeður ef að þorskveiðin
eða landið bregst?« Frá Húsavík
er svo stutt til Ásbyrgis, að sjó-
mennirnir geta skroppið þangað
á helgum. »Enginn staður á
Norðurlandi á það frekar skilið
að fá verksmiðju en Húsavík«. —
Ekki er hætt við að hún verði að
gelgjuþorpi. — Húsvíkingar eru
ekki svo viðkvæmir að þeir þoli
ekki verksmiðjufýlu og ekki eins
slæmir og Siglfirðingar, svo nein
hætta sé á að verksmiðjurekstur-
inn fari í ólestri þar. (Liklega er«
þar ekki neinir kommúnistar, þó
eínhvernveginn svo undarlega
hafi tekizt til, að býsna margir
þar, að tiltölu við fólksfjölda,
hafi leiðst út í að kjósa Aðal-
björn).
Eg var því viðbúinn að sjá
ýmsar einkennilegar röksemda-
færslur í þessu máli, en hitt kom
mér algerlega á óvart, að Júl.
Havsteen skuli nota illgjarnar
dylgjur í garð eins keppinaut-
anna (Siglufjarðar). — Það hafði
ég ekki ætlað honum, eftir þeirri
góðu kynningu, sem ég hafði af
honum á fyrri árum. — Hvað
þekkir hann til »framkomu yfir-
manna og undirmanna við ríkis-
verksmiðjuna« á Siglufirði? Fyr-
ir hvað sneiðir hann að »undir-
mönnunum (verkamönnunum)
þar? Á hann við að komið hafi
upp vinnudeilur við verksmiðj-
una, sem þó hafi verið leystar á
friðsamlegan hátt, 'éða það, að
vinna var stöðvuð hjá þeim um
stund í sumar, gegn vilja þeirra?
Er hann þess fullviss að vinnu-
deilur mundu aldrei rísa upp við
verksmiðju á Húsavík eða hvar
annarstaðar, sem hún kynni að
vera sett? Eða á hann við það, að
verkamennirnir í Siglufirði þoldu
ekki yfirráð manns, sem þeir
töldu hafa framið níðingsverk á
meðstjórnanda sínum í verk-
smiðjustjórninni, en foringja
þeirra? Eða heldur hann að
verkamenn ríkisverksmið j anna
vinni af minni trúmennsku en
verkamenn annarstaðar? Eg veit
að hann mundi manna fúsastur
til að leiðrétta þann misskilning,
ef hann vildi bregða sér hingað í
sumar og horfa stundarkorn á
vinnubrögðin í ríkisverksmiðjun-
um.
Og hvað hafa yfirmennirnir
unnið sér til óhelgis? Varla verða
vélameistararnlr víttir fyrir það,
að þeir hafa á ýmsan hátt gert
þær endurbætur í verksmiðjunni,
að vélarnar vinna nú úr nokkur
hundruð fleiri málum á sólar-
hring, en gert var ráð fyrir í
fyrstu; eða skrifstofustjórinn
fyrir að fá árlega yfirlýsingu
endurskoðendanna um sérstak-
lcga yrýðilegt reikningshald; eða
stjórn verksmiðjunnar eða fram-
kvæmdastj. fyrir það að hagur
verksmiðjunnar hefir farið batn-
andi ár frá ári?
Það væri gott að fá skýringu á
því hvað sýslumaðurinn á við, því
að óreyndu vil ég ekki trúa því,
— sem ýmsum finnst þó sennileg
skýring — að hann vilji við því
líta að nota árásir Sveins Bene-
diktssonar á mig sem heimildir.
Enda þykist ég hafa hrakið þær
svo rækilega, að þar sé ekki þörf
við að bæta.
Sýslumaðurinn segir ennfrem-
ur að »rekstur« verksmiðjunnar
hafi ekki verið svo til fyrirmynd-
ar að rétt sé að reisa fleiri verk-
smiðjur á Siglufirði. Sjálfsagt er
nú sama hvar verksmiðjan verð-
ur reist upp á það að gera, að all-
ar verða síldarbræðsluverksmiðj-
ur ríkisins undir sömu yfirstjórn,
sem selur allar afurðirnar, því
lítið vit væri í, að ríkiBverksraiðj*»