Dagur - 10.01.1934, Blaðsíða 3

2. (bl.
DAGUR
7
Á Siglufirði ætti, að líkindum,
að vera hægt — ef vel er á hald-
urnar færu að keppa hver við
aðra.
En hefir nú sýslumaðurinn
nokkuð kynnt sér rekstur verk-
smiðjunnar að þessu? Eg býst
ekki við því og skal því birta
hér niðurstöðutölurnar um rekst-
ursafkomuna öll árin sem verk-
smiðjan hefir starfað. Við niður-
stöðutölurnar er ekki tekið tillit
til lögboðinna gjalda.
1. árið, 1930 tekjuhalli kr. 65,857,57
2. árið, 1931 tekjuafg. — 135,403,76
3. árið, 1932 tekjuafg. — 135,877,52
4. árið, 1933 tekjuafg. ca.— 310.000.00
Síðasta árið er meðtalin verk-
smiðja dr. Pauls, sem ríkið hefir
nú keypt og rekin var í sumar
undir sömu stjórn og ríkisverk-
smiðjan.
Aðeins fyrsta árið verður tap
á rekstrinum og kom það af
þrennu:
1. Byggingu verksmiðjunnar
var svo seint lokið að rekstur
hófst ekki fyrr en í júlílok.
2. Verðfall á lýsi varð gífur-
legra þá, en nokkurn hafði órað
fyrir.
3. Of lengi og ógætilega var
hikað við sölu afurðanna í von
um batnandi verðlag.
En skýrslu mína til ríkisstjórn-
arinnar um það hefi ég nýlega
birt í Nýja dagblaðinu og sé því
ekki ástæðu til að fara nánar inn
á það hér.
Menn eru ekki sammála um
hvar hin nýja síldarbræðsluverk-
smiðja skuli reist. Talsvert hafa
þeir til síns máls, sem halda því
fram, að nauðsynlegt sé að dreifa
verksmiðjunum þannig, að ein sé
vestarlega við Norðurland og
önnur austarlega. Kemur það sér
einkum vel fyrir smærri skipiif;
að þurfa ekki langan veg að
sækja með afla sinn, hvernig sem
síldargangan hagar sér í það og
það skiftið. En sé verksmiðjunum
dreift af þeim orsökum, liggur
Húsavík of nærri Siglufirði og
Eyjafirði. Væri Raufarhöfn að
því leyti heppilegri staður.
En eitt eru allir útgerðarmenn
og sjómenn sammála um: að
þörfin fyrir nýja síldarbræðslu-
verksmiðju sé mjög aðkallandi og
það hljóta allir að viðurkenna, að
hér í Siglufirði er unt að koma
h'enni fyrr upp en nokkursstað-
ar annarsstaðar og hér verður
hún ó d ý r u s t. Hér þarf ekki
að b í ð a eftir hafnargerð til
þess að hún komi að notum og
hér er margt tilbúið, sem annars-
staðar þarf að byggja að nýju.
Hér þarf aðeins sjálft verlt-
smiðjuhúsið með vélum, vöru-
geymsluhús og lýsisgeymi, en aft-
ur á móti gæti hin nýja verk-
smiðja notað sameiginlega með
þeim sem fyrir eru og þeim að
skaðlausu, það sem hér segir:
1. Síldarþrær.
2. Bryggjur og losunartæki.
3. Salthús.
4. Efnarannsóknarhús.
5. Starfsmannahús.
6. Skrifstofur.
7. Starfsmannahald mundi líka
sparast að allmiklum mun,
ef allar verksmiðjurnar eru
á sawft staðnum,
ið •— að koma upp verksmiðju,
sem ynni úr 2000—2500 málum
síldar á sólarhring, fyrir um 500
þús. krónur, en hvar sem væri
annarstaðar, á þeim stöðum, sem
til greina hafa komið, mundi
samskonar verksmiðja með öllu,
sem henni þarf að fylgja, kosta
allt að einni miljón króna.
Þormóður Eyjólfsson.
9 ...
Á viðavangi.
Samningsrof.
Óiafur Ágústsson var upphafiega
settur { 4. sæti á lista Pramsóknar-
manna, en var einnig ofantil á iista
Sjálfstæðisins. Pegar Sjálfstæðismenn
urðu þessa varir, urðu þeir æfir
við og tðidu sína efstu menn f
hættu fyrir Ólafi. Hótuðu þeir að
taka sinn lista aftur og færa Ólaf
niður, ef þetta yrði ekki lagfært
þeim f hag á iista Framsóknar.
Varð það þá að samningum að
Ó’afur skyldi færður niður f 20,
sæti á lista Framsóknar gegn þvf,
að Sjáifstæðismenn hreyfðu ekki
við sinum lista. Framsóknarmenn
breyttu sfðan iista sfnum samkvæmt
þessura samningi, en Sjálfstæðis-
menn rufu samninginn á síðustu
stundu (surnir segja eft’r sfðustu
stundu), tóku lista sinn aftur og
settu annan inn f staðinn, þar sem
Ólafur Ágústsson var kominn nið-
ur f 19. sætk
Svona standa Sjálfstæðismenn
við loforð sín um kosningar; þeir
rjúfa gerðan samnlng. Napóieon 3.
rauf lika stjórnarlög Frakka um
miðja sfðustu öld.
Arðrán,
Blað kommúnista bér f bæ gat
þess fyrir skömmu, að kaupfélög-
in arðrændu viðskiftaroenn sfna,
en minntist ekki á að kaupmanna-
vetzlanir gerðu slíkt hið sama. Er
þetta f meira iagi bágborinn mála-
flutningur. Kaupfélögin eru eins
og kunnugt er einu verzlanirnar,
sem skila viðskiftamönnum sfnum
arði af verzlun þeirra, en kaupmenn,
og þar á roeðal kommúnistskaup
menn, hirða arðinn sjálfir.
Stórbœndur.
>Verkamaðurinn< heldur þvi fram
að Kaupfélag Eyfirðinga sé aðeins
fyrir stórbændur. Engin skýring
fylgir þessu, t. d. hvort vörur séu
lálnar með misjðfnu verði til bænda
á sama tfma, eða hvort afurðir,
jafnar að gæðum, séu greiddar með
mismunandi verði, eftir þvi hvort
rfkir bændur eða fátækir eiga f
hlut. Eðlilegast er að draga þá á-
lyktun af fullyrðingu blaðsins um
þetta efni, að allir bændur f Kaup-
fél. Eyf. séu stórbændur. Er það
mikill heiður fyrir félagið, en sorg-
arefni fyrir kommúnista, sem stöð-
ugt eru á veiðum eftir smábændum.
Milli tveggja öfga.
Flokkur Framsóknar og samvinnu-
manna er milliflokkur, en til beggja
hsmdla eru ö'gaflokkar, samkeppn-
ismenn til hægri en byltingamenn
til vrnstri. A'drei kemur það eins
vel i Ijós og við hverjar kosningar
hversu öfgaflokkunum er f nðp við
milliflokkinn, af þvf að þar sem
hann er nægilega sterkur, heldur
hann öfgunum til beggja hliða f
sVefjum.
Samv nnustefnan berst fyrir um-
bótum fyrir fjðldann og er þannig
þrá ídur f götu fyrir sérgæðings-
hætti samkeppnismanna, en jafn-
framt eru allar umbætur samvinnu-
manna á hag almennings Ijón á
vegi byltingakenninga öfgafullra
angurgapa og ofstækismanna. Út
frá þessu er það ofur auðskilið,
að þótt mikið djúp sé staðfest
milli hinna tveggja öfgaflokka, þá
taka þeir höndum saroan á undan
kosningum um það ráðast báðir
að samvinnustelnunni og reyna að
ófrægja hana, til dæmis kaupfélðg-
in. Kemur þetta skýrt í ljós nú við
bæjarstjórnarkosningarnar.
----o----
Samvinnumál.
Eðli samvinnufélaga.
Mörgum gengur erfitt að skilja,
að samvinnufélög eru annars eðlis
en hlutafélög, — kaupfélög annars
eðlis en almenn verzlun. Hlutafé-
lög eru stofnuð roeð hlutafé f þvf
skyni, að hluthafar geti fengið sem
mestan g r ó ð a af fé sínu. Almenn
verzlun er starfrækt af kaupmönn-
um, með það fy<ir augum að fá
sem mestan gróða sjálfir af
dreifingu varanna. En kaupfélðg
bænda og verkamanna hér á landi
eru samvinnufélög, sem stofnuð
eru til þess að flytja vörur mill ■
liðalaust frá framleiðendum ti!
neytenda, og koma í veg fyrir að
einstaka menn geti skattlagt vör-
urnar og safnað gróða við
dreifingu þeirra. Hlutafélög og almenn-
ar verzlanir eru gróðafyiiitæki einstaklinga,
en kaupiélöo með samvinnusniði erusioin-
uð til að vinna almenningi gagn og standa
öllum opin
Tvöfaldi skaiturinn.
Af þessu má Ijóst verða, hversu
mikil fjarstæða það er, sem roál-
svarar kaupmanna halda fram, að
Ieggja beri skatta og útsvör á kaup-
félögin á sama hátt og almennar
verzlanir. í fyrstu eftir að kaupfé-
lögin voru stofnuð, reyndu kaup-
menn að drepa þau með útsvars-
álagningu. Rsu af þvf málaferli,
sem stóð óslitið, þar til Alþingi
samþykkti Samvinnulögin 1921. —
Pá var svo komið réttleysi félag-
anna f skattamálum, að byrjað var
að gera ráðstafanir til þess að
flytja aðalheimili þeirra frá íslandi
til Dmmerkur. Par hefði Samband-
ið notið fullra réttinda innlendra
samvinnufélaga. En sem betur fór
kom ekki til þess. A'þingi íslend-
inga 1921 sýndi svo mikinn skiln-
ing á þessu þjóðlega velferðarmáli.
Og nú er það almennt viðurkennt,
f löggjöf allra menningarþjóða, afl
fyrirfæki, sem sioinað er almenningi til
gagns og heiila, ber ekki að skattleggja ð
sama hðtt og fyrirtæki, sem leitast við að
Sjúkrahúsið
Gudmanns Minni
vantar hjálparstúlku við
hjúkrunina, frá 24. þ.m.
græða fé handa sjálfu sér aí öðrom. -
Kaupfeiögin ber þvf ekki að skatt-
leggja sém gróðafyrirtæki. Arður
af eign félsgsmanna er ekki eign
fé’agsins, heidur þeirra sjálfra, og
safnast f sjóði i félaginu, sem
greiðast félagsmðnnum eftir vissum
reglum. Sá arður er ekki gróði,
heldur s p a r i f é, sem félagsmenn
hafa átt, en greitt félaginu fram
yfir kostnaðarverð varanna, því f
flestum kaupfélögum er fylgt þeirri
reglu, að verðleggja vörur sem
næst gangverði. En þessa sjóði
hefir félagið til umráða til nauð-
synlegra félagslegra framkvæmda.
Sparifé kaupfélaganna er þvf sama
eðlis og fé f almennum sparisjóð-
um og á þvf heimtingu á sömu
hlunnindum frá löggjöfinni.
Pað þarf heldur ekki neitt sér-
stakt víðsýni til þess að sjá það,
að raunverulega græðir það opin-
bera (riki og sveitir) mest á þvf,
að kaupfélðgunum farnist vel.
H»í beiur sem kaupiélögunum farnast,
pvf betrl verður hagur almennings og
meira gjaldpol til almennra útgjalda. Og
enginn neitar þvf, að fyrir atbeina
kaupfélaganna eiga nú ýmsir eldri
félagsmenn allmikið fé f stofnsjóði,
sem er einskonar tryggingarsjóður
þeirra gegn sjúkdómum og elli. Ef
kaupfélögin hefðu ekki verið til,
væru þessir sjóðir orðnir eyðslufé
einhvers spákaupmannsins.
íslensk Iðggjðf hefir viðurkennt
þá sanngirro, að arður af viðskift-
um félagsmanna sé laus við sveit-
arútsvar. Hinsvegar er svo ákveðið
f islenzku samvinnulögunum, að
útsvör skulu kaupfélðg greiða af
arði, setn leiðir af skiftum við ut-
anfélagsmenn, eftir sömu reglutn
og kaupmenn á staðnum.
Kaupfélögogverkamenn.
Samvinnustefnan felur f sér rót-
tæka breytingu á viðskiftalffinu.
Hún vinnur á móti þvf, að einstaka
roenn geti skattlagt neysluvörur al-
mennings eftir eigin geðþótta við
dréifingu þeirra. Undir merki sam-
vinnunnar skipa sér þvf einkum
hinar fátækari stéttir. Pær græða
aldrei á skipulagsleysi f viðskifta-
málum. Hér á landi hafa bændur
hafið merki samvinnunnar, og f
skjóli af reynslu þeirra bætast nú
óðum verkamenn bæjanna f hóp
samvinnumanna. En erlendis —
eins og t. d. i Svlþjóð — hafa
verkamenn bæjanna notfært sér
hugsjónir samvinnunnar i viðskifta-
málum jafnhliða bændum. T. d. er
stærsta kaupfélag Svia kaupfélagið
í Stokkhólmi. Pað hefir 270 versl-
anir f bænum og úthverfum hans.
Nálægt helmingur fbúa Stokkhólms
fær Iffsnauðsynjar sfnar i kaupfé-
laginu. Par skilja verkamenn þýð-
ingu kaupfélaga. —
Akureyri er mesti samvinnubær
á íslandi. Hér hafa bæði bændur