Dagur - 10.02.1944, Blaðsíða 2
2
DAGUR
Fimmtudaginn 10. febrúar 1944
Við erum reiðubúnir til að ná í stríðs-
gróðann, segja kommúnistar
Hvatvísi Morgunblaðsins í utanríkismál-
um og árásargirni þess á Vilhjálm Þór
Við erum reiðubúnir til skiln-
aðar við Danmörku og lýðveldis-
myndunar á íslandi, sögðu Al-
þýðuflokksmenn, áður en þeir
skiptu um línu í sjálfstæðismál-
inu.
Kommúnistar hafa farið svip-
að að í öðru ináli. Við erum allt-
af reiðubúnir til að taka kúfinn
af stríðsgróðanum, eða helzt all-
an gróðann, er standandi auglýs-
ing þeirra um sjálfa sig. En þeg-
ar þeir sjá að til alvörunnar
kemur í því máli, þá kúvenda
þeir eins og Alþýðuflokksmenn-
irnir í sjálfstæðismálinu.
Aldrei hefir annað eins auð-
magn safnast á tiltölulega fárra
manna htndur á Islandi eins og
nú. Þessi mikli auður hefir
myndast í skjóli við yfirstand-
andi heimsstyrjöld. Á hinu leit-
inu blasir við mikil kreppa að
stríðslokum, stórfellt verðfall á
íslenzkri framleiðslu á erlendum
mörkuðuin, þegar við fáum ekki
staðizt sainkeppni þeirra þjóða,
sem hafa haft fyrirhyggju um
að verjast dýrtíðinni, og síðan
almennt atvinnuleysi verka-
manna, af bví að atvinnuvegirn
ir geta ekki staðið undir háum
veikalaunura.
Til þess að mæta þessum
þrenf'ingum var nauðsynlegt að
nota hinu feikna stríðsgróða ein-
stakra manna. Þetta mátti gera
með hæfilegum sköttum á gróð-
ann. Þessa leið vildu Framsókn-
annenn fara. Stríðsgróðamenn-
imir eru aðallega í Sjálfstæðis-
flokknum og ráða þar mestu.
Þess er því ekki að vænta að sá
flokk.ir sé fíkinn í að skattleggja
stríðsgróðann nema sem allra
minnst. Auðvaldið er alltaf
sjálfu sér líkt með það að vilja
halda um sitt, hvað sem almenn-
ingshcill líður. En með samtök-
um hinna flokkahna hefði þó
mátt koma stríðsgróðasköttun-
um fram ct vilji hefði verið fyr-
ir hendi meðal þeirra allra, en á
því hefir orðið mikill misbrest-
ur.
Þrátt fyrir allar vfirlýsingar
kommúnista um að þeir væru
reiðubúnir til að vinna að aukn-
um stríðsgróðasköttum með öðr-
um flokkim og þrátt fyrir alla
þeirra drýldni í þeim máluin,
hefir verið sýnileg mikil veila í
fari þeirra gagnvart auðvaldinu.
Þetta mun að einhverju leyti
stafa af því, að í flokki komm-
únista eru nú þegar margir fjár-
sterkir menn, sem ráða mestu
þeirra á meðal. Einn af þing-
mönr.um flokksins hafði nýverið
yfir 60 þúsund krónur í útsvar,
og Áki Jakobsson frá Siglufirði
er orðinn stórgróðamaður að
kunnugra manna sögn. Þetta
hefir sín áhrif meðal kommún-
ista gagnvart auðvaldinu yfir-
leitt. Foringjar kommúnista
eru nefnilega ekkert síðu'r en
aðrir Adams synir gráðugir í
peninga. Þess vegna láta þeir
kommúnistar, sem tekizt hefir
að safna nokkru verulegu af því,
sem nefnist „valtur veraldarauð-
ur“, sér hægt um alla stríðs-
gróðaskatta.
Eins og kunnugt er léku þing-
menn kommúnista broslegan
skrípaleik í skattamálunum á j
síðastliðnu ári. í neðri deild Al-'
þingis báru þeir fram frumvarp
um afnám sjóðhlunninda stór-
gróðafélaga. Hefði þetta verkað
sem stríðsgróðaskattur, ef það
hefði náð fram að ganga. En það
kom síðar í ljós, að kommúnist-
um var engin alvara með þetta
frumvarp. Fyrst og fremst
treystu þeir því, að Framsóknar-
þingmenn í neðri deild mundu
snúast á móti því með Sjálfstæð-
isflokknum ,og því ætti það víst
að falla þar í deildinni. En sú
von brást. Frafnsóknarmenn
greiddu því atkvæði. Þegar svo
málið kom til efri deildar, sner-
ust kommúnistar þar á móti því
í samráði við flokksmenn sína í
neðri deild. Endalykt málsins
varð sú, að 13. apríl í vor gengu
kommúnistar til liðs við stór-.
gróðamenn í Sjálfstæðisflokkn-
um og felldu sitt eigið frum-
varp.
Auðvaldið í Sjálfstæðisflokkn-
um færði síðan kommúnistum
opinberar þakkir í Morgunblað-
inu fyrir þetta afrek.
En kommúnistar eru alltaf
reiðubúnir að „ná kúfinum af
stríðsgróða síðustu ára til hag-
nýtrar notkunar fyrir þjóðar-
heildina", eins og „Verkamaður-
inn orðar það sl. laugardag. í
því sambandi má nefna eigna-
aukaskattinn, sem lá fyrir síðasta
þingi, en dagaði uppi í þinglok-
in í vor, áður en þinginu var
frestað. Kommúnistar buðu þá
Framsóknarmönnum upp á að
framlengja þingstörfin, svo að
eignaaukaskattinum væri hægt
að koma á þá strax, en þá höfðu
Framsóknarmenn fengið þá
reynslu . af kommúnistum, að
þeir vissu að þeim var ekki
treystandi, og þess vegna voru
þeir með því að fresta þinginu
þá-þegar. Auk þess var engu tap-
að, þó að samþykkt skattsins
drægist til hausts. Kommúnistar
létust vera hinir reiðustu og
brigzluðu Framsóknarþing-
mönnum um áhugaleysi í mál-
inu, en sjálfir sýndu kommún-
istar áhuga sinn með því að
senda nokkurn hluta þingliðs
síns heim, áður en tekin var
ákvörðun um þingfrestun.
Eftir stóryrðum kommúnista
að dæma mátti ætla, að þeir biðu
ekki boðanna með mál þetta,
eftir að þingið kom saman í
haust. Þeir, sem vissu glögg
deili á kommúnistum, gengu
þess að vísu ekki duldir, að þeir
veigruðu sér ekki við að strika
yfir stóru orðin. Það kom líka
fljótt í ljós, að áhugi þeirra frá
í vor var nokkuð tekinn að
dofna. Stríðsgróðamennirnir
fengu „öreigann" frá Akureyri
til þess að stöðva eignaaukaskátt-
inn með því að sitja á málinu í
nærfellt þrjá mánuði í efri deild,
sýnilega í þeim tilgangi að það
skyldi daga uppi í þinginu.
Loks var þó málið tekið fyrir
í efri deild fyrir nokkrum dög-
um og fellt eftir I .umræðu með
jöfnum atkv. 8 gegn 8.
Þessi úrslit málsins munu
engu skipta, því þó að það hefði
marizt í gegn í efri deild, munu
örlög þess í neðri deild hafa ver-
ið ákveðin eftir sömu aðferð og
höfð var við sjóðhlunninda-
frumvarpið í vor, þ. e. að þing-
menn S-álfstæðisflokksins og
kommúnistar hefðu gengið af
því dauðu í sameiningu.
Öllum mun hafa verið Ijóst,
að af kommúnista hálfu var ver-
ið að halda áfram sama skrípa-
leiknum og áður. Af þessum
ástæðum mun Jónas Jónsson
U tanríkismál cru viðkvæm
mál. Þess vegna þurfa blöðin
að viðhafa alla gætni, er á þau er
minnzt. íslenzku blöðin hafa yf-
irleitt gætt vel þessarar skyldu
sinnar. Þó er ein undantekning.1
Morgunblaðið hefir oftar en
um sinn gerzt brotlegt í þessu
efni, þó að einkum hafi orðið
brögð að því upp á síðkastið.
Nokkru fyrir síðustu jól sagði
það lrá orðróin um skipun ís-
lenzk sendiherra í Moskvu og lét
hu.ð. gagnrý.1.1 fylgja þessari írá-
sögn. Samningar stóðu þá yfir
milli íslendinga og Rússa um
sendiherraikipti, en voru ekki
til lykta leiddir. Gátu þessi
hvatvísu Mbl.-skrif vel haft ill
álirif á samningagerðina, og er
það ekki blaðinu að þakka, ef
svo hefir ekki verið. Þó að ríkis-
stjórnin hefði vel getað fengið
Mbl.ritstjórana dæma í þungar
sektir samkv. lögum um þessi
efni fyrir frumhlaup þeirra, lét
hún þá sleppa með áminningu.
Þegar svo ríkisstjórnin birti til-
kynningu um úrslit málsins, réð-
ust ritstjórar Mbl. með rætnum
atyrðingum á utanríkismálaráð-
herra.
Þessar aðfarir Mbl. hafa geng-
ið svo fram af samflokksblaði
þess, Vísi, að það getur ekki orða
bundist. Vísir bendir á, að sam-
kv. lögum geti það varðað allt að
16 ára fangelsi að „birta leyni-
lega samninga, ráðagerðir eða
ályktanir ríkisins um málefni, er
varða heill þess og réttindi gagn-
hafa flýtt fyrir dauða frumvarps-
ins í efri deild, svo að skrípaleik-
ur kommúnista yrði sem fyrst á
enda. Hitt er svo annað mál,
hvort það var heppilega að verið.
vart öðrum ríkjum“, áður en
hlutaðeigandi yfirvöld hafa gef-
ið leyfi til þess. Síðan lætur Vísir
svo um mælt:
„Margir munu hafa veitt því
athygli, að eitt blað hér í bæn-
um, Morgunblaðið, flutti löngu
á undan öðrum blöðum fregn
um það, hver ætti að verða
sendiherra í Moskvu. Næsta dag
flutti blaðið grein um það á
mjög ólundarlegan hátt, að því
hefði borizt „leiðrétting" á því
frá utanríkismálaráðherra, að
mál þetta væri ekki enn afráðið
og því ótímabært að birta fregn
um þetta. Blaðið vildi þó auð-
sjáanlega ekki bera fregnina til
baka og sagði, að tíminn mundi
leiða í ljós hvort það hefði ekki
rétt fyrir sér.
Öðrum blöðum var auðvitað
kunnugt um þann orðróm, sem
gekk í bænum um væntanlega
skipun sendiherra í Moskvu, en
jafnvel eftir að Morgunblaðið
birti fregnina, varð ekkert
hinna blaðanna til þess að minn-
ast á málið af þtirri einföldu
ástæðu, að hér var um mikilsvert
utanríkismál að ræða, sem ís-
lenzk stjórnarvöld höfðu ekki
enn gert opinbert. Blöðunum
var víst flestum einnig kunnugt
um, að málið var þá ekki til
lykta leitt í mikilsverðu atriði,
er sneri að því stórveldi, er við
var samið. Gat því birting máls-
ins á þeirri stundu haft hin
óþægilegustu, ef ekki skaðleg-
ustu áhrií. En í smð pess að taka
fregnina hreinlega til baka, sem
blaðið undir öllum kringum-
stæðum hefir vafalaust haft
skyldu til að gera. heldur það
(Framhald .á 7. síðu).
SÖGN OG SAGA
------Þjóðfræðaþættir „Dags“----------^
Herthu-strandið 1888. (Framhald).
síðan aðhlynningu og aðbúð alla, sem þeim var veitt á þessum af-
skekktu útkjálkabýlum, og hélt órjúfanlegri vináttu við Björn
bónda meðan þeir lifðu báðir. Bauð hann sumarið eftir dætrum
hans, Kristínu og Halldóru, sem þá voru heimasætur í Vík, með
sér til Danmerkur til sumardvalar á heimili sínu, þágu þær boðið
og dvöldu á heimili Petersens, og voru þar sem í foreldrahúsum,
meðan hann fór ferð til íslands um sumarið.
Þegar brimið hafði lægt og sjóveður gerðist sæmilegt, réðzt
Björn í Vík til ferðar á góðum árabát, sexrónum, sem hann átti,
er Farsæll hét, og fimm röskir menn með honum, og flutti strand-
mennina til Akureyrar að ósk Petersens skipstjóra. — Mun Peter-
sen hafa talið það hentast að komast þangað, til að fá haldið sjó-
próf út af strandinu, því að sýslumaður (Stefán Thorarensen) sat
þar, en strandið var í umdæmi hans. Þeir komu til Akureyrar um
nóttina og var fólk allt í svefni. Hélt Petersen þar að húsi einu,
sem sennilegt er að hafi verið Gránufélagshúsin á Oddeyrinni, og
hrópaði þar hástöfum upp í glugga einn: Hertha forlist. Styre-
manden död!“ (Hertha fórst. Stýrimaðurinn lézt). — Það er senni-
legt, að hann hafi kallað þetta upp í glugga til J. V. Havsteen, sem
þá mun hafa verið verzlunarstjóri félagsins, nema ef véra skyldi
að kaupstjóri félagsins, Tryggvi Gunnarsson, hefði enn verið á
Akureyri. Var fljótt opnað húsið, og þeim skipbrotsmönnum
sinnt og séð fyrir beina og svefnrúmi, sem og þeim Birni og
mönnum hans. — Þeir Héðinsfirðngar héldu svo heimleiðis ein-
um eða tveimur dögum síðar og farnaðist vel.
Áður én Petersen fór úr Vík, kvað hann svo á, að Björn skyldi
eignast allt það, sem nýtilegt kynni að vera úr skipi og farmi og
ræki á fjörur hans. Taldi hann það lítilsvert og eigi meira en vert
væri fyrir beinann og flutninginn. Þessi gjöf Petersensfékkþóeigi
að standa, því að hreppstjóri kom skömmu síðar og hélt uppboð
á strandgóssinu. Seldist það við lágu verði, því að mest af því var
lítt nýtilegt. Keypti Björn sumt af því; aðrir — t. d. Einar á
Hraunum — nokkuð. Brakinu úr skipinu mun Björn hafa fengið
að halda, sem hverjum öðrum reka, og seldi hann talsvert af því
í Fljót og Ólafsfjörð.
Björn í Vík sótti lík Clausens stýrimanns til Hvanndala, þegar
er hann kom heim úr ferðinni til Akureyrar, smíðaði um það
kistu og flutti það til Siglufjarðar. Var Clausen jarðaður í gamla
kirkjugarðinum á Hvanneyri 13. nóv., og minnir mig að á leiði
hans væri járnkross um sl. aldamót.
Það var af öllum talið vafalaust, að skipbrotsmennirnir af
Herthu hefðu allir orðið úti á Hvanndölum, ef eigi hefði verið
þar byggð í þetta sinn og það taldi Petersen skipstjóri, sem bezt
gat um það borið. — Eg get ekki sagt um það með vissu, en trú-
legt þykir mér það, að það hafi verið fyrir forgöngu Petersens, að
lítilfjörlegur styrkur var veittur, — af einhverjum dönskum sjóði,
að mig minnir, — til þess, að fólk byggi þar, ef skipbrotsmenn
bæri þar að landi. Styrkur þessi var þó lítið notaður, því að eftir
að þeir Júlíus og Jónas flytja þaðan, vorið 1889, standa Hvann-
dalir í eyði í 5 ár, en frá 1894 til 1896, er þar búið, og annað árið
búa þar meira að segja þrjár fjölskyldur. — Meðal þeirra, sem síð-
ast bjuggu í Hvanndölum, voru Einar Friðbjarnarson og María
Finnbogadóttir, foreldrar Ólafs lögregluþjóns á Siglufirði. Síðan
1896 hefir ekki verið byggð í Hvanndölum. ENDIR,