Dagur - 10.02.1944, Page 5

Fimmtudaginn 10. febrúar 1944
SVIPIR SAMTÍÐARMANNA, 2:
DAQUR
5
ANDSTÆÐINGUR EISENHOWERS - VON RUNDSTEDT HERSHÖFÐINGI
Milli f jalls og f jöru
í tuttgu og fimm ár hefir
„herforingjaklíkan" þýzka verið
undrunar- og áhyggjuefni innan
Þýzkalands og utan. Hershöfð-
ingjarnir voru hið leyndardóms-
fulla afl á bak við tjöldin í
stjórnarkreppunni þýzku, á ár-
unum 1932—33, og þeir stóðu
álengdar þegar Hitler hrifsaði
völdin í sínar hendur. Margir
litu svo á, að þeir mundu verða
mótvægi gegn ofsa Hitlers og of-
stæki Gestapo. En þeir hafa orð-
ið fyrir vonbrigðum. Þeir hafa
reynst auðsveip verkfæri í hendi
nazistaforingjanna.
Hverjir eru í hinni fyrr vold-
ugu herforingjaklíku nú á þessu
fimmta og örlagaríkasta styrjald-
arári? Ef vel er að gáð, aðeins
einn maður. Gert von Rund-
stedt marskálkur, stjórnandi
vesturherja Þjóðverja, maðurinn
sem stendur andspænis Eisen-
hower hershöfðingja og innrás-
arsveitum hans. Harín er einn
eftir af hinni voldugu stétt, sem
í raun og veru hélt um stjórnar-
völinn í Þýzkalandi vikuna
löngu, — árin 1918—1939. Þessi
stétt átti aðeins eitt áhugamál, —
eitt takmark: hefnd fyrir ósigur-
inn 1918. Þeir hófu að skapa
hinn nýja þýzka her, fyrst með
leynd en síðan opinskátt unz
hann var orðinn ægilegasta eyði-
leggingartæki veraldar. Það voru
þessir menn, sem gengu af þýzka
lýðveldinu dauðu, undir því yf-
irskyni, að þeir væru að vinna
fyrir það, — þeir settu stjórnir á
laggirnar og steyptu þeim af
stóli, — í sífelldri leit að ein-
hverjum, sem gæti dáleitt þýzku
þjóðina og fylkt henni undir
merki hefndarhugans. Þeir stuðl-
uðu að valdatöku Hitlers. Hann
skyldi verða hið þæga verkfæri.
Hann varð þeim ofjarl og þeir
urðu þjónar hans.
Og nú eru þeir allir horfnir
af sjónarsviðinu þessir voldugu
menn, — ýmist dauðir tíða á eft-
irlaunum, — allir nema einn, —
von Rundstedt marskálkur.
Hann gekk í þýzka herinn^
1892 og hann hefir aldrei síðan
skilið við hann, nema nokkra
mánuði veturinn 1938—39. —
Hann er aldursforseti þýzka for-
ingjaliðsins og hann mætir sem
fulltrúi hersins við ríkiskostaðar
jarðarfarir félaga sinna, sem
sumir hafa látist á dularfullan
hátt. Hann hefir unnið mestu
sigra þýzkra vopna í þessari
styrjöld: Við Sedan 1940 og Kiev
1941. Hann er nú stjórnandi
allra vesturherja Þjóðverja og að
auki fulltrúi Hitlers í samning-
um við Petain. Honum æinum
hinna þýzku herforingja hefir
verið falið pólitískt vald. Hann
er nú í senn landstjóri og hers-
höfðingi í Frakklandi. Von
Rundstedt er ennþá voldugur
maður. Vald hans er mikið,
miklu meira en starfsbræðra
hans á öðrum vígstöðvum. Það
er því ef til vill ekki að ósekju,
að menn bollaleggja um vald
„herforingjaklíkunnar" þýzku
og áhrif hennar á sögu Evrópu.
Lítum þá nánar á þennan full-
trúa hinnar eitt sinn voldugu
junkara- og herforingjastéttar:
harðgert andlit, hvasst yfirbragð,
minnir mjög mikið á Luden-
dorff. Hátt, hvelft enni, þunnar,
samanbitnar varir, stór, blá
augu, sem virðast dylja efa og
sorg bak við reiðilegt tillit. Lít-
ið, grátt Hitlers-yfirskegg. Alít
yfirbragð mannsins virðist við
fyrstu sýn bera vott um ein-
beittni, starfsorku og viljaþrek.
En eru þetta raunverulega ein-
kenni mannsins? Um það er létt
að efast, eftir nánari athugun.
Það er auðvelt að misskilja
beiskju- og vonbrigðasvip fyrir
einbeittni og viljaþrek. En í
einu hefir von Rundstedt tví-
mælalaust sýnt mikla einbeittni
og mikið viljaþrek: að sýnast
stór, og sterkur á svelli. En hann
er hér engin undantekning.
Beiskja, vonbrigði og þung ör-
lög eru óafmáanlega greypt í
, ,standardiseraða“ andlitsdrætti
hinna prússnesku stríðsfursta
allra. Þeir eru ekki óálitlegir
menn, — en þó fljúga manni í
hug fordæmdar sálir.
•
Ferill von Rundstedts hefir
verið merkilegastur síðan 1918.
Beiskja og hatur voru ríkust í
huga hans eftir ósigurinn. Hann
var staðráðinn í því, að láta ekki
stjórnast af anda friðarsáttmál-
ans. Einn af þeim, er þekktu
hann á þessum árum, hefir látið
svo ummælt, að hann hafi „hat-
' að allt, sem var til vinstri við
Krupp“. Það er engu líkara en
þessar neikvæðu tilfinningar
hali leyst úr læðingi gáfur hans
allar og þrótt. I styrjöldinni
hafði hann verið talinn miðl-
ungsforingi, — hafði ekki getið
sér neitt sérstakt frægðarorð. En
nú varð hann brátt leiðandi
stjarna innan ríkishersins. Hann
komst fljótt upp metorðastig-
ann. Hann var majór að tign
1919 en yfirhershöfðingi Austur-
Þýzkalands, ásamt Berlín, þegar
Hitler kom til valda 1933. Á
þessu tímabili hafði hann komið
mjög við sögu tvisvar sinnum.
Árið 1923 hafði hann bælt nið-
ur með hervaldi smáuppreist
kommúnista í Thúringen. Hann
stjórnaði þar með herlögum í
þrjá mánuði og eyddi óróaseggj-
unum með óbilgirni og grimmd.
Árið 1932 hafði hann staðið
með herinn á bak við valdabrölt
von Papens, sem gerði lýðræðið
útlægt úr Prússlandi. Það hafði
ekki komið til blóðsúthellinga
þá, en nærri lá. Leiðin var nú
greiðfær fyrir Hitler.
Var Rundstedt ánægður yfir
þessuin skiptum? Um það veit
enginn. Hann sagði ekkert.
Hann var ekki í hópi þeirra
hershöfðingja, sem steyptu sér út
í flaum liinna pólitísku dægur-
mála. Hann helgaði hemum
alla krafta sína. Hann sökkti sér
niður i undirbúning þess, er
koma skyldi, — undirbjó her-
ferðirnar 1940 og 1941. Hann
hafði leikið áhrifamikið hlut-
verk í þýzkum stjórnmálum fyr-
ir daga Hitlers. En nú var hann
ánægður með að vera bara „her-
maður og ekkert nema hermað-
ur.“
Árið 1938, þegar ekki var
lengur blöðum um það að fletta
hvert Hitler stefndi, sögðu ýmsir
af starfsbræðrum von Rund-
stedts af sér. Hann sat kyrr. Eftir
Múnchen-samningana dró hann
sig í hlé, en aðeins skamma hríð.
Vorið 1939 var hann enn með
hernum. Það sumar ávarpaði
hann herdeild þá er hann hafði
stjórnað í Jyrra stríði. Hann
sagði: „Við sem í hernum emm,
verðum ævinlega að minnazt
þess, að við eigum „foringjan-
um“ blátt áfram allt að þakka.
Það er þess vegna heilög og ófrá-
víkjanleg skylda okkar, að fylgja
lionum ef hann neyðist til þess
að grípa til vopna“.
Þessi orð segja sína sögu. Þau
opinbera ekki neinn eldmóð eða
sigurvissu. Af þeim leggur daun
efasemda og beiskju. Efasemd-
imar hafa ekki yfirgefið von
Rundstedt. Hann hefir snið-
gengið þær. Það var ekki sann-
færing, — ekki föðurlandsást,
sem varð þess valdandi, að þessi
maður studdi þá ákvörðun Hitl-
ers, að steypa veröldinni út í
blóðuga styrjöld. Þar réð það
eití, „að við sem í hernum emm
verður ævinlega að minnazt
þess, að við eigum foringjanum
allt að þakka". Það er ekki erfitt
að gera sér í hugarlund hvellan
málróm og harðgerðan svip hers-
höfðingjans, þegar hann þmm-
aði þessi orð yfir skipulegum
röðum hermanna sinna. Og þó
eru þau ekki töluð af „sterkum“
manni. Miklu fremur bera þau
keim af veiklyndum manni, sem
hefir skapað kafla í sögu Evrópu,
án þess að taka á sig ábyrgðina
af verkum sínum.
Framsóknarflokkurinn ráðgerir flokks-
þingum miðjan apríl í Rvík, ef unnt er
að fá þar húsnæði. Annars á Laugarvatni.
Maður, sem vinnur í þágu kommúnista,
hcfir dreift út fregnum í einstökum hér-
uðum í þá átt, að ég vildi á þessu flokks-
þingi lcggja til að flokkurinn yrði lagður
niður. Sá skáídskapur mun þykja ósenni-
legur, að mig muni fýsa að eyða verki,
sem ég hefi lagt í mikla vinnu um aldar-
fjórðungs skeið. Fyrir mér vakir, þvert
á móti, að þetta flokksþing taki margar
ákvarðanir, sem efla flokkinn og bæta úr
mörgum meinsemdum þjóðlífsins.
•
Vafalaust verður rætt á þessu flokks-
þingi, hvort tiltækilegt þyki að breyta um
stefnu frá lýðræði til einræðis, og þjóð-
nýtingar frá séreign. Þá liggja fyrir tvö
stórmál varðandi framtíðina. Annað er
stjórnarskrá þjóðveldisins, hvort tiltæki-
legt þykir að efla vald væntanlegs forseta,
eða hafa forsetann valdalítinn. Stærst af
öllum fjárhagslegum málum er skipulag
atvinnunnar eftir hrun það, sem nú vofir
yfir og mun ná til alls atvinnulífs í land-
inu. Hefi ég lagt til í greinum mínum í
Degi, að þar skyldi hvorki stefna að þjóð-
nýtingu eða stórrekstri rikra manna eða
hlutafélaga, heldur að samstarfi allra, er
að framleiðslunni standa, með þvi að gera
verkamenn að þátttakendum í arði allrar
atvinnu, með skipulegu hlutafyrirkomu-
lagi, þar sem allt reikningshald væri fyrir
opnum tjöldum.
•
Þá hefi ég í huga, að leggja fyrir næsta
flokksþing nokkrar brcytingar á flokks-
skipulaginu, til að tryggja betur en nú er
völd og áhrif kjósenda í flokknum. Nú er
skipulaginu þannig háttað, að stjórn
flokksins í Reykjavik getur svo að segja
slitnað frá landsflokknum. Nefndir á
flokksþinginu fá óeðlilegt vald, er þær
svo að segja útnefna miðstjórn flokksins
til 3—4 ára, án þess að þeir, sem við eiga
að búa, fjalli um málin. Þannig strikaði
slík nefnd tiltölulega ókunnugra manna
nafn Vilhjálms Þór út af lista væntanlegra
miðstjórnarmanna 1941 og var það ekki
happaráð. Tillögur mínar gengu i þá
átt, að flokkur manna í hverju kjördæmi
kjósi heima fyrir sinn miðstjórnarmann,
en flokksráð i hverju kjördæmi vara-
mann, búsettan i Reykjavik. Með því
skipulagi er engin hætta á að Akureyr-
ingar eða Eyfirðingar gleymi Vilhjálmi
Þór sem hæfum miðstjórnarmanni. Á
sama hátt verður lagt til að stjórnar-
nefnd flokksins verði kosin óbundinni,
skriflegri kosningu flokksmanna um allt
land, eins og tíðkast um stjórn Bók-
menntafélagsins. Ef tU vill verður það
þýðingarmesta tillagan, að flokkur Fram-
sóknarmanna megi ekki ganga i sam-
stjórn með öðrum landsmálaflokki, nema
Ókominn da^ur
- ókomin ár
Ár koma og hverfa. Þau knýt-
ast saman í langar keðjur tuga
og hundraða. Hvert eitt þeirra
hefir sinn sérstaka svip, á sína
eigin sögu. Sum eru mikilsverð
og minnileg, önnur skilja eftir
grynnri spor, eru gleymanlegri.
Náttúrufarið og mennimir
skapa árunum örlög, ráða því,
hvaða grafskrift þau fá í annál-
um ókomna tímans.
Ekki alls fyrir löngu gat „Dag-
ur“ þess, sem raunar öllum sam-
vinnumönnum mun ljóst vera,
að á þessu ári á samvinnuhreyf-
ingin 100 ára afmæli. Hann lét
þess getið, að Englendingar
hefðu þegar hafið undirbúning
að hátíðahöldum 1 því tilefni og
hvatti íslenzka samvinnumenn
til slíks hins sama. Vissulega
hafði blaðið þar lög að mæla.
Einn samvinnudagur fyrir gjör-
vallt ísland í sagnaljóma og
sumaryndi, þar sem „fortíð og
framtíð fléttast saman“, ætti að
geta orðið öllum til mikilla
heilla.
Árið 1844 er eitt þeirra ára,
sem mennirnir muna lengst
vegna viðburða þess. Þá var það,
sem tinna og stál hugsjóna og
vilja kveiktu neista þess atgjörf-
is, sem lét alþýðumanninn rísa
gegn ánauð og yfirdrottnun,
ekki með báli og brandi,
blöskran og blóði, heldur með
rólegri, sjálfstæðri, skapandi
starfsemi.
Það ár fann alþýðumaðurinn
sjálfan sig í samfélagi við aðra.
Fann sjálfan sig í öðrum og með
öðrum, fann aðra í sér. Fæðing
samvinnuhreyfingarinnar er
morgunn nýrrar þjóðmenning-
ar, bæði í siðrænum og hagræn-
um skilningi. Öll alþýða íslands,
sú, sem nú lifir, og þá ekki sízt
íslenzkt bændafólk, á samvinnu-
stefnunni og þeim mönnum,
bæði erlendum og hérlendum,
er gerðust í upphafi ötulastir
boðberar hennar, og svo feðrum
sínum og mæðrum, sem gengu í
þjónustu hennar og tóku hana í
þjónustu sína, stórar gjafir að
gjalda. Þær gjafir verða reyndar
ekki nema á einn veg goldnar:
Með þvf að reynast samvinnu-
stefnunni og allri mannlegri
samvinnu ekki síðri liðsmenn en
þeir, sem á undan fóru.
Sigrar þess liðna skulu krýna
samvinnudaginn sumarið 1944,
þó verður stærsta þýðing þess
dags ekki í því fólgin að horfa
til baka, heldur áfram móti
óleystum verkefnum á torsótt-
um leiðum.
Á helfararleiðum styrjaldanna
dyljast margar óvættir, er ræna
menn andlegum eigindum sem
veraldarlegum vei’ðmætum. —
Þessa gætir ekki síður nú en fyrr.
í hugleiðingum manna og um-
ræðum um ríkjaskipun og skipu-
lag að þessum styrjaldarlokum,
hefir þess verið getið, að saman
yrði að fara f hinum nýja heimi
austræn samfélagshyggja og vest-
ræn einstaklingsrækt. Það skipt-
ir minnstu, hvað er austrænt og
hvað vestrænt. Kjami málsins
er sá, að í uppbyggingarstarfi
því, sem fyrir liggur, sé það
grundvallaratriði að þroska
hvern mann sem sjálfstæðan ein-
stakling, en þó hollan þjóðfé-
lagsþegn. M. ö. o. samvinnu-
stefnan er skýstólpinn og eld-
stólpinn, sem leiða á menn úr
hinum gamla heimi drottnunar
og undirgefni í nýján heim og
betri. Þetta þýðir, að það skuli
vera hlutverk samvinnumanna.
að taka að sér forystu málanna.
þeirra andi skuli gegnsýra öll
samskipti manna, heimila, staða,
stétta og þjóða í milli.
Óvættir ófriðarins liafa að
þessu sinni fremur rænt íslend-
inga eigindum en eignum.
Þeir hafa glatað skilningnum
á sálubót lfkamlegs erfiðis og
um leið virðingunni fyrir verð-
mætum þeim, sem hugur og
(Framhald á 8. síðu,
að sú tillaga hafi áður verið samþykkt
af kjósendu'm flokksins með leynilegri
atkvæðagreiðslu. Ef þessi skipun er höfð
á málum, geta kjósendur jafnan verið
óhultir um að flokkurinn hefji aldrei
stjórnarsamvinnu með öðrum flokkum,
nema með þvi að hafa áður fengið sam-
þykki sinna kjósenda. Eg mun að öllum
líkindum skýra þessar tillögur nokkru
nánar áður en flokksþingmenn koma til
Reykjavikur. Eins og þessi greinargerð
ber með sér, stefna allar tillögurnar i þá
átt, að tryggja áhrif flokksmanna i dreif-
býlinu á stjórn og úrræði flokksins.
Ef þá fer verr en skyldi, mega kjósendur
kenna sjálfum sér um óhöppin.
•
Þingmenn úr Sjálfstæðisflokknum réð-
ust nýlega mjög ómaklega á Vilhjálm Þór,
út af því, að hann hafi haldið leyndri
skýrslu sjódómsins um Þormóðsslysið. En
hér átti að hengja bakara fyrir smið. Mál-
ið heyrir undir dómsmálaráðherrann,
Einar Arnórsson. Hann mun hafa fengið
skjölin á miðju sumri og ekki birt þau,
enn síður afhent þau atvinnumálaráð-
herra. Mbl. hélt áfram að ásaka Vilhj.
Þór fyrir að liggja á skjölum, eftir að öll-
um mönnum, sem fylgjast með stjórnmál-
um i Reykjavik er ljóst, að hann hafði
aldrei fengið þessi skjöl og átti aldrei að
fá þau. Vllhjálmur Þór er ekki dóms-
málaráðherra. |, j.