Dagur - 19.04.1944, Blaðsíða 3

Miðvikudagur 19. apríl 1944
DAQUR
3
Runólfur í Dal:
KRISTINN SIGURÐSSON
frá Skriðulandi
í Hólahreppi í Skagafirði var hann hið bezta á sig kom-
hafa um langt skeið búið at- (inn. Eigi þótti hann ætíð orð-
gervis- og mannkostamenn. Um hlýr eða kjassmáll, var þó vin-
miðjan efsta tug síðastliðinnar: sæll, enda drengur ágætur í
aldar, þegar kynni mín hófust1 raun.
fyrst af fólki vestan Heljardals- Sá ég engan bera meiri
heiðar, bjuggu víða í Hóla- glæsibrag eða skörulegri með
hreppi dugmiklir fyrirhyggju-1 Skagfirðingum um hans daga.
menn og gagnmerkir öndvegis- ■ Kona Jóhannesar var Guðleif
höldar. Þeir fóru vel með fénað Halldórsdóttir frá Melum í
sinn og áttu gagnsöm bú. Þeir, Svarfaðardal. Jóhannes varð
voru vel fátækum og þurfa- eigi gamall og andaðist á
mönnum og þess voru allmörg Skriðulandi. Lét hann eftir sig
dæmi, að þeir veittu fúslega við-
töku fátækum fjölskyldumönn-
um, er leituðu sér skjóls í Hóla-
hreppi, þessari svipfríðu dala-
byggð, studdu þá til staðfestu
með margsháttar hjálpsemi og
gerðu þannig sitt til þess að efla
hagsæld þeirra. Af ástæðum
sem ég hirði ekki um að greina,
eru hér engin nöfn nefnd, en vel
væri það þess vert, að minn-
ingu þessara mætu manna væru
gerð nokkur skil og á lofti hald-
ið, sem á margan hátt voru frá-
hverfir þeirri siðferðilegu hel-
stefnu, er þröngsýn kotungs-
lund og mannvonskuleg sjálfs-
elska hafa jafnan skapað. Þessir
sæmdarmenn, sem gerðu að
veruleika sérstæðar mannúðar-
og siðferðihugsjónir, hafa nú
smátt og smátt og einn eftir ann-
an, um síðustu áratugi, horfið á
brott út fyrir skynvídd okkar,
er enn lifum og hrærumst í
jarðneskri tilveru. Og nú á síð-
astliðnu hausti lagði af sér vos-
klæði áttræðrar æfi bændaöld-
ungurinn Kristinn Sigurðsson á
Skriðulandi.
Langstæð kynni mín af þess-
um gamla garpi og hlýr hugur,
knýr mig nú til þess að hreyfa
ryðpennann.
Kristinn Sigurðsson er fædd-
ur að Flögu í Hörgárdal 28.
júlí 1863 og var elztur af fjór-
um systkinum er úr æsku kom-
ust. Foreldrar hans voru þau
Sigurður bóndi Gunnlaugsson
frá Nýjabæ í Hörgárdal óg
Guðrún Jónsdóttir frá Hvammi
í Hjaltadal. Árið 1866 fluttist
Kristinn ásamt foreldrum sín-
um að Skúfsstöðum í Hjaltadal
og þaðan að Skriðulandi árið
1872. Keypti þá Sigurður
bóndi Skriðuland og bjó þar til
æfiloka. Hann andaðist 9. maí
árið 1900. Kristinn ólst upp
með foreldrum sínum ásamt
hinum þremur yngri systkinum
sínum, sem og öll voru vel gefin
og atgervismikil. Bræður Krist-
ins voru tveir, Jóhannes og Jón,
og systir ein, Kristín að nafni,
Ætla ég að geta þeirra í ör-
stuttu máli eftir því sem ég sá
þau og man.
Jóhannes Sigurðsson var
meira en meðalmaður á vöxt,
jarpur á hár, beinvaxinn og lim
aður vel, hiklaus í framgöngu
og einarður, en þó kurteis, djarf-
fær og áræðinn, vasklegur og
karlmannlegur og brá sér lítt
við hættur og voleika. Hann var
máður skarpvitur og að flestu
eina dóttur barna, er enn mun
á lífi.
Jón Sigurðsson fór ungur
suður á land og var um skeið
sýsluskrifari Rangæinga. Síðar
fór hann að búa að Hofgörðum
á Snæfellsnesi og hefir búið þar
lengi. Jón er listfengur gáfu-
maður og mun víða þekktur.
Kristín var yngst. Væn kona
álitum, hagvirk og vel að sér
um flest. Hún giftist Halli Jó-
hannssyni bónda að Garði í
Hegranesi. Kristín var lengi
heilsuveil og andaðist eigi all-
gömul.
Kristinn Sigurðsson gerðist
snemma þroskamikill og góð
aðstoð föður síns við búskap-
inn á Skriðulandi. Var og Sig-
urður Gunnlaugsson búhöldur
hinn mesti, ráðsvinnur og þrek-
mikill og búnaðist vel. Árið
1894 kvæntist Kristinn og gekk
þá að eiga Hallfríði Jónsdóttur
af Brúnastaðaætt í Fljótum.
Einkasonur þeirra Kristins og
Hallfríðar er Kolbeinn bóndi á
Skriðulandi og fóstursonur
þeirra er Þórhallur Traustason,
bóndi á Hofi í Hjaltadal. Móð-
urbræður Hallfríðar á Skriðu
landi voru þeir Steinn skip-
stjóri í Vík í Héðinsfirði, Einar
á Sauðá, Sigurður á Hvalnesi
og Friðrik á Bræðra-Á. Allt
kunnir menn. En móðursystir
Hallfríðar var Guðrún, móðir
Stefáns alþingismanns eldra í
Fagraskógi.
Um sama leyti og Kristín
kvæntist, fór hann ásamt konu
sinni út í Óslandshlíð og bjó þar
um þriggja ára skeið. Hvarf
hann þá aftur heim að Skriðu-
landi, æskustöðvum sínum, og
dvaldi þar æ síðan til æviloka.
Eg læt hugann reika aftur í
tímann og nem staðar við þrösk-
uld nálega hálfrar aldar. Það er
í öndverðum skammdegismán-
uði. Veturinn hafði gengið
snemma í garð. Hríð á hríð of-
an frá því með nóvemberbyrj-
un. Á efstu bæjum i Svarfaðar-
dal er allt komið í kaffenni. Ein-
staka daga rofar til, en aðeins
sem snöggvast. Aftur er komin
hríð og í dag er hríð. Logndrífa
fram um hádegi, en svo hvessti
og á einu augnabliki er komin
stórhríð. Auðu blettirnir á
gluggarúðunum eru loðnir af
hélu. „Það er Vonandi að eng-
inn sé á ferð yfir heiðina í dag,“
segir vinnumaðurinn um leið og
hann kemur með vatnsföturnar
inn í eldhúsið. Nú er að verða
hálfrökkur. Faðir minn er ný-
kominn inn frá gegningum.
Hann hefir lagt af sér snjófötin
og etið dagverð. Að því búnu
hallar hann sér upp að hægindi
rekkjunnar, fámáll og dulúðgur.
En hvað er þetta? Einhver
kveður dyra. Við heyrum högg-
in gegnum rokkhljóð og kamba-
þvarg. Faðir minn biður mig að
ganga til dyra og vitja gestsins.
Eg er hikandi en þori þó ekki
annað en að hlýða. Eg læðist
fram göngin og opna anddyrið.
Eg sé mann standa fyrir dyrum
rnikinn vexti. Gesturinn gengur
í anddyrið og heilsar mér með
handtaki og höndin er mikil og
hlý og röddin karlmannleg, en
þó mild. Komumaður hefir
skjólhúfu góða á höfði. En hann
hefir ekki ýtt henni niður um
eyrun og vettlinga tekur hann
upp úr vasa sínum þurra og
ónotaða og lætur þá í lítinn
poka, sem hann ber um öxl. —
Á meðan þessu fer fram, spyr
hann mig að heiti og hvort faðir
minn sé heima. Herði eg upp
hugann og spyr hann að nafni.
„Eg heiti Kristinn og á heima á
Skriðulandi í Kolbeinsdal. Við
erum nágrannar stúfurinn minn.
Og skilaðu svo til föður þíns, að
eg óski eftir að fá að finna
hann“.
Fáum augnablikum síðar er
Kristinn kominn inn í baðstofu,
glaður og hress og sá eigi á hon-
um þreytu. Þarna sá eg þá
Kristinn á Skriðulandi í iyrsta
sinn. Með ber eyru og vettlinga-
laus hafði hann farið yfir Helj-
ardalsheiði í foraðsveðri. Kátur
og lítt þreyttur kemur hann úr
hildarleiknum á hrikaleiðum
óbyggðanna. Og í átta ára gam-
alli barnssál minni vaknar
hlý virðingarkennd gagnvart
hraustmenninu og áköf þrá eft-
ir því að mega verða slíkur.
Marga skortir fé. Meginþátt-
urinn í starfsemi hvers manns
er leit að verðmætum. Mikil
ástæða er til að ætla að ýmsir
líti svo á, að frumskilyrði jarð-
legrar hamingju séu peningar
eða verðmæti. Og nokkrirleggja
leið sína inn á rökkvaða vegu
bakferlis og bragða á skefja-
lausri leið að fjármunum. Verða
stundum glefsandi viðsjáls-
menn og hættuleg flón. Kristinn
á Skriðulandi var framan af
ævinni félítill maður. En
snemma fékk hann skilið, að
manndómur á drengskapar- og
velsæmisleiðum mundi verða
sér giftudrýgri til fjáröflunar
heldur en prettvisi og okur. Og
þar kom, að Kristinn varð sjálfs
eignarbóndi og átti um langt
skeið gagnsamt bú við hæfi
jarðarinnar og eigin lífsþarfir.
Efnalegt sjálfstæði Kristins var
honum að vísu hin fyllsta nauð
syn. 1 fyrsta lagi sjálfs hans
vegna, fjölskyldu og heimilis og
í öðru lagi vegna sífelldrar gest-
kvæmdar að Skriðulandi. Bónd-
inn á Skriðulandi var þannig
sveit settur, að byggðin var á
aðra hönd, en afréttir og svo að
segja þjóðtroðinn fjallvegur á
hina.
Á leið um íslenzka fjallvegi
hefir margur hraustur drengur
stigið sitt síðasta spor. En þó
eigi beri til svo mikilla slysa, þá
hefir oft verið mjórra muna
vant um lok ferða á fjallvegum
og margur orðið að beita ýtr-
ustu getu ef byggð skyldi ná. I
slíkum kringumstæðum varð
það oft skýlaus lífsþörf að koma
þar að bæ, er fyrir voru góð-
gjarnir og nærgætnir húsbænd-
ur, er eitthvað áttu fanganær-
ingar og yls. Allverulegur þátt-
ur í ævistarfi þeirra Hallfríðar
og Kristins á Skriðulandi voru
matgjafir og önnur margs hátt-
ar risna.
Um marga áratugi vörðu þau
til þess tíma, fé og fyrirhöfn og
störfuðu án endurgjalds eða
annarra fríðinda í hópi þeirra
manna er samliðar hafa verið
þeirra Lyngholts-Þóru og Geir-
ríðar á Eyri. Það hefir oft verið
vafalaus vernd lífs og heilsu að
seðja hungraðan gest og búa
íonum yl óg hægindi.
Sönn gestrisni er líknarstarf
óekkt að ágætum og ein hin
fegursta dyggð í mannheimi.
Þeir, sem ætíð vaða á
grynnstu grynningum munu
seint fá vitað hvað felst í
dýpsta dýpinu.
Það var oft sagt í mín eyru,
að Kristinn á Skriðulandi væri
undarlegur maður. Aðrir sögðu,
að hann væri einkennilegur.
Það var nú sönnu nær. Maður-
inn var að ýmsu leyti allmjög
sérstæður með ríkan persónu-
leika. Og hann var dulvís, og
dæmi vissi eg þess, að hann
væri forspár. Hvaðan kom hon-
um vitneskja sú? Hugboð? Eða
draumfarir?
Það vissi eg aldrei.
Kristinn á Skriðulandi var
maður mikill vexti, enda hraust-
menni að burðum. Verkfús
jafnan og hélt sig lítt á hlé-
stöðvum værðar og hóglífis. —
Þoldi vos og erfiði manna bezt.
Stilltur í lund, en þó riklundað-
ur og var sem ætíð sópaði að
manninum, hvar sem hann fór.
Kristinn var lítið bókmenntað-
ur, en þó vitur, góðgjarn og
hjálpsamur með afbrigðum og
eigi fégjarn eða sjálfelskur. —
Nokkuð neytti Kristinn víns
um skeið æfinnar og þá helzt í
ferðalögum. Varð honum eigi
af þeim ástæðum slysagjarnt og
náði húsum og rekkjuhvíld
jafnt á nóttu sem degi. Kær var
Kristinn að hestum og þekkti
kyn og ættir hesta manna bezt
um Skagafjörð. Voru og hestar
hans ávallt hinir beztu gripir að
traustleik og þoli. Góður hús-
bóndi þótti Kristinn og eigi
hneigður til valds eða drottn-
unar.
Kristinn á Skriðulandi varð
áttræður að aldri á síðastliðnu
sumri. Heimsóttu hann þá
nokkrir vinir hans og grannar
og sæmdu hann vingjöfum. —
Mátti af því sjá virðingar þær
og vinsældir, er hann löngum
naut meðal þeirra er þekktu
hann bezt.
Kristinn á Skriðulandi naut
lengst um ævina góðrar heilsu
og var vel hress að banadægri.
Á síðastliðnu hausti, þ. 5. okt.,
var Kristinn snemma á fótum,
söðlaði hann hest og reið yfir í
Hjaltadal í stutta ferð. Mun
hann hafa farið til þess að
spyrja eftir kindum. Eftir nokk-
urn tíma sást til hans frá
(Framhald á 7. síðu).
Hvers vegna hika Finnar?
Utdráttur úr grein í New
York Times.
Það var kunnugt, að þegar í
september 1940, voru þýzkir
hermenn komnir til „Þúsund
vatna landsins11. Finnar leyfðu
Þjóðverjum þá, gegn mótmæl-
um Breta, að nota ákveðnar
hafnir og járnbrautarlínur, til
herflutninga, frá Eystrasalti til
Noregs. Svo er að sjá, sem eitt-
hvað af þessum þýzka her hafi
ílenzt. Að minnsta kosti er víst,
að þýzkur her stóð á finnskri
grund í júní 1941, þegar Hitler
hóf hina örlagaríku árás á Rúss-
land. Þýzki herinn í Finnlandi
hefir verið umhverfis Petsamo,
sem er sá „gluggi“ landsins, sem
að Ishafinu snýr og jafnframt
helzta nikkel-námusvæði, sem
þýzki hergagnaiðnaðurinn á völ
á. Þýzki herinn er undir stjórn
Eduards Dietl hershöfðingja, og
er talinn vera um það bil sjö
herfylki, eða um 100.000
manns.
Svo er að sjá, sem vopnahlés-
umleitanir Finna og Rússa hafi
strandað á þessum þýzka her
aðallega. Rússar fóru fram á
kyrrsetningu Þjóðverjanna og
buðu fram aðstoð Rauða hers-
ins til þess. Þessi krafa kom
Finnum í hættulega aðstöðu, og
gerði þeim valið erfitt. Hver til-
raun til þess að fullnægja henni
þýddi nýtt stríð, og það innan
Finnlands sjálfs, því að enginn
líkindi voru til að Þjóðverjarn-
ir mundu draga sig til baka með
friði og spekt. Styztu undan-
haldsleiðinni, yfir Svíþjóð,
hafði verið lokað af sænsku
stjórninni. Önnur leið lá inn í
Norður-Noreg, en á þeim hjara
eru samgöngur mjög erfiðar og
birgðaflutningar til hersins
þar mundu stórkostlegum erfið-
leikum bundnir. Þriðja og bezta
undanhaldsleiðin lá um mal-
borna vegi, suður að járnbraut-
arendastöð. Þaðan um Abo til
Eystrasalts. En lítil líkindi voru
til þess, að Rússar mundu
ganga inn á, að frjáls för Dietls
og manna hans um Finnland
væri í samræmi við vopnahlés-
skilmálana.
í þessari úlfakreppu var það,
sem finnska stjórnin reyndi að
draga samningaumleitanirnar á
langinn. Þar kom svo, að til-
kynnt var, að Finnar hefðu
hafnað vopnahlésskilmálum
Rússa og Stokkhólmsfregnir
skýrðu það svo, að þau tvö at-
riði, sem strandað hefði á, væru
kyrrsetning þýzka hersins og
undanhald finnska hersins til
landamæranna frá 1940. Þess
var þó getið í sömu fregnum, að
orðsending Finna til rússnesku
stjórnarinnar hefði verið í þeim
stíl, að leitað hefði verið frek-
ari umræðna. Þar hefði verið
reynt að gera grein fyrir því,
hvers vegna kyrrsetning þýzka
hersins væri óframkvæmanleg
og hvers vegna almenningsálit-
(Framhald á 7. síðu).