Dagur - 11.05.1944, Blaðsíða 3

Fimmtudagur 11. maí 1944
DAQUR
Jónas Jónsson:

ERU ÞtTTA GULLSKÝ EÐA KÓLGUBAKKAR!
Fyrir nokkrum árum þóttust sumir Reykvíkingar sjá gullský
yfir bænum, og þeir bjuggust við, að gullpeningum myndi rigna
yfir réttláta og rangláta í borginni. Það voru undarlegir gestir í
bænum, baron sunnan úr Balkanlöndum með fríðu föruneyti.
Þessir fínu menn voru dögum oftar í stjórnarráðinu að tala við
ráðherrana um þýðingarmikil mál. Blöðin vissu um erindi þeirra
og lögðu eindregið til að gestunum væri sýndur ýtrasti sómi. Hér
var um stórmál að ræða. Baróninn ætlaði að hefja hér stórmikla
námuvinnslu, meiriháttar iðnrekstur, og auk þess var látið liggja
að því, að þeir félagar gætu útvegað landinu margar milljónir að
láni með riijög góðum kjörum. Þessi ijár- og atvinnuvon varð til
að skapa heita og vonsæla tilhlökkun í brjóstum manna. Þeim
sýndist himininn ekki lengur ktildagrár og ömurlegur, heldur
voru skýin björt með gullfölduðum röndum.
En eftir fáa daga fór öll dýrð af baróninum og félögum hans.
Það kom í ljós, að þeir voru peningalausir og tiltrúarlausir. Er-
indi þeirra var það eitt, að nota sér reynsluleysi hins reynslulausa
félagsmálalífs á íslandi, þar sem flökkumenn úr undirheimum
stórborganna gátu lifað og látið eins og þeir væru forustumenn
og réðu yfir tiltrú og auðæfum.
Reykjavík varð þögul, eftir að baróninn hafði verið afhjúpað-
ur. Gullskýið hafði verið kólgubakki, sem slapp um stutta stund
úr álögum útmánaðanæðinganna.
Stórar og voldugar þjóðir verða stundum fyrir háskalegum sjón-
hverfingum, engu síður en fólk í afskekktum höfuðborgum. Fyrir
fáum árum hugði franska þjóðin sig örugga bak við Maginot-
virkin. Hún sá gullský kjarabótanna hvarvetna yfir höfðr sér.
Lífsnautn augnabliksins varð meginatriði tilverunnar. Vinnan var
álitin böl og hörmung. Starfsdagurinn var styttur meira en áður
hafði þekkzt, og nýjum hvíldardegi bætt við þann, sem Gyðingar
höfðu lagt mannkyninu til. Orlof á kostnað atvinnuveganna var
lögboðið. Ef orðinu hallaði í verksmiðjunum, hættu kommúnist-
arnir að vinna og neituðu að fara úr vinnustöðvunum. Eftir stutta
stund var Frakkland, ríkasta landið í álfunni, hætt að vera sam-
keppnisfært við nábúaþjóðirnar. En bak við virkisgarðinn var
voldug þjóð, sem vann hvíldarlaust að því, að geta sigrað allan
heiminn. Þar var unnið dag og nótt eftir skipulegri áætlun. Þegar
fylling tímans var komin, brutust Þjóðverjar inn í Frakkland,
gersigruðu her, sem var talinn einn bezti í allri álfunni, á fáeinum
dögum, tóku í sína þjónustu auðlindir landsins og hnepptu
frönsku þjóðina, fjötraða bæði líkamlega og andlega, í grimmasta
þrældóm.
í hlekkjum formælti franska þjóðin þeim, sem höfðu mótað
svikul gullský á himininn, og hulið sjálfan veruleikann. Þar
hafði verið að verki samskonar lýður eins og sá, sem þóttist
koma með auð og allsnægtir til íslendinga.
England hefir arfleitt flestar nútímaþjóðir að allskonar frelsí
og miklu af því, sem bezt er í heimilismenningu nútímans. En
þessi mikla og merk.ilega þjóð hafði nálega brotið fjöregg sitt um
sama leyti og baróninn gisti Reykjavík. Þjóðverjar vígbjuggust
þá með stórkostlegum ákafa og fyrirhyggju, alveg sérstaklega í
því skyni að rífa enska heimsveldið til grunna og hneppa ensku
þjóðina í ánauð. Frá sendimönnum Breta í Þýzkalandi streymdu
óyggjandi heimildir um þessa þjóðarhættu. En þjóðin vildi ekki
sjá hættuna. Hún vildi kjarabætur, félagslegt öryggi, léttari og
skemmtilegri lífskjör. Baldwin forsætisráðherra vann stórmikinn
kosningasigur með því að játa með kjósendum að Bretar þyrftu
ekki að búa sig undir að verja land sitt. Hann lýsti yfir nokkru
síðar, að |:>essi sigur hefði ekki unnizt, nema með því að neita
hinni óþægilegu staðreynd, að framundan var gífurlegasta styrj-
öld sögunnar, þar sem tefla var um líf og dauða Bretaveldis og alls
frelsis í heiminum.
Enskir kjósendur eltu gullský kjarabótanna að kjörborðinu.
Síðan liðu fáein missiri: Gullskýið var þá horfið, en dökkir reykj-
armekkir stigu til himins úr borgum Englands. Nú var ekki leng-
ur talað um kjarabætur, heldur að fórna öllu, vinnuorku, eignum
og lífi. í stað kjarabóta var kjósendum sagt í fullkominni alvöru,
að nú væri sviti, tár og blóð fórnir hvers Englendings. Brezka
þjóðin sýndi í hinni mestu mannraun, að alvöruleysið úr kosn-
ingum Baldwins var ekki hennar innsta eðli, heldur manndómur
og hetjulund, sem bæði mun bjarga framtíð Bretaveldis og ann-
arra frjálsra þjóða.
Á'Sambandsfundi á Akureyri vorið 1920 var gullský yfir höfð-
um fundarmanna. Þjóðin hafði grætt ár frá ári og taldi sig ríka.
Leiðtogar samvinnumanna voru líka haldnir af gróðahugsjón
samtíðarinnar. Það komu fram mjög ákveðnar tillögur um að
S. í. S. skyldi kaupa stórt vöruflutningaskip. Málið var gott, en
ótímabært. Stórkostlegt verðhrun var yfirvofandi. Forstjóri S. í. S.
sá hættuna, en fáir aðrir. Hann sagði, að Sambandið myndi á
nokkrum vikum tapa milljónum króna á því að kaupa skip á
þeim tíma, og slfkt tap gæti auðveldlega orðið S. í. S. að falli,
Fundarmenn héldu fast við skoðun sína, þar til forstjórinn lýstí
yfir, að hann myndi tafarlaust segja af sér starfi sínu, heldur en
framkvaema verk, sem hann vissi að vasri stórhaettulegt fyrirtækí
því, sem hann stýrði. En fundarmenn vildu heldur vera án nýja
skipsins heldur en missa Hallgrím. Eftir fáar vikur var hjunið
komið, stríðsgróðinn horfinn, en skuldir og fátækt komin í stað
ímyndaðrar auðsældar. Þannig voru veðrabrigðin 1920.
Enn líða nokkur ár. Héðinn Valdimarsson hafði um langa
stund barizt móti ásókn kommúnista. Skorti Héðin hvorki með-
fædda greind, lærdórn né skaphörku í baráttunni. F.n skyndilega
breyta kommúnistar um aðferð. Þeir mála gullský á himininn,
og bjóða Héðni og stallbræðrum hans sælar samvistir á sigurgöngu
verkalýðsins til æðstu valda á íslandi. Héðinn gleymdi fortíð
sinni, lærdómi sínum og reynslu, og gekk um stund inn í töfra-
borg sinna verstu fjenda. Eftir stutta stund kom hann þaðan aftur.
Þá sá liann, að aldrei hafði verið gullský á lofti, heldur úlfgrár
kólgubakki austrænna byltingarhugmynda. En þessi veðurvilla
var örlagarík. Hún lokaði þeirri starfsleið, sem hann Hafði fylgt
um fimmtung aldar.
Sumarið 1942 var enn á lofti á íslandi gullský vinstri stjórnar.
Kommúnistar buðu nú gömlu félögum Héðins Valdimarssonar og
Framsóknarmönnum að skapa með byltingarlýðnum fagurt, póli-
tískt kærleiksheimili. Enn varð himinn pólitísku vonanna rós-
rauður. Enn duldist vel skynbærum mönnum, hvað var fólgið
bak við roðann. En eftir nokkra mánuði var*hið gullna ský fölnað,
en í þess stað sýnilegir illúðlegir útsynningsklakkar. „Vinstri
stjórnin“ varð aldrei nema loftsjón.
Enn byrjaði ný gullskýjasókn á íslandi. Nú var prédikað, að
ailir ættu að gera kröfur, allir ættu að fá kjarabætur, öll laun
skyldi margfalda, svo og kaup við hvers konar störf. Þó að fram-
leiðslan félli í verði erlendis, þyrfti ekki að lækka kaupið, heldur
þær eignir, sem til væru í landinu. Síðan mætti fella krónuna,
eftir því sem með þyrfti, til að halda nógu hárri krónutölu á
kaupi og launum. Landbúnaðurinn á að leggjast í eyði, útvegur-
inn að vera rekinn’ á kostnað alþjóðar, meðan nokkuð er til að
eyða. .
Þetta er gullský yfirstandandi tíma. Margir menn gá til veðurs
og þykir það fagurt. Menn gæta þess ekki, að bak við töfraskýið
bíður eyðing sjálfstæðra atvinnuvega, eyðing sparifjár og sjóða,
eyðing séreigna, upplausn heimilanna og öruggur bani hins lengi
þráða pólitíska sjálfstæðis. Enn er barizt um þetta mikla mál í
landinu. Margir elta Balkanbaróninn, kjarabótakjösendur Leons
Blum og Baldwins, Héðin Valdimarsson, þegar hann var berg-
numinn, eða frumherja þeirra samtaka, sem trúðu byltingarflokk-
unum til að vilja vernda þingræðisskipulagið. En það eru líka til
á öllum tímum menn, eins og þeir, sem sáu með Hallgrími Krist-
inssyni kólgubakkann 1920, og námu staðar áður en það var of
seint, eða fólk, sem getur snúið við í hættunni, eins og brezka
þjóðin eftir fall Frakklands 1940.
Enn mun allmargt þvílíkra manna á íslandi. Þeir horfa djarf-
lega til veðurs, trúa ekki töframyndum en ganga með karlmanns-
kjarki að því verki að bjarga þjóð sinni frá áþján og kúgun.
Pjóðaratkvæði 20.-23. mai
LEIÐBEININGAR FYRIR KJÓSENDUR.
Þannig lítur kjörseðillinn út, eftir að kjósandi hefir með at-
kvæði sínu samþykkt niðurfall sambandslagasamningsins og greitt
atkvæði með lýðveldisstjómarskrá íslands.
II
Þingsályktun frá 25. febrúar 1944, um niðurfelling dansk-íslenzka sambandslagasamningsins frá 1918:
(Þingsályktunin orðrétt á kjörsðlinum).
X já x
nei

Stjómarskrá lýðveldisins íslands, samþykkt á Alþingi 1944.
X iá ||
nei
Munið að greiða atkvæði um BÁÐ AR tillögurnar eins og
hér er sýnt.
SAÐTIMI.
Grein í New York Times.
Sumar gengur í garð að þessu
sinni eftir mildasta vetur á
norðurvegum um langa hríð.
Um öll norðanverð Bandaríkin
hefir brún moldin verið nakin í
vetur. Austur í Rússlandi frusu
Pripetmýrarnar aldrei svo, að
þær héldu skriðdrekum og fall-
byssum hinna stríðandi herja.
Vér komum því að þessum árs-
tíðaskiptum nær því óviðbúin.
Mannkynið er ef til vill ekki
við því búið, að lifa hina óum-
flýjanlegu, ofsalegu atburði
þessa sumars. Því að þessi árs-
tíð hinna fögru drauma er líka
árstíð athafnanna. Skáldin hafa
lofsungið komu vors og sumars,
kveðið um norðurför farfugl-
anna .grænkuna sem færist yfir
völl og akur, um tré og blóm í
dásamlegu lauf- og blómskrúði.
En koma vors og sumars táknar
meira en þetta, og fremur nú en
endranær. Því* að á bak við
þetta tjald og á þessu leiksviði,
þar sem blómagarðarnir búast
lífi og litum, þar sem plægð
jörðin tekur á sig nýjan svip og
leysingavatn leikur um vatns-
liljurnar á kyrrlátum stígum,
þar sem elskendur ættu að leið-
asb — um það allt verður
miskunnarlaust stríð að geysa.
Þetta stríð er ekki eingön^u
bundið vélum og sprengiefnum.
Það eru hin ytri merki þess.
Stríðið byrjar djúpt í mannleg-
um hjörtum, eins og rótin skýt-
ur öngum djúpt í mjúkri,
dökkri moldinni. í eðli sínu er
það eins ómótstæðilegt og rót-
aranginn, sem teygir sig út í
moldina. Hið gróandi líf verður
aldrei sigrað, hversu illilega sem
traðkað er á því.
Það eru því tvennt stríð sem
vér verðum áhorfendur að þeg-
ar sól er komin hátt á loft og
blikan er vel uppi. Það er stríðið
í fréttunum. Það mun eflast og
aukast, verða ægilegra og
skelfilegra. Rússar standa á
þröskuldi sigurs. Hin hræðilega
og illvíga stríð á Ítalíu mun
nálgast úrslit. Herirnir sem bíða
á Bretlandseyjum munu greiða
þung högg. Boginn er spenntúr
og örin mun fljúga. Þetta verð-
ur árstíð sársaukanas, árstíð
dauðans áður en hún verður
árstíð sigursins.
Og svo er það stríðið sem
ekki er í fréttum. Vér getum
vart gert oss í hugarlund
vonir, ótta og hatur þeirra 400
milljóna sem byggja Evrópu,
einkum þeirra er byggja her-
numdu löndin. í tíu ár hafa
þessar þjóðir búið við yfirvof-
andi og raunverulega ógn naz-
ismans. Hann hefir verið eins
og ljótt, dökkt ský sem dregið
hefir upp á hamingjuhiminn
þeirra. Og nú, mitt í hræðilegu
dauðaregni, er það að tvístrast.
Hinn evrópiski risi raknar úr
dvala. Því að helvetur nazism-
ans nálgast nú hið ógnum
þrungna vor. Sáðtíminn er
kominn, tími plægingamanns-
(Framhald á 6. síðu).