Dagur - 08.06.1944, Blaðsíða 2

DAOUR
Fimmtudagur 8. júní 1944
Gróði Eimskipafélaos fslands á síð-
astliðnu ári er U miljónir króna.
Fyrir skömmu vitnaðist, að
gróði Eimskipafél. ísl. hefði ver-
ið 24 millj. kr síðastl. ár. Brá
þá viðskiptaráð við og fyrir-
skipaði farmgjaldalækkun á
skipum félagsins um 45%.
Að vísu telur félagið gróða
sinn í reikningum þess ekki
nema 18 millj. kr., en upplýst
er ,að ráunverulegur gróði þess
er eins og áður segir, þegar með
er reiknað framlag til vátrygg-
ingarsjóðs, flokkunar á skipum
þess og afskrifta.
Þessi tuga milljóna gróði
Eimskipafélagsins á einu ári er
runnin frá farmgjöldum á
leiguskipum, sem ríkisstjórnin
útvegaði og lagði undir yfirráð
félagsins.
Við þessa gróðalind Eim-
skipafélagsins bætast svo tollar
og verzlunarálagning, sem lík-
legt er að nemi svipaðri upphæð
og þeirri, sem áður er nefnd.
Það mun* því láta nærri að
gróðinn, tollar og álagning sam-
anlagt nemi allt að 50 milljón-
um króna.
Hver borgar þessa háu upp-
hæð?
Það gerir allur almenningur
á íslandi í gegnum verzlunar-
viðskipti sín.
Við athugun á þessu vaknar
sú spuming: Er það heilbrigt, að
Eimskipaíélag íslands raki sam-
an stórgróða á sama tíma og al-
menningur stynur undir þunga
dýrtíðarinnar?
Það er álit ýmissa stórhöfð-
ingja kaupstaðanna, að verð á
landbúnaðarvörum hafi aðal-
lega skapað dýrtíðina í landinu.
Nú liggur fyrir sú staðreynd, að
gróði Eimskipafél. íslands á
einu ári er miklum mun hærri
en allar verðuppbætur á útflutt-
ar landbúnaðarvörur öll stríðs-
árin. Af þessu getur hver maður
dregið ályktanir um orsakir dýr-
tíðarinnar.
Út af fyrir sig er það síður en
svo hryggðarefni, að Eimskipa-
félaginu farnist vel fjárreiður
sínar, En það er ekki réttlætan-
legt, að forráðamenn þess leggi
einhliða áherzlu á að gera það
að stórgróðafélagi, þegar á
næstu grösum blasið við hmn
atvinnuveganna vegpa óhóflegs
kapphlaups um stríðsgróða.
Að sjálfsögðu skiptir það
miklu máli, hvernig hinum
mikla gróða Eimskipafélagsins
verður varið. Það er hægt' að
verja honum til blessunar þjóð-
inni, en hvaða trygging er fyrir
að svo verði gert? Fyrir stríðið
vac það efst í huga stjórnar fé-
lagsins að koma upp lystiskipi
handa auðjötnum Reykjavíkur
til að skemmta sér á. Ef sami
andi er enn við líði, þá er ekki
stefnt í rétta átt.
Það væri og sök sér, ef félag-
ið hefði verið í fjárþröng í
byrjun hins mikla gróðaárs, en
því fór fjarri. í ársbyrjun 1943
mun það hafa átt í handbæru
fé hátt upp í 20 millj. kr. og
skip þess og húseignir að mestu
afskrifuð. Félagið hefir notið
þeirra hlunninda frá ríkisins
hálfu að vera skattfrjálst um
fhörg ár. Þrátt fyrir það leyfir
félagið sér áð safna fé á einu
ári, sem nemur hátt upp í sam-
anlagðar tekjur ríkissjóðs af
tekjuskatti. stríðsgróðaskatti og
eignaskatti á hinu sama ári, og
þenna stórfellda gróða aflar þ>að
sér með hækkuðu verði á nauð-
synjar almennings. Er þetta for-
svaranlegt?
Skylt er að geta þess, að
stjórnendur Eimskipafélagsins
hafa ákveðið samkvæmt kröfu
frá S. í. S. og kaupmönnum að
endurgreiða 900 þús. kr. af
gróða sínum, sem varið er til
verðlækkunar á skömmtunar-
vörum, sem komnar eru til
landsins. Þegar allar aðstæður
eru teknar til greina, nær þessi
upphæð ekki evri ekkjunnar.
Tilgangurinn með stofnun
Eimskipafélags íslands var upp-
haflega sá, að félagið yrði þjónn
þjóðarinnar. Langt er horfið frá
þeim tilgangi, ef í staðinn fyrir
þá þjónustu er sett harðsvíruð
Mammonsdýrkun.
Höiúm venjuleéa fyrirliggjandi:
DRENGJAFATAEFNI, margar tegundir.
SPORTFATAEFNI, margar tegundir.
KAMBGARNSDÚKA, margar tegundir.
FERÐAFATAEFNI.
SLITBUXNAEFNI, margar tegundir.
KÁPU- og DRAGTAEFNI.
PRJÓNAGARN, marga liti.
LOPA, marga liti.
j
Ullapverksm, Grefjun {
SÖGN OG SAGA
--------Þjóðfræðaþættir ,J)ags“_________________
ÞÁTTUR AF ÞÓRÐI SÝSLUMANNI t GARÐI.
(Framhald).
Efirmáli höfundar.
Þegar lokið var ritun þessa þáttar, kom mér í hendur „Þáttur
af kanselliráðinu í Garði“ eftir dr. Jón biskup Helgason (Fálkinn
XV, 4—5 bl.). — En þar sem fátt af því, sem eg hefi hér ritað. er að
finna í þætti biskupsins, þykir mér eigi ástæða til að snúa aftur
með birtingu þessara frásagna, — og það því síðuv sem nokkrar
all-meinlegar villur hafa slæðzt inn í þátt Jóns biskups, er hér
skulu nú leiðréltar:
1. Tómas Flóventsson bjó ekki að Lundarbrekku í BárðaTdal
í byrjun 18. aldar, eins og biskup telur. — Flóvent Björnsson, fað-
ir Tómasar, býr á Lundarbrekku 1703, (sjá Manntal á íslandi
það ár). Flóvent er þá talinn 38 ára, en Tómas er þá 5 ára sveinn.
2. Faðir Halldóru móður Björns sýslumanns Tómassonar, var
ekki prestur á Grýtubakka, eins og Jón biskup telur, heldur
bóndi þar. Enda hefir enginn Þorlákur Benediktsson nokkurn
tíma verið prestur í Höfða (eða Grýtubakka sem var annexía það-
an), né heldur nokkurs staðar á íslandi, samkvæmt Prestatali
Sveins prófasts Níelssonar.
3. Ekki er það rétt, að Jón sýslumaður Benediktsson í Rauða-
skriðu væri eftirmaður Jóns sýslumanns í Grenivík ,eftir því sem
það orð er venjulega skilið, - því að hinn eldri var sýslumaður í
Vaðlaþingi, með konungsleyfi til að sitja utan sýslu ,en hinn
yngri í Þingeyjarþingi. Enda eru þeir -nafnar að miklu leyti sam-
tíðarmenn.
4. Þórður á Sandi, nafni og móðurfaðir Þórðar sýslumann*. var
Háöldruð sæmdarkona.
Hún heitir Aðalbjörg Jóns-
dóttir og á heima á Öngulsstóð-
um í Eyjafirði, er þar hjá dóttur
sinni, Þorgerði Siggeirsdóttur,
konu Halldórs Sigurgeirssonar,
bónda þar
Aðalbjörg er systir Páls Ár-
dals skálds. sem andaðist 1930.
Hún er nú orðin hálfníræð að
aldri, og líkamskraftar hennar
farnir að láta á sjá, en um hana
má segja eins og Jónas kvað, að
„andinn lifir æ hirm sami, þó
afl og þroska nauðir lami“. Hún
er gáfuð kona og góðlynd og
hefir jafnan öllum viljað gott
gera á lífsleiðinni. Maður henn-
ar var Siggeir Sigurpálsson, sem
dáinn er fyrir fáum árum um
nírætt. Bjuggu þau á ýmsum
stöðum í Eyjafirði fyrr meir,
söfnuðu aldrei auði, en komust
af. Sonur þeirra, auk fyrr-
greindrar dóttur, er Jón bóndi í
Hólum í Eyjafirði,
Aðalbjörg er hin skemmtileg-
asta í viðræðu. Mesta unun hef-
ir hún af því að ræða um skáld-
skap og ber gott skyn á þá and-
ans íþrótt, enda er hún skáld-
mælt sjálf, þó að lítt hafi hún
haldið þeirri gáfu sinni á lofti.
Uppáhaldsskáld hennar eru
Þorsteinn Erlingsson og Krist-
ján Jónsson.
Hér eru fá sýnishom af ljóða-
gerð hennar:
Æfileiöin.
Er menn leggja lífs á æginn,
lánist misjafnt reynist,
einum gengur allt í haginn,
öðrum mæðan treinist.
Glöð §g lagði á löginn kalda,
láni trpysti mínu,
bátinn létta bólgin alda
beygði af réttri línu.
Við það má eg alltaf una,
aldrei hlaut þá snilli
að geta látið bátinn bruna
báru og skers á milli.
Heilræði.
Líkna þeim, sem líður neyð,
leiðbein þeim, sem villtur
gengur,
rétt þeim hönd, sem hrösun
beið,
hjálpaðu öllu á þinni leið,
þá mun verða gatan greið,
gæfu hlotnast æðstur fengur.
Líkna þeim, sem líður neyð,
leiðbein þeim, sem villtur
gengur.
Grættu aldrei gamlan mann,
gakk þú ei á hlut hins snauða,
segðu ætíð sannleikann,
svertu aldrei náungann,
láttu drottins boð og bann
benda þér í lífi og dauða.
Grættu aldrei gamlan mann,
gakk þú »i hlut hins snauða.
Sumar eitir vetur.
Enginn sér í annars barm,
þó ytri lýst sé kjörum,
margur ber í brjósti harm,
bros þó leiki á vörum.
Margt oss tíðum mæta kann
mætt sem hugann getur,
en um síðir sumar rann
sérhvern eftir vetur.
Vormoréurm.
Eg sit við blómskrýdda
brekkuna
og blessaða horfi á fíflana,
hlusta á fráu fuglana,
er fljúga syngjandi um móana.
Heyri ’eg vorglöðu vindana
(Framhald á 7. síðu).
Guðlaugsson (á Bakka og Laxamýri) Þorgrímssonar, en ekki
Gunnlaugsson, Eiríkssonar, eins og Jón biskup telur. — En Ei-
ríkur Guðlaugsson á Laxamýri var bróðir Þórðar á Sandi. Þeir
bræður eru á Bakka hjá forfeldrum sínum 1703, Þórður 12 og
Eiríkur 8 ára.
5. Biskup telur, að Guðbrandur Einarsson skáld, (Drauga-
Brandur) hafði „búið á Narfastöðum í Aðaldal". — Það má rétt
vera, að Guðbrandur hafi búið á Narfastöðum. En sá bær er ekki
í Aðaldal, heldur nálega syðst í Reykjadal, og er allstór jörð, en
ekkert kot, þótt biskup nefni þennan forföður sinn „kotbónda".
6. I umræddum þætri segir biskup, að Hallgrímur stúdent, son-
ur Þórðar sýslumanns, hafi komið heim frá háskólanum 1832, og
dáið 1837. Má þetta að vísu rétt vera, og að biskup hafi það úr
ættarheimildum sínum. — En talið er í ritum (t. d. Sýslum.æv. I,
bls. 129) að Hallgrímur kæmi inn 1834 og dæi 1836, og það ár er
talið dánarár hans í Annál 19. aldar. Hefði biskup átt að vara við
þeim, ef þær eru rangar. Eru þessar athugasemdir ekki settar
fram Jóni biskupi til rýrðar, því að aðdáun og lof verðskuldar
• hann vissulega yfir höfuð fyrir hin mörgu og stóru sagnarit sín.
K. V.
Síðasti bóndinn í Hvalvatnsfirði
Eftir JÓHANNES BJARNASON í Flatey.
Árið 1&72, nóttina milli 16. og 17. apríl, varð mikill jarðskjálfti
á Norðurlandi, svo að bæjarhús hrundu víða. Þá bjuggu á Knar-
areyri á Flateyjardal hjónin Jón Eiríksson og Guðrún Jónatans-
dóttir; b^er þeirra féll að mestu í jarðskjálftanum, og fólkið
bjargaðist með naumindum til næsta bæjar, að Hofi. Þar bjuggu
þá foreldrar mínir, Bjarni Bjarnason og Guðrún Sigurðardóttir.
Baðstofan á Hofi skekktist nokkuð ,en féll ekki, svo að"hægt var
að skjóta skjólshúsi yfir fólkið. Skömmu eftir að konan frá Eyri
(Framhald).